آن روایت چهاردهم و پانزدهم از باب دوم است که مرحوم صاحب وسائل اینها را دو تا روایت آورده، از صدوق در «من لا یحضر الفقیه» نقل کرده، در روایت چهاردهم منظور از مصحح زراره این روایت است که مرحوم آقای خوئی تعبیر کردند به صحیحه‌ی زراره ولی مرحوم آقای حکیم  تعبیر می­فرمایند به  مصحّح زراره، یعنی در بعضی از افرادش نقاشی وجود دارد که به نظر ایشان قابل تصحیح است. می‌فرمایند در مصحّح زراره آمد «فقال بریدٌ ذاهب و بریدٌ جائی» همان که مرحوم آقای خوئی قبلاً در بحث گذشته داشتیم معلوم می‌شود که مرحوم آقای خوئی نظر دارند به همین فرمایش آقای حکیم، اساساً خیلی از جاها مرحوم آقای خوئی مطالبشان ناظر به فرمایش مستمسک و مرحوم آقای حکیم است.

زراره می‌گوید: «سألت أبا عبدالله علیه السلام عن التقصیر فقال بریدٌ ذاهب و بریدٌ جائی»، بعد صاحب وسائل می‌گوید روایت پانزدهم که در این روایت می‌گوید «قال» امام صادق(علیه السلام) «و کان رسول الله(صلی الله علیه وآله) إذا أتی ذباباً» امام صادق می‌فرماید وقتی رسول خدا(صلی الله علیه وآله) به ذباب می‌رسید، «قصَّرَ و ذباب علی بریدٍ»، ذباب تا مدینه چهار فرسخ است. بعد «و إنما فعَلَ ذلک لأنّه إذا رجع کان سفره بریدین ثمانیة فراسخ»، این هم تعلیل دوم، یعنی این روایت زراره هم می‌گوید «إنما فعل ذلک» تعلیلی است که خود امام صادق(علیه السلام) فرموده می‌فرماید «لأنه إذا رجعَ کان سفره بریدین ثمانیة فراسخ»، یعنی پس باید شما یک کاری کنید رفت و آمد مجموعش بشود هشت فرسخ.

باز می‌فرمایند یک خبری است از اسحاق که در کتاب «علل الشرایع» آمده، صاحب وسائل ظاهراً آن روایت را نقل نکرده. در آنجا هم یک چنین تعلیلی وجود دارد؛ روایتش این است: «عَنْ قَوْمٍ خَرَجُوا فِي سَفَرٍ فَلَمَّا انْتَهَوْا إِلَى الْمَوْضِعِ الَّذِي يَجِبُ عَلَيْهِمْ فِيهِ التَّقْصِيرُ قَصَّرُوا مِنَ الصَّلَاةِ فَلَمَّا صَارُوا عَلَى فَرْسَخَيْنِ أَوْ عَلَى ثَلَاثَةِ فَرَاسِخَ أَوْ أَرْبَعَةٍ تَخَلَّفَ عَنْهُمْ رَجُلٌ لَا يَسْتَقِيمُ لَهُمْ سَفَرُهُمْ إِلَّا بِهِ فَأَقَامُوا يَنْتَظِرُونَ مَجِيئَهُ إِلَيْهِمْ وَ هُمْ لَا يَسْتَقِيمُ لَهُمُ السَّفَرُ إِلَّا بِمَجِيئِهِ إِلَيْهِمْ فَأَقَامُوا عَلَى ذَلِكَ أَيَّاماً لَا يَدْرُونَ هَلْ يَمْضُونَ فِي سَفَرِهِمْ أَوْ يَنْصَرِفُونَ هَلْ يَنْبَغِي لَهُمْ أَنْ يُتِمُّوا الصَّلَاةَ أَمْ يُقِيمُوا عَلَى تَقْصِيرِهِمْ»، یک گروهی با هم به مسافرت رفتند ولی و «تخلّف عنهم رجلٌ» یک نفر باقی مانده بود «و بقوا ینتظرونه»، اینجا یک جا ماندند تا آن شخص به اینها ملحق شود.

امام(علیه السلام) فرمود « قَالَ إِنْ كَانُوا بَلَغُوا مَسِيرَةَ أَرْبَعَةِ فَرَاسِخَ فَلْيُقِيمُوا عَلَى تَقْصِيرِهِمْ»، اگر به چهار فرسخی رسیدند «فلیقیموا»، یعنی نمازشان را اقامه کنند با تقصیر، اگر بخواهند بمانند «أم إنصرفوا و إن کانوا ساروا أقل من أربعة فراسخ»، اگر به چهار فرسخی نرسیدند «فلیتمّوا الصلاة» اینها نمازشان را باید تمام بخوانند، «ما أقاموا»، مادامی که آنجا اقامه دارند و می‌خواهند بمانند «و إذا مضوا» اگر بخواهند عبور کنند «فیقصّر»، اگر نمی‌خواهند آنجا بمانند در قبل از چهار فرسخ می‌خواهند حرکت را ادامه بدهند «فلیقصروا»، بعد امام می‌فرمایند «هل تدری کیف صارت هکذا؟»، به راوی می‌فرمایند می‌دانی چرا اینطور گفتم؟ راوی عرض می‌کند «لا أدری، قال علیه السلام لأن التقصیر فی بریدین»، مجموع باید «بریدین» باشد «و لا یکون التقصیر فی أقل من ذلک فلما کانوا قد ساروا بریداً و أرادوا أن ینصرفوا بریداً کانوا قد ساروا سفر التقصیر»، اگر اینها یک برید رفتند و یک برید می‌خواهند بیایند سفری که مجموعش ثمانیة فراسخ باشد محقق شده.

در نتیجه بیانی که ایشان دارند که این بیان به نظر من خیلی ادقّ از آن است که مرحوم آقای خوئی راجع به «فقد شغل یومَه» داشتند، ایشان راجع به فقد شغل یومَه فقط یک ادعا فرمودند و آن اینکه این فقد شغل یومه ملاک نیست، پس چیست؟ اما ایشان می‌فرمایند این تعلیل فی مقام الاثبات است.

حالا عرض کردم به لحاظ بدوی ممکن است در ذهن شریف‌شان تعلیل در مقام اثبات همان حکمت باشد اما با نظر دقّی می‌شود از آن هم جدایش کنیم بگوئیم این حکمت نیست، یعنی اگر شارع در یک جا آمد یک تعلیلی آورد، این تعلیل فقط مقام دلالت یک کلام دیگری را معلّل می‌کند، یعنی در یک کلام دیگر شارع آمده حکمش را فرموده، تمام کرده، یک عنوانی در آن کلام است که آن عنوان را معلّل می‌کند، این می‌شود تعلیل در مقام اثبات. مثلاً حالا اگر شارع گفت «الخمر حرام لأنّه مسکر»، این یک. بعد در روایت دیگر گفت «الفقّاع حرام لأنه خمرٌ»، یعنی دارد فقاع را به خمر ملحق می‌کند! اگر با لام تعلیلیه آورد یعنی می‌گوید من در مقام اثبات این را او می‌دانم، در آن دلیل دیگری که گفتم «الخمر حرام» این هم آن است، اما به این معنا نیست که این «لأنّه خمرٌ»، اینکه نمی‌تواند تعلیل برای حکم حرمت خمر باشد، حرمت خمر در مقام ثبوت و جعل یک علّت دیگری دارد حالا یا اسکار یا هر چیز دیگری که هست.

این مطلب ایشان فرمایش تامی است، ما اگر بخواهیم بگوئیم در این روایات تلفیق این از باب مثال است، «بریدٌ ذاهباً و بریدٌ جائیاً»، شاهدی بر آن نداریم، اگر بخواهیم بگوئیم این از باب غلبه است، بر این هم شاهدی نداریم، حالا در آن زمان ممکن است افرادی بودند می‌رفتند دو فرسخی، هفت هشت بار می‌رفتند و می‌آمدند، اینطور نیست که بگوئیم «بریدٌ ذاهباً و بریدٌ جائیاً»، از باب غلبه است.

فتوای مرحوم سیّد به هیچ وجهی شاهدی برایش نداریم، بلکه ما باشیم و ظواهر روایات و ادله بر خلافش هست، یک روایاتی می‌گوید ثمانیة فراسخ، یک روایاتی می‌گوید اربعة فراسخ، یک روایات تلفیق داریم، اگر ما این تعلیلات روایات تلفیق را کنار بگذاریم، روایات تلفیق حکومت دارد بر ثمانیة‌فراسخ و ما در دلیل حاکم اقتصار می‌کنیم در همان دایره‌ی حکومت، یعنی می‌گوئیم وقتی می‌گوید این به منزله‌ی این است، دیگر نمی‌توانیم از آن تعدّی کنیم، نمی‌توانیم بگوئیم این را که گفته این به منزله‌ی آن است از باب مثال است، این همه روایات یک بار نباید ائمه بفرمایند اگر کمتر از برید هم شد، اما مجموعش شد ثمانیة فراسخ کفایت می‌کند، با اینکه آن زمان چنین مطلبی اتفاق می‌افتاده! ولی فرمودند نه.

یعنی ما وقتی این روایات را جمع می‌کنیم یک سؤالی اینجا مطرح است که چرا آن روایت اربعة‌فراسخ تولید شده؟ به قول مرحوم آقای خوئی در آن روایت دارد «أدنی»، این «أدنی»، را مرحوم سید چکار می‌خواهد بکند؟ «ادنی ما یقصر فیه المسافر؟»، امام می‌فرماید «بریدٌ»، یعنی از این کمتر نباید باشد، روایات تلفیق می‌آید این را تقیید می‌کند می‌گوید «إذا رجع أیضاً بریداً»، ما بیش از این دیگر چیزی نداریم، فقط تنها مسافت تلفیقیه که جایگزین مسافت ثمانیة فراسخ شده همین تلفیق خاص است

و به مرحوم آقای بروجردی عرض می‌کنیم شما که می فرمایید عرف می‌آید از ایاب الغاء خصوصیت می‌کند اما از ذهاب نمی‌کند دلیلی بر این مطلب نیاوردید، ولی به نظر ما هم رفت صدق سفر می‌کند و هم برگشت، هر دو عنوان سفر را دارد، کسی تا مادامی که به منزلش نرسیده هنوز می‌گویدمن در سفرم، چون دیگر توضیح نمی‌دهیم زیرا فرمایش آقای بروجردی را مفصل توضیح دادیم، ایشان وقتی آمدند جمع بین روایات را گفتند فرمودند بگوئیم «برید ذهاباً»، اما آن طرفش خواه برید باشد یا نباشد! در نتیجه چون برای بیان حداقلی است، اگر ذهاباً هفت فرسخ رفت و ایاباً یک فرسخ شد، می‌فرمایند کافی است.

می‌گوئیم چرا می‌آئید الغاء خصوصیت می‌کنید، اینجا اساساً در جایی که خود شارع تصریح دارد و می‌گوید ذهاباً هم باید برید باشد، شارع تصریح دارد، اینجا مجالی برای الغاء خصوصیت نیست، صناعت اجتهادی همین فرمایش آقای حکیم و آقای خوئی و نائینی و حائری و اینهاست و اینکه ما بگوئیم فقط «بریدٌ ذهاباً و بریدٌ ایاباً»، یک نوع مسافت تلفیقیه را شارع آمده جای هشت فرسخ قرار داده، نه شاهدی داریم بر اینکه این عنوان مثال را دارد، چرا در این مثال‌ها در همه‌ی روایاتش روی برید تکیه می‌کند، یک جا می‌گفت ثلاثة فراسخ و خمسة فراسخ. و به نظر ما حق با مرحوم آقای خوئی و مرحوم آقای حکیم است، ‌ولو مرحوم والد ما هم به تبع امام خمینی و مرحوم بروجردی نظرشان همان است