«ومنها آلات اللهو علي اختلاف اصنافها، بلا خلاف. لجميع ما تقدم في المسألة السابقة و الکلام في بيع المادة کما تقدم». بحث در النوع الثاني بود، يعني مکاسبي که تحريم آنها به تحريم «ما يقصد منه» است، زيرا مقصود از آنها يک عنوان حرامي است، لذا معامله روي اينها هم حرام است. بحث «هياکل عبادت» و «آلات قمار» گذشت. البته نکته‌اي را قبلا عرض نکرديم، اينجا اشاره کنيم و آن اينکه در هياکل عبادت، برخي از فقهاء و بزرگان، مثل امام(ره) از راه دليل عقلي هم وارد شده و فرموده‌اند «العقل مستقل بقبح المعاملة علي هياکل العبادة»، از آنجا که هياکل عبادة موجب فساد است و هيچ فسادي اعظم از پرستش غير خدا نيست، عقل مستقل به قبح معامله روي هياکل عبادت حکم مي‌کند.

مصداق سوم، عبارت از «آلات لهو» است. معامله آلات لهو حرام است هم به حرمت تکليفيه و هم به حرمت وضعيه. باز در اينجا چنانچه در مسأله سابق عرض شد؛ دنبال اين نيستيم که «لهو» چيست و آيا در شريعت مطلق لهو حرام است يا بعضي از مصاديق لهو حرام است؟ اين اختلافي است که بعدا در بحث حرمت لهو ان شاءالله مطرح مي‌کنيم. اما آنچه که اينجا مطرح است اين است که معامله روي آلاتي که مربوط به لهو است، مثل مزمار، دف، اوتار، مزامير، معازيف ـ متقين از آلات لهو، وسائل موسيقي است ـ به حرمت تکليفيه و وضعيه حرام است.

اينجا نکته‌اي را عرض کنيم و آن اينکه ـ و لو در ابتداي بحث گفتيم بعدا معناي لهو را بررسي مي‌کنيم و اينکه آيا لهو مطلقا حرام است يا بعضي از مواردش حرام است؟ اما ـ شيخ(ره) فرموده «لجميع ما تقدم في المسألة السابقة»، مسأله سابقه آلات قمار است، الات قمار مثل «شطرنج و نرد» و «کل ما قو مر به»، آيا اين احتمال وجود دارد که بگوييم هر چيزي که عنوان آلت قمار را دارد آلت لهو هم هست؟ عکسش نيست، چون ممکن است چيزي آلت لهو باشد اما آلت قمار نباشد، مثل تار، تنبور، دف، و ابزار موسيقي.

اما از آن طرف بگوييم هر چيزي که آلت قمار هست مثل شطرنج آلت لهو هم هست. اگر اين را بگوييم که هر چيزي که آلت قمار است، آلت لهو هم هست، آنگاه تمام ادله‌اي که در باب حرمت بيع قمار خوانديم اينجا هم جريان دارد. اما اين بستگي دارد به اين که قمار و لهو را چه معنا کنيم. الان اينجا بعنوان اصل موضوعي و علي المبنا مي‌گوييم که اگر گفتيم هر چيزي که آلت قمار است آلت لهو هم هست، تمام ادله‌اي که در باب آلات قمار براي حرمت تکليفيه و وضعيه آورديم، اينجا جريان پيدا مي‌کند، اما اگر گفتيم نيست آنگاه به مرحوم شيخ(ره) اشکال وارد مي‌شود که شما چطور مي‌فرمائيد «لجميع ما تقدم في المسألة السابقة»، و حال آنکه در مسأله سابق، رواياتي در خصوص نرد و شطرنج و «کل ما قو مر به» داشتيم که ربطي به آلات لهو ندارد.

در خصوص آلات لهو، روايتي را در مستدرک از ابي الفتوح رازي از ابي امامه نقل مي‌کند «عن رسول الله(ص) انه قال ان الله تعالي بعثني هدي و رحمة للعالمين ـ خداوند من را بعنوان هدايت و رحمت براي همه فرستاد ـ و امرني ان امحق المزامير و الکتارات يعني البرابط و المعازف و الأوثان التي کانت تعبد في الجاهلية ـ خدا به من امر کرده که معازف و مزامير و اوتار و تمام امور جاهليت را محو کنم، آن وقت در ذيل اين روايت اين عبارت را آورده‌اند ـ ان آلات المزامير شرائها و بيعها و ثمنها و التجارة بها حرام ـ بيع، شراء و تجارت آلات مزامير حرام است. برخلاف برخي از بزرگان که مي فرمايند در باب معاملات وقتي کلمه «حرمت» مي‌آيد بايد حمل بر حرمت وضعيه کنيم، ما گفتيم اين ظهور در تکليفي دارد و به ملازمة عرفيه از آن حرمت وضعيه را هم استفاده مي‌کنيم.

در اين روايت شاهد ما اين است که مي‌فرمايند «آلات مزامير»؛ مزامير جمع مزمار بمعناي ني است، معازف، جمع عزف است. ابن اثير در کتاب نهاية نوشته «العزف؛ اللعب بالمعازف و هي الدفوف و غيرها مما يضرب بها» دف و غير دف که زده مي‌شود «و قيل ان کل لعب عزف». در بعضي از کتب لغت؛ «عزف» را بمعناي صوت قرار داده‌اند، يعني هر چيزي که به آن بزنند که از آن صدا بيرون‌آيد، آلاتي که «يضرب فيها او بها و توجد منها الاصوات المطربة» نه مطلق صوت و الا به اين ميز هم بزنيد يک صدايي از آن در مي‌آيد، آلاتي که از آنها اصوات مطربه در مي‌آيد؛ که شامل دف و بعضي آلات ديگر هم مي‌شود. در باب آلات لهو، ظاهرا همين يک روايت خاصه را بيشتر نداريم که سند اين روايت خاصه اعتباري ندارد.

حالا يک تعابير خيلي عجيبي در اين آلات لهو در اين روايات وارد شده است دقت کنيد ما گفتيم روايات خاصه فقط همان يکي است، يعني روايت خاصه‌اي که از آن حرمت معامله فهميده شود يک روايت داريم و الا در مورد مذمت از لهو و آلات لهو روايات زيادي داريم.

ما در روايات ملاهي؛ «وسايل اللهو» و «المعازف» را از مصاديق عمل شيطان قرار داديم، فرموده «وان ضربها ينبت النفاق کما ينبت الماء الخضرة» کسي که اين ملاهي را بزند، نفاق را در دل او رشد مي‌دهد، يا «انه يورث قساوة القلب» کسي که با الات لهو و لعب ارتباط داشته باشد موجب قساوت قلب مي‌شود، يا «انه ينزع الحياء و الغيرة» حياء و غيرت را از انسان مي‌گيرد يا «ان الملائک لاتدخل بيتا فيه خمر او دف او تنبور او نرد و لايستجاب دعائهم» منزلي که در آن اينها باشد ملائک وارد آن نمي‌شوند و دعايشان مستجاب نمي‌شود يا «و ان صاحب الطنبور يحشر يوم القيامة و هو اسود الوجه و بيده طنبور من نار» صاحب تنبور روز قيامت درحالي که اسود الوجه است و در دستش هم يک تنبوري از آتش است محشور مي‌شود «و فوق راسه سبعون الف ملک بيد کل ملک مقمعة يضربون رأسه و وجهه».

در زمان ما واقعا مسأله آلات لهو و موسيقي گسترش پيدا کرده است. نمي‌خواهم بگويم همه اينها حرام است، ولي قطعا در بين اينها حرام وجود دارد و هيچ ترديدي در آن نيست. ما طلبه‌ها بايد اجتناب کنيم، ما که اين مضامين و روايات را مي‌خوانيم، بايد مراقبت کنيم. حتي الامکان از اين صداهايي که در ميان آنها صداهاي حرام هم وجود دارد يا لااقل براي ما مشتبه است خودداري کنيم. اين آثاري است که در روايات براي آن ذکر شده است؛ که موجب نفاق و قساوت قلب است، قلبي که قسي مي‌شود ديگر براي ذکر خدا آرامش ندارد.

متأسفانه در زمان ما بعضي خيال مي‌کنند که از اين راه توجه به خدا بيشتر مي‌شود، اين يک اشتباه محض است، اين از باب «الشيطان زين لهم» است. اين تعابيري که در روايات وارد شده که موجب قساوت قلب و از بين بردن حيا و غيرت است و موجب اين است که دعا مستجاب نشود، اينها تعابيري نيست که انسان به راحتي بيايد و با يک ايده فقهي بگويد من شک دارم . البته ايده فقهي درستي هم هست، مي‌گويد من نمي‌دانم و اين شبهه موضوعيه است که ايا اين حرام است يا حرام نيست، بر من اجتناب از آن لازم نيست، اما ما چه بدانيم اين حرام است و چه ندانيم، فوقش اين است که اگر ندانيم عقاب نمي‌شويم، اما آثار آن بر آن مترتب مي‌شود. لذا خيلي بايد مراقبت کنيم و حتي الامکان نگذاريم اين صداها وارد مغز و قلب و دل ما شود که خدايي نکرده اين آثار را به دنبال دارد. نکته اين دگر اين است که حکم آلات مشترک چيست؟ يک آلتي مثل طبل، که دراين روايات آلات ملاهي مثال زده‌اند، که طبل در زمان خود پيامبر(ص) و در زمان امير المومنين(ع) براي جنگ هم استعمال مي‌شده است، و پيامبر(ص) يا ائمه(ع) هيچ وقت از استعمال طبل در جنگ نهي نکردند.

و صل الله علی سیدنا محمد و آله اجمعین.