در یوم الشروع بحث امسال مناسب است که بعضی از روایات را تیمّناً ذکر کنیم و کم‌کم وارد بحث شویم؛ در ذهنم آمد که مرحوم صاحب وسائل علیه الرحمه در کتاب جهاد ابوابی دارد به نام ابواب جهاد النفس و ما یناسبه. ابواب زیادی مربوط به مسائل جهاد نفس، مسائل اخلاقی، مسائلی که مربوط به تهذیب نفس است، تقریباً دو سوم این کتاب یا بیش از نیمی از جلد 15 کتاب وسائل الشیعه اختصاص به همین مباحث دارد، ما هم اگر توفیقی پیدا کنیم علاوه بر امروز در روزهای چهارشنبه که می‌خواهیم یک حدیثی را ذکر کنیم بر حسب همین ترتیب کتاب جهاد نفس وسائل الشیعه دنبال می‌کنیم.

اولین باب به نام باب وجوبه؛ یعنی عنوانی که صاحب وسائل داده اینست که جهاد نفس و مقابله‌ی با نفس واجب است یعنی در عِداد واجبات این را قرار داده، یکی از اموری که بر انسان واجب است جهاد نفس است. حالا شاید در ذهن اکثر ما خِلاف این باشد یعنی در ذهن اکثر ما اینست که انسان برای رشد خودش، برای تکامل خودش، برای اینکه حقایقی را به دست بیاورد و ببیند، راه جهاد نفس را دنبال کند، اما عنوانی که ایشان داده اینست که این جهاد واجب است.

اولین روایتش که یک روایت موثقه‌ی سکونی است از امام صادق علیه السلام، روایت معروفی است «أن النبی(ص) بَعثَ سَرِيّةً ، فلَمّا رَجَعوا قالَ: مَرْحَبا بقَومٍ قَضَوُا الجِهادَ الأصْغَرَ و بَقِيَ علَيهِمُ الجِهادُ الأكْبَرُ» فرمود درود بر قومی که جهاد اصغر را انجام دادند و بقی علیهم الجهاد الاکبر، جهاد اکبر باقی مانده «فقیل یا رسول­ الله ما الجهاد الأکبر؟ قال: جهاد النفس» صاحب وسائل از این عنوان وجوب را استفاده کرده، شاید این تعبیر «علیهم» از این «علی» خواسته این عنوان را استفاده کند که البته این ظهور روشنی در وجوب ندارد، نمی‌توانیم بگوئیم اینجا عنوان تکلیفی را از آن استفاده می‌کنیم.

تعبیری که اینجا وجود دارد و مهم است اینست، استفاده‌ای که ما می‌خواهیم از آن بکنیم اینست که تمام مجاهدت‌ها،‌ چه مجاهدت‌های جنگی، چه مجاهدت‌های علمی، چه مجاهدت‌های کسبی، ما در روایات هم راجع به تکسب هم داریم که کسی که دنبال کسب حلال است عنوان جهاد فی سبیل الله را دارد.

تمام اینها در مقابل جهاد نفس، جهاد اصغر هستند و این نکته‌ی مهم است، جهاد علمی جهاد اصغر است، جهاد با مال، جهاد برای به دست آوردن مال حلال، جهاد اصغر است، جنگ هم جهاد اصغر است، همه‌ی اینها اصغر است: درس، بحث و هر تلاشی که انسان انجام می‌دهد. یک وقتی اگر بتوانید در روایات ببینید که چه چیزی را در عِدل جهاد فی سبیل الله قرار دادند، عناوینی در روایات هست ولی تمام اینها عنوان جهاد اصغر را دارد اما آنچه بر حسب این روایت جهاد اکبر است، جهاد نفس است این یک نکته که از روایت استفاده می‌شود.

نکته‌ی دوم اینست که این جهاد نفس امری است که منتهی ندارد، من نمی‌گویم ظهور لغوی‌اش، ولی می‌شود یک استفاده‌ای کرد و بگوئیم تعبیر به بَقیَ یعنی بقیَ دائماً (این جهاد نفس) نه اینکه بگوئیم اگر کسی یک روز، یک ماه، یک سال روزه گرفت، نماز شب خواند، ترک محرّمات کرد، این جهاد نفس کرد و تمام شد، نه! باز هم بقیَ علیه.

جهاد نفس شاید یکی از وجوهی که به آن می‌گویند جهاد اکبر، اینست که امری است که منتهی و عَمَد ندارد، انسان هر چه مشغول به این کار شود ادامه دارد و باید هم ادامه داشته باشد، این روایت اول.

روایت دوم، کلینی عن عدة من اصحابنا که عده‌ی کلینی روشن است، عن احمد بن محمد بن خالد عن بعض اصحابه رفعه، روایت مرفوعه است، قال قال ابو عبدالله علیه السلام حضرت صادق علیه السلام فرمود احمل نفسک لنفسک فإن لم تفعل لم یحملک غیرک، یک جمله‌ی کوتاهی است ولی یک مقداری باید برای فهمش دقت کرد. می‌فرماید إحمل نفسک لنفسک، حمل یک معانی مختلفی در لغت برایش ذکر شده، یکی به دوش کشیدن، خودت را خودت به دوش بکش، یعنی نگذار بار نفس‌ات روی زمین بماند، کسی نمی‌آید این نفس تو را بار خودش قرار بدهد و درستش کند، خودت باید مراقب خودت باشی، همین که حالا انسان واعظ خودش است، انسان مراقب خودش است، این تعبیر إحمل از تعبیر کن واعظاً لنفسک که در بعضی روایات دیگر هم آمده خیلی شدیدتر و غلیظ‌تر است. بار نفس‌ات را خودت به دوش بکش، یعنی از آن مراقبت کن، اشکالاتش را بررسی کن، آسیب‌هایش را ببین چیست؟‌ چه چیزی او را رشد می‌دهد، چه چیزی او را آلوده می‌کند، فإن لم تفعل لم یحملک غیرک، کس دیگری به فکر تو نخواهد بود.

حمل به معنای حفظ هم آمده مثل حملة القرآن که یعنی حافظین قرآن، نفس‌ات را برای خودت حفظ کن، این هم مانعی ندارد، حمل به معنای حمله و جنگ هم آمده، خودت با نفس خودت جنگ کن ولی همان معنای اول اظهر این احتمالات است.

پس این روایت دوم یک مقدار روشن‌تر می‌کند جهاد نفس را؛ راه جهاد نفس چیست؟ مراقبت از نفس است. ما باید از خودمان، نفس خودمان مراقبت کنیم، ببینیم آیا روز به روز دارد هواء و هوس در آن ریشه می‌دواند، روز به روز خدایی نکرده به سمت امیال دنیوی گرایش پیدا می‌کند؟ هیچ کسی هم مثل خودِ آدم نمی‌تواند بفهمد! ممکن است انسان‌ها آدم را مهذب‌ترین افراد ببینند ولی این انسان به هیچ وجهی تهذیبی در او نباشد، فقط خود انسان است که بصیر بر نفسش هست، مراقبت کنید، حالا که شروع سال است درس و بحث را، خدای تبارک و تعالی باز عمری داد و باید شکر کنیم در همین روز اول این شکر لازم است تا خداوند عنایت خودش را استمرار بدهد. خدا را شکر می‌کنیم باز عمری به ما داد و ما را در کنار سفره‌ی اهل‌بیت، حوزه، درس و بحث که هیچ توفیقی در عالم بالاتر از این نیست! اگر ما درست واقعیتش را متوجه باشیم، اما شرطش این است که مراقبت از نفس‌مان کنیم.

یکی از مصادیقش این است که ببینیم نفس را هر روز محاسبه کنیم، بررسی کنیم، انشاء الله خداوند کمک کند و در مسئله‌ی جهاد نفس خودش دست ما را بگیرد و یاری کند تا مراتبی را طی کنیم.