اما آیا این ملاحظه ایشان که ظاهراً مهمترین ملاحظه‌ای است که ایشان دارند را می‌توانیم بپذیریم و یا آنکه قابل جواب است؟ به نظر ما مناقشات فراوانی بر این ملاحظه وارد است؛ اما قبل از ذکر مناقشات، باید از اصل این روش و زحمتی که کشیده شده است، تقدیر شود؛ چرا که این کار ایشان یک روش استنباطی خوبی است که فقیه به مجرّد آنکه روایت در یک معنایی ظهور دارد، بلافاصله تسلیم نشود و ببیند آیا قرائن دیگری بر خلاف ظاهر موجود است یا نه؟ دقّت در وجود قرائن دیگر بر خلاف ظاهر روایات، شأن فقیه بوده و از او مورد انتظار است.

اوّلین مناقشه‌ای که بر کلام ایشان وارد است، این است که شما فرمودید این نکات موجب استبعاد می‌شود؛ باید گفت که مجرّد استبعاد موجب رفع ید از ظاهر نمی‌شود. صرف آنکه ظاهر روایت یک معنایی دارد که نزد ما مستبعد است، دلیل برای رفع ید از ظاهر نمی‌شود. زیرا ما از واقع خبر نداریم و نکات اصلی در باب تشریع را نمی‌دانیم و ما تا زمانی که یک استحاله ثبوتی نداشته باشیم نمی‌توانیم از مقام اثبات رفع ید کنیم. در آیه قرآن، «یَدُ اللَّهِ» ظهور در دست معمولی دارد؛ اما چون قبلاً اثبات کرده‌ایم که محال است خداوند جسم باشد، بنابراین، در ظاهر آیه شریفه تصرّف می‌کنیم؛ لیکن شما در این مسأله فقط نکاتی را ذکر کردید که یک مقدار استبعاد دارد و استبعاد نمی‌تواند برای فقیه دلیل باشد و فقیه نمی‌تواند به صرف استبعاد اعتماد کند.

مناقشه سوّم: ایشان می‌گوید: اکثر روایاتی که در حرمان زوجه از عقار رسیده است، از صادقین(علیهما السلام) است؛ قبل از ایشان نیز مرحوم آقای بروجردی به این معنا اشاره کرده‌اند. ایشان این را قرینه گرفته‌اند که قبل از صادقین(ع)، ائمه قبل، امیر المؤمنین و پیامبر(ع) این را نفرموده‌اند؛ با توجّه به اینکه تعبیرشان این بود: «رغم أنّ مسائل المیراث قد صدرت فیها روایات و أحکام کثیرة عن أمیرالمؤمنین» ما در مسائل میراث روایات فراوانی از امیرالمؤمنین(ع) داریم؛ چرا حضرت این مسأله را نفرموده است؟ این مطلب که ایشان اعتماد زیادی روی آن دارند، چند اشکال دارد.

اشکال اوّل این است که ما در خصوص مسائل ارث اگر از اول کتاب ارث تا آخر آن را بررسی کنیم، روایاتی که از صادقین(ع) در باب ارث به ما رسیده است، بیشتر از روایاتی است که از امیرالمؤمنین(ع) رسیده است. ما در باب ارث مطالب زیادی داریم که مسلم است و همه فقها قبول دارند، لیکن عمده روایاتش از صادقین(ع) است.

مثلاً در کتاب الارث وسائل الشیعة باب اوّل از موانع ارث «الکافر لا یرث المسلم ولو کان ذمیّاً» است، مرحوم صاحب وسائل 24 روایت در اینجا ذکر کرده است که 19 روایت آن از صادقین(ع) است؛ 2 روایت که یکی از آنها مرسله است، از پیامبر(صلوات الله علیه) است و 1 روایت، روایتی است که امام صادق(علیه السلام) یکی از قضاوت‌های امیرالمؤمنین(علیه السلام) را نقل می‌کند. کفر که از موانع ارث است در آن زمان خیلی زیاد بود، پدر مسلمان می‌شد بچه‌ها در حالت کفر باقی مانده بودند و یا بالعکس؛ چطور می‌شود که بگوییم مسأله‌ای به این مهمی از پیامبر(صلوات الله علیه) دو روایت است و از امیرالمؤمنین(علیه السلام) یک روایت است که آن را هم امام صادق(علیه السلام) نقل می‌کند. در اینجا هم اکثر روایات از صادقین(علیهما السلام) است.

کتابی است به نام مسند امام علی بن ابیطالب(علیه السلام) که این اواخر چاپ شده است. در 4 جلد این کتاب روایات ارث وجود دارد. جلد 20 و 21 و 22 و 25 در جلد 20 از امیرالمؤمنین 121 روایت آورده است؛ در جلد 21، 35 حدیث آورده است؛ در جلد 22، 25 حدیث آورده است؛ در جلد 25، 144 حدیث آورده است که مجموعاً به 320 حدیث می‌رسد که بسیاری از آنها قاعدتاً مکرّر است؛ اما جلد 26 وسائل الشیعة، 12 باب دارد که در مجموع بیش از 700 حدیث است که در میان آنها بیش از 50 حدیث از غیر صادقین(ع) نیست. یعنی در خود کتاب الارث، این ادّعا که گفته شود اکثر روایات ارث از امیرالمؤمنین(علیه السلام) رسیده، باطل است، بلکه بخشی از روایات از امیرالمؤمنین(علیه السلام) رسیده است و بخش کثیری از روایات ارث از امام باقر و امام صادق(علیهما السلام) رسیده است. بله، اگر می‌فرمودید که امیرالمؤمنین 90 درصد مسائل و مطالب ارث را فرموده‌اند، چطور مسأله عقار را بیان نفرموده‌اند؟ این برای استبعاد وجهی داشت؛ اما برای نکته ایشان، وقتی اکثر روایات را صادقین(علیهما السلام) فرموده‌اند، دیگر مجالی باقی نمی‌ماند.

مناقشه چهارم مربوط به این نکته در کلمات ایشان است که فرمودند اگر بگوییم زن از زمین خانه مسکونی یا مطلق اراضی محروم است، سهامی که خداوند معیّن کرده است، به هم می‌خورد. خداوند فرموده است «و لهنّ الربع ممّا ترکتم»، اگر «ممّا ترکتم» را جمیع ماترک بگیریم، ربع یک اندازه‌ای می‌شود؛ و اگر «ممّا ترکتم» را بدون عقار بگیریم، ربع کمتر می‌شود؛ و اگر بخواهیم فتوای مشهور را حفظ کنیم و بگوییم زن از ربع یا ثمن در سیاق منقولات ارث می‌برد، سهم زن باز کمتر می‌شود.

جواب این نکته آن است که اگر این نزاع مطرح نباشد، زنی که جمیع ماترک شوهرش 10 میلیون است و زنی هم هست که جمیع ماترک شوهرش 1 میلیون است، زنی هم هست که جمیع ماترک شوهرش 1000 تومان است؛ در اینجا چه می‌فرمایید؟ شارع مقدّس عنوان مشاع ـ یعنی هرچه که هست ـ را در اینجا آورده است ـ ربع یا ثمن ـ و عنوان مشاع قابل تغییر است. سؤال این است که اگر مردی نسبت به ثلث خودش وصیّت کرد، در اینجا ربع زن کم می‌شود؛ این چه استدلالی است که بگوییم سهم زن کم می‌شود؟! بنابراین، این نکته ایشان بسیار عجیب است؛ البته این نکته در بعضی از کلمات اهل سنّت نیز وجود دارد که در اعتراض بر شیعه می‌گویند با این کار شما، ربع و ثمن متغیّر می‌شود.

مناقشه پنجم این است که ما به این نتیجه رسیدیم که این روش و اجتهاد ـ با اینکه عرض کردیم خیلی زحمت کشیده‌اند ـ در مجموع از قبیل اجتهاد در مقابل نصّ است. ما در اینجا نصوص داریم و اینکه ذهن ما و جامعه نمی‌تواند بپذیرد، نمی‌تواند در مقابل نصوص مقابله کند.

مناقشه ششم این است که «لو ولّیناهم لضربناهم بالسوط»؛ سائل در این روایت به امام عرض کرد که مردم نمی‌پذیرند. سؤال این است که منظور از مردم، آیا مردم زمان خودشان است یا مردم زمان ظهور؟ مسلّم است که مردم زمان خودشان مراد است؛ «ضربناهم» یعنی ما این حکم خدا را پیاده می‌کنیم. تعدّی از حدود خدا مشکل است و ائمه(علیهم السلام) پای آن ایستاده‌اند. کجای این با زمان ظهور ارتباط دارد؟!

این نکات اشکالات دیگری هم دارد. ما بحمدالله اصل نظریه را اثبات کردیم و به این نتیجه رسیدیم که هم در نزاع اوّل و هم در نزاع دوّم حق با مشهور است و اینکه زن از جمیع عقار محروم است و فرقی بین ذات ولد و غیر ذات ولد نیست.

این بحث تنبیهاتی هم دارد که مرحوم سیّد محمّد آل بحرالعلوم در بلغة الفقیه، 12 تنبیه ذکر کرده‌اند و به تبع ایشان، مرحوم آقای حکیم نیز تنبیهاتی را ذکر کرده‌اند؛ یعنی این بحث نیاز به تنبیهات هم دارد که متأسفانه توفیق برای بررسی آنها را نداریم، اما شاکر هستیم که خداوند در ماه مبارک رمضان این توفیق را به ما داد که این مقدار را راجع به این حکم مهم و فقهی ارث زوجه از عقار بررسی و بحث نمودیم و از خداوند تقاضا می‌کنیم که این بحث را به عنوان بهترین عمل در نامه اعمال شما و ما ثبت کند.

                                                                                            و صلّی الله علی سیّدنا محمّد و آله الطاهرین