بسم الله الرّحمن الرّحيم
الحمدلله رب العالمين و صلي الله علي سيدنا محمد و آله الطاهرين

مسئله‌ای که از کتاب تحریر الوسیله خواندیم در مورد شبهه‌ی موضوعیه است، اگر یک کسی از اینجا می‌خواهد تا یک روستای اطراف قم برود، این مقصد را قصد کرده اما نمی‌داند از اینجا تا آنجا رفت و برگشت، ثمانیة فراسخ هست یا نیست؟ یا معتقد است به اینکه این ثمانیة فراسخ نیست، بعد وقتی که حرکت را آغاز می‌کند معلوم می‌شود ثمانیة فراسخ هست، ایشان می‌فرمایند این باید نمازش را قصر کند. این کسی که قصد چنین مکانی را دارد اما نمی‌داند ثمانیة فراسخ هست یا نه؟ و به حسب الواقع ثمانیة فراسخ هست، می‌فرمایند اینجا که به حسب الواقع ثمانیة فراسخ هست باید نمازش را قصر کند.

مرحوم محقق یزدی(ره) در کتاب العروة الوثقی هم در مسئله‌ی سه و هم در مسئله‌ی هفت و هم در مسئله‌ی دهم، این صوَر را آنجا فرموده‌اند، که اول ترجمه‌ی اینها را اشاره کنیم. اما آن چند مسئله‌ای که محقق یزدی(ره) دارند:

مسئله‌ی سوم، شبهه موضوعیه: این است که «لو شک فی کون مقصده مسافةً شرعیة أو لا بقی علی التمام علی الأقوی»، اگر شک کند که این مقصدش مسافت شرعیه هست یا نه؟ اینجا محقق یزدی(ره) می‌فرماید «بقی علی التمام»، نمازش را باید علی الاقوی تمام بخواند «و کذا لو ظنّ کونها مسافة»، اگر ظنّ به این دارد که تا آن مقصدی که می‌خواهد برود مسافت است، پس محقق یزدی(ره) در این مسئله‌ی سه می‌فرماید کسی که نسبت به آن مقصدی که دارد شک دارد عنوان مسافت را دارد یا نه؟ «بقی علی التمام»، و حتّی اگر ظنّ به این دارد، 80 درصد می‌گوید مسافت شرعی هست ولی می‌فرماید ظن هم در اینجا ملحق به شک است و باید نمازش را تمام بخواند. حالا بر این مسئله‌ی سوم که مرحوم محقق یزدی(ره) فرموده کسی حاشیه‌ای ندارد، کسی از فقها و محشّین کتاب العروة الوثقی حاشیه‌ای ندارد.

مسئله‌ی هفتم، شبهه حکمیه: می‌فرماید «إذا شک فی مقدار المسافة شرعاً»، اگر در مقدار مسافت شرعی شک کند، یعنی از اول بگوید من نمی‌دانم مقدار مسافت شرعی چقدر است؟ فرض کنید یک مجتهدی باید بگوید بالأخره بعضی از روایات «ثمانیة فراسخ» است و بعضی دیگر «مسیرة یومٍ» است، «بریدان» است، من آخر الامر نمی‌توانم بفهمم که مقدار مسافت شرعی چقدر است؟

محقق یزدی(ره) می‌فرماید «وجب علیه الاحتیاط بالجمع»، این باید احتیاط کند «إلا إذا کان مجتهداً و کان ذلک بعد الفحص عن حکمه»، مگر خودش مجتهد باشد، فحص کند «فإن الاصل هو التمام»، ما یک اصلی اینجا داریم به نام «اصالة التمام» که می‌فرماید اگر مجتهد نیست احتیاط کند، اگر مجتهد هست و فحص کرده از ادله چیزی به دست نیاورده، اصل تمام است.

مسئله‌ی دهم، شبهه موضوعیه: محقق یزدی(ره) می‌فرماید «لو شک فی کونه مسافةً»، این مسئله‌ی ده کتاب العروة الوثقی در اینجا عین مسئله‌ی پنجم کتاب تحریر الوسیله است که خواندیم، حتی عباراتش هم عین آن است، «لو شک فی کونه مسافةً أو اعتقد العدم ثمّ بان فی اثناء السیر کونه مسافةً یقصّر و إن لم یکن الباقی مسافةً».

این چند مسئله‌ای که محقق یزدی(ره) فرموده؛ مثلاً مسئله‌ی سوم مربوط به شبهه‌ی موضوعیه است، مسئله‌ی هفتم مربوط به شبهه حکمیه است، مسئله دهم مربوط به شبهه موضوعیه است اینها باید از هم تفکیک شوند!

روی این مسئله‌ای که امام خمینی(ره) فرمودند: مسئله را دنبال کنیم تا فروعی که امام خمینی(ره) متعرض آن نشدند بررسی کنیم. امام(ره) در مسئله‌ی پنجم می‌فرمایند «لو کان قاصدا للذهاب إلی بلدٍ و کان شاکاً فی کونه مسافةً،» اگر می‌خواهد از اینجا تا یک روستایی برود این مقدار را قصد رفتنش را دارد اما از او می‌پرسند این مقدار مسافت شرعی هست یا نه؟ می‌گوید نمی‌دانم، یا می‌گوید مسافت نیست، حرکت می‌کند می‌رود و در اثناء سیر یقین پیدا می‌کند که مسافت شرعی هست، می‌فرمایند اینجا نمازش را قصر کند ولو اینکه این باقی‌ای که می‌خواهد برود در باقی حدّ مسافت را رعایت نکند، یعنی از حالا به بعد لازم نیست که بگوئیم. از حالا به بعد باید رفت و آمد هشت فرسخ بشود، همین مقداری که آمده و برمی‌گردد اگر به حسب الواقع حدّ مسافت هست نمازش را باید قصر کند.

دلیل این مسئله هم خیلی روشن است، دلیلش این است که این روایات و ادله‌ای که حدّ مسافت را بیان می‌کند این ثمانیة فراسخ، واقع ثمانیة فراسخ ملاک است نه عنوان قصری ثمانیة فراسخ. ما البته بعداً یک بحثی داریم که یکی از شرایط قصر، قصد سفر است. اگر کسی قصد سفر ندارد همین‌طوری می‌گذارد می‌رود و بعد می‌گوید حالا تا آنجا برویم و تا اینجا هم برویم، ثمانیة فراسخ هم بشود هیچ فایده‌ای ندارد در قصر نماز. قصد سفر جزء مقوّمات برای قصر نماز است ولی قصد ثمانیة فراسخ لازم نیست، عنوان ثمانیة فراسخ لازم نیست.

بعبارةٍ اُخری اگر ما از روایات و ادله استفاده کنیم عنوان ثمانیة فراسخ لازم قصد شود، این عنوان باید احراز شود، کسی که نمی‌داند این مسیری که می‌رود و برمی‌گردد «ثمانیة فراسخ» هست اینجا نمازش را باید تمام بخواند. پس دلیل این فتوایی که امام خمینی(ره) می‌دهند همین مطلبی است که عرض کردیم، واقع ثمانیة فراسخ ملاک است نه عنوان آن. پس دلیل این مسئله امام خمینی(ره) روشن شد.

عرض کردیم بر مسئله ده کتاب العروة الوثقی که کسی هم حاشیه ندارد این مسئله با مسئله‌ی پنج کتاب تحریر الوسیله یکی است ولی محقق یزدی(ره) در مسئله سه می‌فرماید: «لو شک فی کون مقصده مسافةً شرعیة أو لا، بقی علی التمام علی الاقوی بل و کذا لو ظنّ کونها مسافة».

در این مسئله‌ی پنج، شک دارد که مقصدش مسافت است ولی «ثمّ بان فی أثناء السفر» که مسافت شرعی است؛

در مسئله‌ی سه فقط شک دارد الآن آمده به یک نقطه‌ای رسیده، مقصدش جایی است که نمی‌داند اینجا آیا مسافت شرعی رعایت شده یا نه؟ بین مبدأ و منتها، مسافت شرعی هست یا نه؟ هیچ راهی برای علم به مسافت ندارد؛ چون یک مسئله‌ای داریم که آیا در چنین مواردی اختبار واجب است یا نه؟ یکی از مواردی که در شبهات موضوعیه فقها گفتند اختبار واجب است همین جاست که به مسئله‌ای می‌رسیم، حالا مکلف رسیده به یک جایی که نمی‌داند مسافت شرعی هست یا نه؟ هیچ راهی هم برای اینکه بفهمند و تشخیص بدهند اینجا مسافت است ندارد. مرحوم محقق یزدی(ره) می‌فرماید «بقی علی التمام» نمازش را باید تماماً و کامل بخواند، صورتی که ظنّ به مسافت هم دارد می‌فرماید اینجا مثل مورد شک است. حالا دلیل مسئله چیست؟

یک نکته‌ای را عرض کنم قبل از اینکه در مسائل به شروح و کلمات بزرگان مراجعه کنید ببینید اولاً چه چیز در ذهن شریف خودتان می‌آید؟ این خیلی مهم است، ما یک واجبی داریم که نمازِ تمام است، اگر کسی مسافر شد نمازش قصر است، یک آقایی از شهرش حرکت کرده و به یک روستایی آمده، نمی‌داند فاصله‌ی بین شهر و این روستا مسافت شرعی هست یا نیست؟ فعلاً راهی هم ندارد بر اینکه احراز کند، نه بیّنه‌ای و نه راهی برای اختبار ندارد! این الآن می‌گوید من نمی‌دانم واجب بر من نماز تمام است یا واجب بر من نماز قصر است؟

اما می‌گوید علم اجمالی دارم یکی از اینها بر من واجب است، اینجا از موارد علم اجمالی دَوَران امر بین متباینین است نه دوران بین اقل و اکثر، اقل و اکثر در یک فعل است و اینجا دوران بین متباینین است یا باید نماز قصر بخواند اگر تکلیفش نماز قصر باشد نماز تمام باطل است، اگر تکلیفش نماز تمام باشد نماز قصر باطل است، پس تا اینجا روشن شد که دوران در اینجا دوران بین متباینین است. حال در دوران بین متباینین، در علم اجمالی در دوران بین متباینین باید چکار کرد؟ باید احتیاط کرد، احتیاط این است که هم تمام بخواند و هم قصر بخواند.

اشکال: اثبات موضوع عام با اجرای اصل عدم تحقق سفر شرعی، اصل مثبت است. لقائلٍ أن یقول اینکه بگوید شما با اصل عدم تحقق سفر شرعی می‌خواهید موضوع عام را اثبات کنید و این می‌شود اصل مثبت. شما می‌خواهید بگوئید استصحاب می‌کنیم عدم تحقق سفر شرعی را و با این استصحاب می‌خواهید اثبات کنید این آقا مقیم است، حاضر است، این می‌شود اصل مثبت.

و باز این مطلب را هم اینجا عرض کنم باید یک نکته‌ی اصولی دیگری هم اینجا ضمیمه کنیم و آن اینکه اگر ما یک عامی داشته باشیم و یک خاص، دو مبنا وجود دارد:

و صلّی الله علی محمد و آله الطاهرین