بعد از رحلت پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) و بعد از بیعت با خلیفه اول، ابوسفیان و عباس خدمت امیرالمومنین(علیه السلام) آمدند تا در مورد خلافت با حضرت بیعت کنند و گفتند: حکومت و خلافت از آن شماست و ما حاضریم افرادمان را برای مقابله با طرف مقابل بیاوریم.

البته روشن است ابوسفیان دنبال مسائل دیگری بود نه این‌که بخواهد حق ولایت که برای امیرالمؤمنین(علیه السلام) است را به حضرت بدهد.

فتنه‌ها فقط در امور سیاست و حکومت نیست و انواع مختلفی دارد. در هر زمان این فتنه‌ها به نحوی موجود است. مثلاً فتنه سیاسی، فتنه اخلاقی، فتنه اقتصادی، فتنه علمی، فتنه دینی و... .

انسان مؤمن و عاقل باید فتنه را تشخیص دهد و راه نجات را پیدا کند. اما اگر کسی فتنه را تشخیص نداد و آن‌را شعله‌ور کرد، در آن فتنه می‌سوزد و دیگران هم در آن فتنه از بین می‌روند.

بعد فرمودند: «أَفْلَحَ مَنْ نَهَضَ بِجَنَاحٍ»، آن کسی که می‌خواهد به میدان بیاید، باید یار و یاوری داشته باشد. عقل به کسی که بدون یار و یاور عقل است می‌گوید بنشین و کاری نکن.

«أَو إسْتَسْلَمَ» یعنی قیام نکند و بنشیند «فَأَرَاحَ» دیگران را هم در روح و راحت قرار دهد و برای دیگران مشکل درست نکند.

خطاب به خودم و همه می‌گویم که انسان باید آرام آرام بگذارد وقت ثمردهی‌اش برسد. زود کتاب ننویسید، وقتی کتاب بنویسید که خلأی را پر کنید و مطلبی را تحقیق کنید.

از بعضی آقایان که کتاب می‌نویسند می‌پرسم از لحاظ زمانی چقدر زحمت کشیدید؟ مثلاً می‌گویند چهار یا ده سال. این ارزش دارد اما کسی که برای هوای نفس دو مطلب از کامپیوتر جمع‌آوری کند و کتاب بیرون بدهد ارزش ندارد و موجب ضایع کردن خود انسان است. البته اختصاص به این موارد ندارد و در همه امور باید ببینیم آیا وقتش رسیده‌ یا خیر؟ مثلا خود امیرالمؤمنین(ع) 25 سال صبر کردند تا زمان مناسب برای خلافت‌شان فرا برسد.

یا وقت ثمردهی انقلابی که در ایران به برکت شهدا، فداکاری‌ها و مقاومت‌ها بوجود آمده‌، آرام آرام فرا می‌رسد.

عده‌ای می‌گویند اول انقلاب گفتند فلان کار انجام می‌شود ولی هنوز انجام نشده‌ است. این حرفها، حرفهای نسنجیده است. انقلاب ما یک انقلاب دینی بود و دین را به میدان آورد.

امروز تمام فکر و ذهن کارشناسان کاخ سفید این است که با ایران چه کنیم؟ آیا این کم ارزش است؟ از این دفاع مقدس که برگزار شد چه آثار فراوانی در دنیا دیدیم؟ دفاع مقدس، انقلاب ما را صادر کرد.

به نظرم هنوز زمان ثمره‌ای که امام(رضوان الله تعالی علیه) و شهدا به دنبال آن بودند نرسیده‌ است؛ اما آرام آرام و بعد از عبور از امواج فتن و کنار گذاشتن منافرت‌ و مفاخره‌ها، إن شاء‌الله به ثمردهی می‌رسد.

بحث در فرمایش مرحوم محقق خوئی(اعلی الله مقامه الشریف) و تعریفی که ایشان از علم اصول کردند، بود.

ایشان در تعریف دو نکته را مدنظر قرار دادند: 

الف- کلمه «استنباط»: ایشان برخلاف دیگران و مشهور، معنای جامعی برای استنباط در نظر گرفتند که علاوه بر امارات قطعی و ظنی، شامل اصول عملیه هم بشود؛ لذا نیازی به اضافه‌ای که مرحوم آخوند در تعریف وارد کردند نیست. البته این معنا قبل از ایشان توسط استادشان مرحوم محقق اصفهانی(رحمه الله) در نهایة الدرایة ذکر شده بود.

اشکال سوم: ایشان گفتند مثلا در مورد مسئله اجتماع امر و نهی، اگر طبق یک قول نیاز به مقدمه نباشد، این مسئله اصولی است. اشکال این است که؛

اولاً: اصل پذیرش این کلام، همراه با تکلف است.

ثانیاً: در مسئله اجتماع امر و نهی بناءً علی الامتناع، مسئله نیاز به قواعد باب تعارض دارد و بناءً علی الجواز، اصولیین در دو فرض بحث می‌کنند: الف- مع وجود المندوحة ب- مع عدم وجود المندوحة.

برخی در صورت عدم وجود مندوحة می‌گویند بین اینها تزاحم به وجود می‌آید؛ لذا در طرف جواز هم نیاز به ضمیمه نمودن قاعده اصولی دارد.

اشکال چهارم: به ایشان می‌گوئیم اگر قبلاً اثبات می‌کردید که «کل ظاهرٍ حجة، مسئلةٌ اصولیة» و متوقف بر ضمیمه کردن مسئله دیگر نیست، تعریف بدون اشکال بود؛ در حالی‌که ابتدائاً می‌خواهیم مثلاً ببینیم آیا «حجیة العرف»، «مقاصد الشریعه»، آیا عنصر زمان و مکان را در علم اصول بحث کنیم یا نه؟ ما قبل از بحث نمی‌دانیم که آیا این‌ها محتاج به انضمام مقدمه‌ای هستند یا خیر؟

این اشکال را قبلاً بر کلام مرحوم نائینی نیز بیان نمودیم.

تعریف هفتم برای علم اصول، تعریف محقق اصفهانی(اعلی الله مقامه) است.

ایشان می‌فرماید «علم الاصول، ما يبحث فيه عن القواعد الممهّدة لتحصيل الحجة على الحكم الشرعي»؛^[2] یعنی علم اصول، قواعد ممهدی برای به دست آوردن حکم شرعی دارد. در ادامه می‌فرماید این تعریف، هم شامل امارات و هم شامل اصول عملیه است.