مصاحبه اختصاصي روزنامه جمهوري اسلامي با آيت‌الله محمدجواد فاضل لنكراني به مناسبت چهارمين سالگرد ارتحال آيت‌الله العظمي فاضل لنكراني

اشاره

در آستانه چهارمين سالگرد ارتحال مرجع بزرگ جهان تشيع، فقيه وارسته و جامع، حضرت آيت‌الله العظمي حاج شيخ محمد فاضل لنكراني رحمه‌الله عليه، روزنامه جمهوري اسلامي با هدف تكريم اين مرجع انقلابي و خدمتگزار، در مصاحبه‌اي اختصاصي با فرزند ايشان آيت‌الله حاج شيخ محمدجواد فاضل لنكراني با مطرح ساختن 15 سؤال درباره ابعاد علمي،‌ اجتماعي، سياسي، فرهنگي آثار و خدمات و دغدغه‌هاي ايشان درباره آينده كشور و انقلاب و استقلال حوزه‌هاي علميه، تلاش كرد خوانندگان را با ويژگي‌هاي اين فقيه روشن بين آشنا سازد.از ويژگي‌هاي مهم مرحوم آيت‌الله العظمي فاضل لنكراني دغدغه جدي ايشان در مورد استقلال حوزه‌هاي علميه بود كه در اين مصاحبه، همراه با اشاره‌اي به دغدغه حضرت امام خميني (رضوان‌الله تعالي عليه) در اين زمينه، مورد توجه قرار گرفته است. ضمن درخواست علو درجات براي اين مرجع دورانديش، خوانندگان گرامي را به مطالعه اين مصاحبه دعوت مي‌نمائيم:

* در آستانه ورود به پنجمين سال فقدان مرجع بزرگ حضرت آيت‌الله العظمي فاضل لنكراني قرار داريم. لطفاً در مورد ابعاد علمي ايشان توضيحاتي بفرمائيد.
- من ابتدا از روزنامه جمهوري اسلامي كه انصافاً در طول اين 32 سال بعد از پيروزي انقلاب يك عنايت ويژه‌اي را به روحانيت و مرجعيت دارد و افكار و آراء و نظرات مراجع را درست منعكس مي‌كند تشكر مي‌كنم و همچنين از اين اهتمامي كه نسبت به چهارمين سالگرد والد راحل مرحوم حضرت آيت‌الله العظمي فاضل مبذول داشتيد تشكر مي‌كنم و اميدوارم خداوند اجر زيادي عنايت بفرمايد.

چهار سال از رحلت اين مرجع بزرگ مي‌گذرد و ما وارد پنجمين سال مي‌شويم. وقتي ما يك نظرسنجي از علما و بزرگان و اساتيد و مردم عزيزمان نسبت به اين مرجع بزرگوار داريم، مي‌بينيم كه هرچه زمان مي‌گذرد هم ابعاد علمي ايشان بيشتر بر حوزه‌هاي علميه روشن مي‌شود، كتابهاي ايشان بيشتر مورد توجه قرار مي‌گردد، نظرات علمي ايشان، مباني فقهي، اصولي، تفسيري و رجالي ايشان بيشتر مورد توجه قرار مي‌گيرد، به طوري كه الان كتابهاي ايشان در درس‌هاي خارج حوزه مطرح است. من درس‌هاي خارج متعددي را سراغ دارم كه اساساً متن كتابهاي درسي شان را همين كتاب مرحوم والد ما قرار داده‌اند.

يادم مي‌آيد يك وقتي آيت‌الله مقتدايي به من مي‌فرمودند كه من براي بحث حدود از همين كتاب تفصيل الشريعه والد شما استفاده مي‌كنم و اصلاً همين كتاب را متن درس قرار داده ايم.
بسياري از مراكز آموزشي اين چنين است و اين كشف از توجه مجموعه علمي حوزه به اين شخصيت دارد. اين كشف از اين مي‌كند كه بعد از ارتحال ايشان خلأ بسيار بزرگي در جامعه علمي و حوزه‌هاي علميه بوجود آمد و واقعاً يك ثلمه‌اي شد كه به اين زودي‌ها پر نخواهد شد و قابل جبران نخواهد بود.

مباحث اصولي ايشان، تأليفاتي كه شاگردان ايشان در مباحث اصول نوشته اند، بسيار مورد نظر واقع شده است.
اولين اصول كه به فارسي در 16 جلد منتشر شده تاكنون 2 بار چاپ شده و الآن هم ظاهراً تمام شده است و اين كشف از اينكه واقعاً آن مطلب علمي ايشان به قدري متقن و قوي است كه ديگران نياز دارند كه به آن رجوع كنند و همين جا عرض كنم كه بسياري از مردم معمولي و مقلدين ايشان، ارتباطشان را از نظر مسائل شرعي هنوز حفظ كرده‌اند و مي‌توانم بگويم بيش از 80 درصد از مقلدين ايشان براساس باقي مانده‌اند و از اين جهت بين مرحوم والد ما و مرحوم امام خميني (رضوان‌الله تعالي عليه) شباهت فراواني است. يكي از مسئولين بلندپايه كشور همين اواخر گفته بود كه ما هر وقت ايشان را مي‌ديديم ياد جلسه با امام مي‌افتاديم و جلساتي كه خدمت امام داشتيم.
* يكي از ويژگي‌هاي اين مرجع بزرگ توجه ايشان به مسائل اجتماعي و به ويژه صيانت از حوزه بود. بسيار خوب است اين بعد از شخصيت ايشان هم معرفي شود.
- در مسائل اجتماعي ما جاي ايشان را بسيار خالي ما مي‌بينيم، در مسائل سياسي خلأ ايشان بسيار مشهود است و اساتيد حوزه و بزرگان حوزه واقعاً تصريح مي‌كنند به اين معنا كه امروز نبود حضرت آيت‌الله العظمي فاضل لنكراني مشكلات فراواني را براي حوزه ايجاد كرده و اگر ايشان بود، قدم‌هاي بسيار بزرگتري برداشته مي‌شد.

يكي از مراجع، به من فرمود كه يك نفر بود كه هم در نظام نفوذ كلمه داشت و هم در ميان حوزه‌ها و مردم مقبول بود و ما او را از دست داديم و او مرحوم والد شما بود. مع الاسف امروز تهديدهايي متوجه حوزه ما هست. نقشه‌هايي از بيرون براي اينكه حوزه را از مسير اصلي خودش، مسير علمي خودش، مسير سياسي خودش خارج كند وجود دارد، ما كاملاً احساس مي‌كنيم كه افرادي بدنبال اين هستند كه واقعاً حوزه را از نظر علمي تهي كنند. گرچه مسئولين حوزه، شوراي عالي حوزه، مدير محترم حوزه و مراجع كه در رأس حوزه‌ها قرار دارند همه تلاششان بر اين است كه روز به روز محتواي علمي حوزه قوي‌تر و غني‌تر شود اما كاملاً احساس مي‌كنيم كه افرادي عمق علمي حوزه را نشانه گرفته‌اند و مي‌خواهند آن را از بين ببرند. مي‌بينيد كه اگر حوزه‌ها با اين عمق، با اين دقت، با اين تحقيقات و پژوهش‌ها باشد هميشه در صحنه خواهد بود اما اگر از عمق علمي تهي شد ديگر قابليت استمرار ندارد.
در همين زمينه نگرانيهايي را برخي از اساتيد بزرگ حوزه دارند و به من منتقل كرده‌اند و خود اينها تصريح مي‌كنند كه‌اي كاش مرحوم آيت‌الله العظمي فاضل حيات داشت و اين تهديدها و دغدغه‌ها با حضور ايشان براي ما قابل حل بود.
* حضرت آيت‌الله فاضل، ميراث‌دار افكار سياسي امام خميني بودند. آيا از اين ويژگي براي ارتقاء حوزه استفاده‌اي كردند؟
- برخي دنبال تغيير مسير سياسي حوزه هستند، حوزه‌اي كه رنگ و بوي امام را دارد، حوزه‌اي كه افكار و انديشه‌هاي امام در جاي جاي آن رسوخ پيدا كرده، افرادي هستند كه دنبال تغيير مشي سياسي حوزه هستند. مرحوم آيت‌الله العظمي فاضل يكي از برجستگي هايشان تلاش براي حفظ افكار سياسي امام در حوزه بود، علاوه بر اينكه ايشان افكار علمي، فقهي و اصولي امام را آنقدر تاكيد كردند و در درس‌ها بيان كردند و آنقدر در كتابهايشان نوشتند و در مجالس درسشان ذكر كردند كه اساساً در زماني كه امام(ره) در تبعيد بودند، كرسي درس مرحوم آيت‌الله العظمي فاضل بيانگر افكار و آراء فقهي امام بود.
* آنطور كه از آثار علمي مرحوم آيت‌الله العظمي فاضل لنكراني مشخص است، ايشان تسلط خوبي بر آراء فقهي مراجع و فقهاي قبل از خود و معاصران داشتند و يكي از ويژگي‌هاي ايشان جامعيتشان بود.
- البته شاگردان ايشان اين توجه را دارند كه مرحوم آيت‌الله‌العظمي فاضل جامع بود بين افكار فقهي و اصول نجف و قم. اطلاع كاملا دقيق و وسيعي نسبت به مباني بزرگان نجف داشت. مثل مرحوم آيت‌الله العظمي خويي(ره).
در درسهايشان و در كتابهايشان افكار و آراء ايشان را هم مطرح مي‌كردند و اساسا يك مقارنه قهري بين مباني مرحوم امام و مرحوم آقاي خويي (قدس سره) در مجلس درس ايشان مي‌شد.
درس ايشان يك جامعيتي داشت كه در درس‌هاي ديگر به چشم نمي‌خورد. در عين اينكه مشحون از دقت و عمق و تحقيق و تتبع بود، اما جامعيتي كه آراء معاصرين را اطلاع كامل داشته باشد ايشان بودند.
* با توجه به قرابتي كه مباني سياسي امام خميني داشتند، آيا براي دفاع از اين مباني هم اقداماتي انجام دادند؟
- ايشان از همان زمان كه شرح تحريرالوسيله را در يزد در سال 50 و 51 آغاز كردند، مي‌بينيم از همان زمان كه هنوز مسئله پيروزي انقلاب هم مطرح نبود، ايشان در كتاب‌هايشان آراء بزرگان را مطرح مي‌كردند و خلاصه اينكه يك سنگر بزرگي بود براي دفاع از افكار علمي امام و براي تقويت افكار امام و در عين حال يك مركز ثقل و يك سنگري بود براي تحكيم مباني سياسي امام در حوزه.
يادم مي‌آيد امام (رضوان‌الله تعالي عليه) كه به رحمت خدا رفتند، ايشان در فيضيه در يكي از مراسم امام سخنراني كردند و يكي از مطالبي كه در آن سخنراني فرمودند اين بود كه خطاب كردند به برخي از كساني كه آن زمان در حوزه از مخالفين بودند و گفتند: فكر نكنيد با رفتن امام انقلاب در حوزه خاموش خواهد شد، فكر نكنيد كه امام از دنيا رفت و شما بتوانيد مسير سياسي حوزه راتغيير دهيد، تا من هستم و تا شاگردان قوي و برجسته امام حضور دارند ما اجازه نخواهيم داد كه افكار سياسي امام در حوزه خاموش شود.

اين خيلي مطلب مهمي بود و همين‌طور هم شد. شما ببينيد بعد از ارتحال امام يكي از كارهايي را كه برخي از مسئولين وزارت خارجه وقت دنبال مي‌كردند اين بود كه حكم قتل سلمان رشدي مرتد را لغو كنند. اين خبر به گوش مرحوم والد ما رسيد و ايشان يك اطلاعيه بسيار محكمي در دفاع از اين حكم فقهي و سياسي امام دادند و فرمودند اين حكم قابل لغو شدن نيست و حتي اگر خود امام هم بود نمي‌توانست اين حكم را لغو كند.
وزير خارجه وقت براي من نقل كرد كه اگر نبود اين اعلاميه و بيانيه والد شما، دولت انگليس كلاه بزرگي را بر سر ما گذاشته بود، يعني متاسفانه كار به جايي رسيده بود كه برخي از اين مسئولين در جلساتي كه در خارج داشتند، در انگليس، طوري روند صحبت ادامه پيدا كرده بود كه در همان جلسه وزير خارجه به سلمان رشدي زنگ مي‌زند كه تبريك مي‌گويم كه حكم لغو شد!

اما اين ايستادگي مرحوم والدما، همانگونه كه رهبر معظم انقلاب هم در همان زمان همين نظر را داشتند، اين ايستادگي سبب شد كه به طور كلي اين خيال باطل كه اين حكم قابل لغو شدن هست از بين برود.

نمونه‌هاي فراواني داريم، مثلا بعد از ارتحال حضرت امام، زماني كه اولين انتخابات مجلس خبرگان مطرح بود، تبليغات بسيار وسيعي در داخل و خارج به راه افتاده بود كه خبرگان را تضعيف كنند و مردم خيلي شركت نكنند و حوزه خيلي توجه نكند،

مرحوم والدما با اينكه كسالت شديدي داشتند، يك اعلاميه بسيار محكمي را نوشتند و در ذهنم مي‌آيد كه در آن اعلاميه تصريح به وجوب عيني كردند و همين سبب شد كه شركت مردم بسيار خوب شد و يكي از مسئولين آن زمان آمد در همين اطاق، آن زمان دولت جناب آقاي هاشمي رفسنجاني (حفظه‌الله) بود، شايد يكي از وزرا بود آمد و به پدر من گفت كه ده ميليون از اين شركت كنندگان در انتخابات به بركت آن اعلاميه شما بود، و مبالغه نمي‌كرد. در خود مجموعه كشور اساسا براي دوستداران و دلسوزان انقلاب و براي دلسپردگان به امام و انقلاب، مرحوم آيت‌الله العظمي فاضل مرجع تقليدي بود كه همان افكار سياسي امام را به همان نحوي كه امام به شاگردان خودش منتقل كرده بود، دنبال مي‌كرد.
در مسائل انتخابات و مسايل سياسي كشور، در مراقبت از حركت مسئولين در مسير اصلي اسلام، ايشان در هر زمان و در هر دولتي برخودشان لازم مي‌دانستند كه بعد از تاييد حضرت امام نسبت به دولت‌ها، ايشان هم همان تاييد كلي را داشتند، اما در عين حال انتقادات و اشكالات را هم بيان مي‌كردند. در يكي از دوره‌هاي مجلس شوراي اسلامي بعد از ارتحال امام، يكي از نمايندگان مطلبي گفته و يك اظهار نظري درباره اسلام كرده بود، مرحوم والدما يك روزي در مجلس درس فرمودند: من كه 70 سال است كه دارم درس مي‌خوانم و درس مي‌دهم نمي‌توانم ادعا كنم كه اسلام شناسم، تو كه هستي و چه هستي كه ادعاي اسلام شناسي مي‌كني؟ همان غيرتي كه امام در مورد اسلام داشت، همان حساسيتي كه امام در مورد اسلام و پيامبر و ائمه طاهرين(ع) داشت، در وجود ايشان مي‌ديديم. بنابراين بعد از گذشت چهار سال هر روز كه مي‌گذرد، خلا وجود ايشان و آثارش براي جامعه علمي كشور و مردم بيشتر روشن مي‌شود.
* معروف است كه حضرت آيت‌الله العظمي فاضل لنكراني بسيار به فكر مردم بودند و هميشه سفارش مردم را به مسئولين مي‌كردند و نگران معيشت اقشار ضعيف بودند. قطعا شما در اين زمينه نكاتي داريد كه براي خوانندگان روزنامه جالب باشد.
- ايشان از همان اول كه مسئولين خدمتشان مي‌رسيدند، مي‌فرمودند كه امام يك وعده‌اي به مردم داده و آن اينكه آب و برق و گاز و اينها را مجاني كند، حالا اگر شما نمي‌توانيد مجاني كنيد، لااقل با يك قيمت نازلي از مردم بگيريد، بر مردم فشار نياوريد. وقتي مسئولين خدمتشان مي‌رسيدند، مهمترين حرف و مهمترين دغدغه ايشان نگراني در مورد وضع معيشتي مردم بود، بسيار نگران بودند. گاهي مي‌فرمودند من شب گذشته خواب نداشتم، سوال مي‌كرديم چرا؟ مي‌فرمودند كه به من اطلاع دادند كه مثلا سيب زميني گران شده، من حساب كردم يك كارگري كه 5 تا 6 تا بچه دارد و هر روز غذاي او سيب زميني است چگونه مي‌تواند تهيه كند و اشك از چشمانشان سرازير مي‌شد. يعني همان روحياتي كه انسان در امام هم مي‌ديد، وقتي مي‌خواستند يك چيزي را در كشور گران كنند امام خيلي حساسيت به خرج مي‌دادند كه مبادا نان گران شود، مبادا فلان چيز گران شود. حتي من يادم هست همين دولت كنوني در ماههاي اوليه‌اي كه روي كار آمده بود، بعد از اينكه رهبر انقلاب حكم دولت را تنفيذ كردند، خوب مراجع مي‌پذيرفتند مسئولين دولتي را، تا اينكه دولت با فتواي حرمت شركت زنان در ورزشگاههايي كه مردان هستند مخالفت كردو 5 نفر از مراجع بزرگ ديگر از پذيرش دولت امتناع كردند. قبل از اين قضيه يادم هست كه مرحوم والد ما در جلسه‌اي كه رئيس‌جمهور خدمت ايشان رسيده بود به ايشان فرمودند كه كاري كنيد كه اين فرمايش امام مورد نسيان و فراموشي قرار نگيرد، در ذهن ما و مردم هست كه امام چنين وعده‌اي دادند، كاري كنيد كه اين قبوض آب و برق و گاز كم شود، اينها كه ديگر دست خارجي‌ها نيست، دست خودتان است و يادم هست كه در همان جلسه رئيس‌جمهور به يكي از معاونينش دستور داد كه اين مطلب را يادداشت كنيد كه حتما ما پيگيري كنيم و پيگيري خواهيم كرد و الان اين طرح هدفمندي يارانه‌ها ولو اينكه همه اهل نظر بر اصل آن اتفاق دارند اما در روند اجرا دارد طوري عمل مي‌شود كه واقعا همه ما نگران هستيم. و بر مردم دارد فشار وارد مي‌شود. افراد زيادي از طلبه‌ها كه جزو اقشار بسيار مستضعف جامعه هستند به من و به بيوت مراجع مراجعه مي‌كنند و مي‌گويند كه بسيار در فشار واقع شده‌اند، ما نبايد نگاه بكنيم اگر در يك روستايي يارانه‌ها اضافه بر قبوض آمده، اين را ملاك قرار دهيم، در شهرها بسياري از مردم در فشار قرار گرفته‌اند و ما انتظارمان اين است كه دولت و مجلس هر چه زودتر به اين مسئله رسيدگي كند.

* اين حضور همه جانبه در صحنه‌هاي علمي، اجتماعي و سياسي، نتايج زيادي هم داشت كه يكي از آنها توجه مردم به ايشان بود.

مرحوم آيت‌الله العظمي فاضل حضور جدي، موثر و كارساز در همه صحنه‌هاي سياسي و صحنه‌هاي مربوط به نظام جمهوري اسلامي داشتند ايشان مقلدين فراواني در داخل و خارج از كشور داشتند، در آذربايجان كسي اهانت بسيار بدي را به پيامبر اكرم(ص) كرده بود، ايشان با همان غيرتي كه از امام ياد گرفته بودند و در وجود ايشان بود، سبب شد كه ايشان فتوا به قتل او صادر كردند و اين آثار بسيار فراواني در همان كشور آذربايجان داشت و هنوز هم بعضي از مومنين سوال مي‌كنند كه آيا اين فتوا هنوز به قوت خودش باقي هست يا نه.

ما در اين 4 سال بيت ايشان را خالي از مردم و روحانيين و بزرگان نديديم. 4 سال از ارتحال ايشان مي‌گذرد و مجالس روضه هفتگي كه ايشان داشت، هنوز به همان گرمي، مردم، طلاب، فضلا و بزرگان حضور پيدا مي‌كنند.
ايشان در وصيت نامه تصريح كرده‌اند كه اين مجالس بايد باقي بماند.
مراجعات مردم براي سوال در مورد مسائل شرعي و به دست آوردن نظرات فقهي هنوز ادامه دارد و مراجعات و تلفن‌هاي ما از زمان حيات ايشان كمتر نشده. چهار سال است كه ما شهريه اين مرجع بزرگ را پرداخت كرديم و اين يكي از افتخارات براي روحانيت و مرجعيت است. در تاريخ حوزه چنين مسئله‌اي سابقه نداشته.

* مركز فقهي ائمه اطهار، در حوزه‌هاي علميه شناخته شده است ولي عموم مردم درباره آن اطلاعات زيادي ندارند. درباره انگيزه تاسيس و اهداف و ويژگي‌هاي اين مركز هم خوبست مطالبي بفرمائيد.
- يكي از آثار بسيار ماندگار ايشان مركز فقهي ائمه اطهار(ع) است كه بحمدالله اخيرا با حضور مرجع بزرگوار حضرت آيت‌الله العظمي صافي افتتاح رسمي شد و جلسه تشكيل شد كه در نوع خود در حوزه سابقه نداشته است. بسياري از مراجع و بزرگان و يا نمايندگان آنها حضور پيدا كردند و اين مركز اميدي شده براي بزرگان حوزه.

آيت‌الله العظمي سبحاني (دام ظله) به من فرمودند كه من براي آينده حوزه به مثل اين مركز شما اميدوارم و اميد دارم كه از اين مركز فقها و مجتهديني بيرون بيايند و همينطور هم هست ان شاء الله.
اگر ما توفيق پيدا كنيم و خداوند اين عنايت را از ما سلب نكند و بتوانيم ادامه بدهيم، به لطف و فضل خدا اين نتايج را خواهد داشت.

از مناديان تحول در حوزه آيت‌الله العظمي فاضل لنكراني بود در سال 1376 ايشان فرمودند كه ما بايد حركتي كنيم و تحولي را در حوزه ايجاد كنيم و فقهايي كه پاسخگوي نيازهاي نسل بشر هستند

را بايد تربيت كنيم. آن زمان كه كسي چنين فكري را نداشت، ايشان به اين موضوع فكر مي‌كردند و از همان سال مركز فقهي ائمه اطهار را تشكيل دادند و الان كه 4 سال مي‌گذرد، اين مركز با اينكه هيچ بودجه دولتي ندارد، فقط و فقط با وجوهات شرعي مردم دارد اداره مي‌شود و تاكنون اداره شده به لطف خدا.

* آيا در شهرهاي ديگر هم مركز فقهي شعبه دارد؟
- مركز فقهي مشهد، مركز فقهي افغانستان، كه من در همين جا عرض كنم در همين سال 2 هزار طلبه در امتحانات نهايي افغانستان شركت كرده بودند كه از ميان آنان 22 طلبه به عنوان ممتاز شناخته شده بودند كه از اين 22 نفر 12 نفر مربوط به مركز فقهي ائمه اطهار(ع) در افغانستان بودند.
ما بعد از ارتحال ايشان مركز فقهي مالزي و اندونزي و اين اواخر مركز فقهي لندن را راه‌اندازي كرديم.
در مركز فقهي لندن تاكنون 2 كتاب كه يكي مربوط به موضوع عدم تحريف قرآن است به زبان انگليسي با كيفيت بسيار مناسب چاپ شد، و الان بحث ديگري كه در دست نشر دارند همين تلقيح مصنوعي است كه الان جامعه بشري به آن نياز دارد و مباحث ديگري كه به آن نياز هست.
اينها به لطف خدا و آن اخلاصي كه ايشان در شروع كار داشت كار ساز بود و روز به روز مي‌بينيم كه در حال توسعه پيدا كردن است افرادي بعد از ارتحال ايشان معتقد بودند كه اين مركز فقهي خاموش خواهد شد. اما من به شما عرض كنم اين ساختمان جديدي كه بعنوان مركز فقهي ائمه اطهار است جزو بهترين بناهاي علمي كشور است بعد از فوت ايشان 3 نفر از مقلدين ايشان اين ساختمان را تكميل كردند كه خداوند به آنان خير بدهد.
افرادي بودند كه فكر مي‌كردند يا مي‌خواستند كه اين مركز خاموش شود اما روز به روز اين مركز دارد آثار بيشتري را از خودش به جاي مي‌گذارد و اميد داريم در آموزش و پژوهش بيشتر موفق شويم.
* آيا مركز فقهي همانطور كه از اسم آن فهميده مي‌شود مختص به فقاهت است يا ساير رشته‌هاي علوم ديني هم مورد توجه است؟

- در اين مركز فقهي، علاوه بر كارهاي فقهي برخي از مباحثي كه مربوط به اعتقادات است خصوصا بحث امامت مورد اهتمام است و بيش از 10 سال است كه افرادي در اين مركز در بحث امامت كار كرده‌اند تخصص پيدا كردند، پژوهش‌هايي دارند، بيش از 50 پژوهش فقط در بخش اعتقادي ما امروز هست.
* آيا كارهاي فرهنگي هم انجام مي‌دهيد؟
- بخش فرهنگي دفتر مرحوم آيت‌الله العظمي فاضل يكي از بخش‌هاي فرهنگي موفق بوده و بعد از ارتحال ايشان كماكان دارد ادامه مي‌دهد. مرحوم آيت‌الله العظمي فاضل بر حسب آن بينش و منشي كه از امام فرا گرفته بودند، توجه به جوانان در جامعه داشتند، ايشان مي‌فرمودند معني ندارد يك مرجع توجهي به نيازهاي جوانان نداشته باشد، لذا دستور فرمودند يك بخش فرهنگي درست شد، ما كتابهاي زيادي را در اين بخش فرهنگي كه مناسب با نيازهاي جوانان باشد و پاسخ سوالات جوانان را بدهد منتشر كرديم.
مشكل حجاب مورد توجه بزرگان قرار گرفته بود. كتابي را در اين زمينه با عنوان پرسمان حجاب در تهران منتشر كرديم در 200 هزار نسخه و در بيمارستانها، وزارتخانه‌ها، دانشگاهها و... بين خواهران تقسيم شد و در مسابقه شركت كردند و آثار بسيار خوبي هم داشت.
* از ساده زيستي و اخلاص مرحوم آيت‌الله العظمي فاضل لنكراني بسيار شنيده‌ايم. اين ويژگي امروز مي‌‌تواند براي همه الگو باشد. در اين زمينه هم خوبست نكاتي بفرمائيد.

- ايشان يك مرجعي بود جامع‌الاطراف، يك مرجعي بود كه هم در حوزه ديدگان همه به او دوخته شده بود و هم در جامعه عموم مردم قلوب همه متوجه او بود. در عين اينكه با تمام امكاناتي كه ايشان داشت. يك مرجعي بود بسيار ساده زيست و از خودش هيچ چيزي نداشت كه به جاي بگذارد كه به ورثه برسد. الان چهار سال است كه از ارتحال ايشان مي‌گذرد، فرزندان ايشان هنوز ننشسته‌اند دور هم براي اينكه موضوع ندارد، مالي وجود ندارد كه بخواهد تكليف آن روشن شود. ايشان فرموده هر چه از من مانده مربوط به بيت‌المال است و يا در شهريه بايد صرف شود يا در مركز فقهي و اختيارش را هم به اين حقير دادند بعنوان وصي ايشان. ساده زيستي ايشان، اخلاق ايشان، رفتار ايشان، طوري با طلبه‌ها ايشان رفتار مي‌كرد كه هر طلبه‌اي احساس دوري نداشت از ايشان و احساس مي‌كرد به ايشان خيلي نزديك است، احساس مي‌كرد كه مي‌تواند هر حرفي دارد با ايشان مطرح كند. مطالب محرمانه‌اش را مي‌آمد با ايشان مطرح مي‌كرد. كاملا حالت پدرانه داشت براي طلاب، براي مردم. گروههاي سياسي مختلف در جامعه به ايشان توجه داشتند، اينطور نبود كه ايشان خودش را در يك جناح محدود كند و افكار و رفتارش را به يك جناح معطوف كند جناحهاي سياسي مختلف كشور، آنهايي كه در اصل انقلاب و قانون اساسي و رهبري مشترك بودند همه با ايشان ارتباط داشتند. مسائلشان را مي‌آمدند با ايشان مطرح مي‌كردند و از ايشان راه كار مي‌خواستند.

واقعا يك شخصيتي بود كه اميد بود و پناه بود براي همه اين گروهها، همه افراد، همه اشخاص. توجهي كه نسبت به ائمه ‌طاهرين(ع) داشت. موقعي كه داشتيم اساسنامه همين مركز فقهي را مي‌نوشتيم به ايشان عرض كردم اسم مركز را بگذاريم مركز فقهي آيت‌الله العظمي فاضل، فرمودند خير،‌ به من چه ارتباطي دارد، اينجا را بگذاريد مركز فقهي ائمه‌اطهار(ع). ما به دنبال اين هستيم كه فقه ائمه اطهار(ع) را ترويج كنيم.

مكرر مسئولين مركز فقهي كه خدمت ايشان مي‌رسيدند، مي‌فرمودند حواستان باشد، من اينجا را درست نكردم كه براي من تبليغ شود،‌ يا از من ياد شود، اين براي تربيت فضلا و طلاب است كه بحمدالله آن نيت خالصي هم كه ايشان داشتند،‌ اين به نتيجه رسيده و امروز مي‌بينيم نتايجش را. نسبت به حضرت زهرا(س) بي‌اختيار بود ايشان،‌ پيامهايي را كه راجع به حضرت زهرا(س) مي‌دادند، مي‌فرمودند به مسئولين صداوسيما زنگ بزنيد از قول من بگوئيد حتما بايد در صداوسيما خوانده شود. بايد احيا كنيم عزاداري حضرت زهرا(س) را. تلاش كردند، واقعا ايشان احياگر فاطميه است يكي از كساني كه نقش اساسي در احياء‌ فاطميه داشت ايشان بود و خوب اين سبب شد كه در روز شهادت حضرت زهرا هم آن تشييع ميليوني كه به گفته مسئولين استان حدود 2 ميليون از شهرهاي مختلف در مراسم تشييع ايشان شركت كردند. اين جزايي بود كه براي ايشان قرار داده شده بود.

يكي از علما چندي پيش ايشان را در خواب ديده بود،‌ در عالم رويا ديده بود كه در يك باغ بسيار مفصلي ايشان دارد قدم مي‌زند. گفت رفتم خدمت ايشان سلام كردم، گفتم آقا شما اينجا چه كار مي‌كنيد؟ فرمودند اين باغ مال من است اين باغ را مادر سادات حضرت زهرا(س) به من داده است. خوب اين كسي كه عمر خود را براي ولايت گذاشت و اينطور هم به او جزا داده مي‌شود. اميدوارم خداوند ايشان را با فاطمه‌زهرا(س) و پيامبر و آل پيامبر محشور كند.
*نگاه عميق مرحوم آيت‌الله العظمي فاضل لنكراني معطوف به آينده كشور و انقلاب و نظام هم بود. از حساسيت‌هاي ايشان در اين زمينه بگوئيد.

- ايشان داراي آينده‌نگري منحصر به فردي بودند. يعني ايشان در خود حوزه و مسائلي كه در آينده حوزه پيش مي‌آيد يا بايد پيش آيد از اول همه را يا بسياري را تشخيص مي‌دادند. من يادم هست كه در همان سالهاي آخر عمرشان ايشان نگرانيهايي را نسبت به مسائل سياسي كشور داشت كه متاسفانه همان پيش‌بيني‌هاي ايشان امروز برخي جامه عمل دارد مي‌پوشد و ايشان بسيار نگران بود. همان موقع هشدارهايي را مي‌دادند برخي از بزرگان نظام كه خدمت ايشان مي‌رسيدند و با ايشان ملاقات داشتند به آنان صريحا مي‌فرمودند كه مراقبت كنيد، نگذاريد كه اساس ولايت فقيه را تضعيف كنند. من يادم مي‌آيد كه بعضي از حركت‌هايي كه آن زمان نسبت به بعضي از مسئولين خدوم و پرسابقه انقلاب در جامعه مي‌شد، افتراها، تهمت‌ها وارد مي‌شد، ايشان مي‌فرمودند به نظر من اينها تمام مقدمه است براي ضربه‌زدن به اصل نظام و دشمن دنبال اين هدف است.

يعني يكي از ويژگي‌هاي اين مرجع بزرگ، آن تدبير و آن جامع‌نگري، جامعيت، آينده‌نگري، كاملا برايش روشن بود. اينكه امام (رضوان‌الله تعالي عليه) مي‌فرمود حوزه‌ها بايد هميشه جلوتر از حوادث، قبل از اينكه حوادث واقع شوند توجه پيدا كنند، حضور داشته باشند،‌ واقعا ايشان يكي از مصاديق بارز اين مسئله بود، برخي از حوادثي كه مي‌خواست اتفاق بيفتد را مي‌توانستند از قبل پيش‌بيني كنند و چاره‌جوئي كنند و ما موارد زيادي از اين موارد داريم.
اشخاص را خيلي خوب ايشان مي‌توانست بشناسد. من يادم مي‌آيد، ايشان وقتي كه در يزد تبعيد بود،‌يك زماني يك كسي آمد ديدن ايشان، موقع رفتن ايشان به من فرمود كه شما دنبال اين شخص برو و ببين كجا مي‌رود، من اين كار را كردم و ديدم رفت در يكي از مدارس طلبگي در يك بازاري، آن حجره‌اي كه رفت همه را مشخص كردم و آمدم به والدمان عرض كردم، سئوال كردم كه شما راجع به اين شخص چه مطلبي داريد؟ فرمودند اين سئوالاتي كه از من كرد فهميدم كه او مامور سازمان امنيت است اما در لباس طلبگي آمده. يادم مي‌آيد همان زمان به يك كسي كه در نزديكي آن مدرسه مغازه‌اي داشت و با پدر ما هم ارتباط داشت اين مطلب را گفتم و ايشان قبول نكرد و حتي از مرحوم والد ما دلخور شد. اما بعد از اينكه انقلاب پيروز شد خود آن آقا يك روز آمد قم و گفت آقا آن تشخيص شما درست بود و بعد از پيروزي انقلاب فهميدم كه او مامور ساواك در ميان طلاب بوده است.

من يك وقتي از ايشان پرسيدم كه شما چطور شد كه نسبت به حضرت امام توجه پيدا كرديد؟ فرمودند ما از همان لحظه‌اي كه امام را ديديم فهميديم كه او يك چهره‌اي است كه مي‌تواند عمود اسلام باشد. او يك چهره‌اي است كه وجودش براي اسلام است.

اين خاطره را هم عرض كنم كه ايشان فرمودند يك روز به يكي از مراجع وقت عرض كردم شما مرجعيتي داريد،‌ شاگرداني داريد، مقلديني داريد، آقاي خميني هم مرجع است مقلديني دارد، شاگرداني دارد، اما شما فكر نكنيد كه ما كه آقاي خميني را ترويج مي‌كنيم، مثل اين است كه افرادي كه شما را دارند تاييد مي‌كنند، نه، ما امروز ديديم كه فرياد اسلام از حلقوم آقاي خميني بلند شده، اينطور نيست كه يك مسئله معمولي باشد كه ما بخواهيم از حيث تقليد صرف يكي را بر ديگري ترجيح دهيم. نه، اين مرد امروز احياگر اسلام است و فرياد اسلام را بلند كرده و بايد حمايتش كنيم و خواهيم كرد.

يكي از بزرگاني كه الان زنده است در سن نودوچند سالگي است به من گفت در همان زمان برخي از روحانيين كه با آيت‌الله خميني مخالف بودند مي‌گفتند كه نمي‌شود آقاي خميني را شكست، و يكي از علت‌هايش اين است كه در دوروبر آقاي خميني شاگرداني چون آقاي شيخ محمد فاضل وجود دارند.

ايشان امام را با تمام وجود شناخت، با تمام وجود در خط امام بود،‌ با تمام وجود امام را مظهر تقوا و علم و فقاهت و سياست و درايت مي‌دانست و تا روز آخر هم بر همين اعتقاد بود، اين خيلي مهم است كه يك مرجع تقليد، يك كسي كه از سن 25 سالگي صاحب نظر و مجتهد بوده، اما خود ايشان مي‌فرمودند در مسائل سياسي يك آن در صحت راه امام من ترديد نكردم و تا روز آخر همين اعتقاد را ايشان داشتند و نسبت به تحكيم ولايت فقيه و تاييد رهبر معظم انقلاب بسيار حساس بودند و يكي از مواضع محكم و اصولي ايشان همين مطلب بود.

اميدوارم كه ما و حوزه‌هاي علميه بتوانيم هر چه بيشتر اين مرجع بزرگ را بازشناسي بيشتر بكنيم، ابعاد سياسي اينها را - ابعاد اخلاقي اينها را - زندگي ساده اينها را - زندگي واقعا از نظر ظاهري بسيار بسيار ساده بود، اميدواريم اينها را بتوانيم بازشناسي كنيم و درسي باشد براي آيندگان ما انشاءالله.
*از سال‌هاي آخر عمرشان بگوئيد، از دغدغه‌هايشان و از نگراني‌هائي كه داشتند و ابراز مي‌كردند.

- يكي از دغدغه‌‌هايي كه در همين سالهاي آخر داشتند، اين بود كه مي‌فرمودند يك جرياني در زير چتر دين و حتي در زير چتر ولايت به دنبال تضعيف مرجعيت و روحانيت است افرادي كه مدعي‌اند دين را از مراجع موجود،‌ از بزرگان موجود خيلي بهتر شناخته‌اند و مدعي‌اند كه حوزه و روحانيت و مرجعيت و دين را به نحو صحيح به مردم معرفي نكرده‌اند، ايشان مي‌فرمودند من ملاحظه مي‌كنم اين فكر دارد گسترش هم پيدا مي‌كند (اين قضيه مربوط به 6 سال پيش است) و مي‌فرمودند اين نه فقط براي انقلاب و نظام ضربه بزرگي خواهد بود،‌ بلكه براي اسلام و روحانيت ضربه بسياري بزرگي است. در همان زمان در ملاقاتهايي هم كه برخي از مسئولين خدمتشان مي‌رسيدند، ايشان بصورت روشن‌تر اين تهديد را تبيين مي‌كردند و چنين اعتقادي را داشتند، البته در قبل از پيروزي انقلاب گروهي بود كه امام(ره) تخطئه كردند آن گروه را، آن گروه مدعي ترويج امام زمان(عج) بودند اما يكي از سياستهاي اصلي‌شان مخالفت با مرجعيت بود، ايشان اين دغدغه جدي را داشتند و تا روزهاي آخر هم نسبت به اين مسئله نگران بودند و هشدار مي‌دادند.

* درباره چگونگي آينده حوزه‌هاي علميه چه نظري داشتند؟
- يكي از دغدغه‌هاي بسيار مهم ايشان اين بود كه حوزه بايد از همه جهات مستقل باشد، خصوصا از جهات مالي نبايد ارتزاقي از دولت داشته باشد،‌ مثلا در حوزه 10 سال پيش دولت آن زمان يك بودجه‌اي را براي بيمه و خدمات درماني در اختيار حوزه قرار داده بود، ايشان از همان زمان با همين مطلب هم مخالف بودند و حتي در يك جلسه‌اي كه بعضي از اعضاء ‌شوراي عالي سياستگذاري حوزه خدمت ايشان رسيدند، ايشان فرمودند كه بودجه نگيريد از دولت، درست است كه يك مشكلاتي وجود خواهد داشت اما گرفتن بودجه سبب مي‌شود كه عزت روحانيت پايمال شود، استقلال روحانيت از بين برود، اگر روحانيت با مشكلات حيات خودش را حفظ كند اين اولي است از اينكه بخواهد بخاطر يك خدماتي با يك بيمه‌اي بيايد و عزت هزار ساله خودش را از بين ببرد. البته اين نظر ايشان بود،‌ مي‌فرمودند اين منتهي مي‌شود به اينكه استقلال حوزه از بين برود و مي‌فرمودند نبايد تفكيك هم بكنيم و بگوئيم آنچه مربوط به شهريه طلاب است از دولت استفاده شود كه الحمدلله بايد بگويم كه تا بحال هم طلبه ما بعنوان حقوق‌بگير از دولت نيستند و حقوق طلاب را مراجع معظم پرداخت مي‌كنند ولي ايشان با اينكه در ساير امور هم از طرف دولت پولي به حوزه داده شود مخالف بودند و اين را مضر براي حيات و استقلال حوزه مي‌دانستند. و حتي من اين را عرض كنم ايشان در سالهاي آخر در ذهنشان بود كه فتوا به تحريم اين مسئله بدهند كه ديگر مجالي نشد.

ايشان بر همان مبناي امام معتقد بودند كه مراجع و روحانيت بايد در همه امور سياسي جامعه حضور فعال داشته باشند به همان نحوي كه امام معتقد بودند،‌ جدايي روحانيت از جامعه و سياست را هم به ضرر خود روحانيت مي‌دانستند و هم به ضرر دين مردم، مصالح مردم،‌ شما ببينيد امروز به بركت ولايت فقيه يك استقلالي در كشور داريم، كشور ما تحت نفوذ بيگانگان و مستكبران و استعمارگران نيست، كشور روي پاي خودش دارد حركت مي‌كند و ولي‌فقيه در رأس همه چيز مصالح مردم و مصالح دين را درنظر مي‌گيرد و حركت مي‌كند، معتقد بودند كه روحانيت نبايد خودشان را از قضايا و حوادث جدا بكنند و حركت خودشان هم همين را شاهد و گواه است.

* از اينكه فرصت خوبي در اختيار ما گذاشتيد و به سئوالهاي متعدد ما جواب داديد سپاسگزارم.
- من هم از شما ممنونم.
مصاحبه‌كننده - محمد عطائي - قم
*يكي از ويژگي‌هاي برجسته مرحوم آيت‌الله العظمي فاضل لنكراني، تلاش براي حفظ افكار علمي و سياسي امام خميني در حوزه علميه و مركز ثقلي براي تحكيم مباني امام بود.
* آيت‌الله العظمي فاضل لنكراني، جامع افكار فقهي و اصولي نجف و قم بود.
* بعد از رحلت امام هم آيت‌الله العظمي فاضل لنكراني به حراست از افكار امام اهتمام خاصي داشتند بطوري كه دريك سخنراني در فيضيه خطاب به مخالفين گفتند: فكر نكنيد با رفتن امام شما مي‌توانيد مسير سياسي حوزه را تغيير بدهيد،‌ تا من هستم و تا شاگردان امام حضور دارند اجازه نخواهيم داد افكار سياسي امام در حوزه خاموش شود.
* صدور بيانيه مهم درباره غيرقابل لغو بودن حكم امام درباره سلمان رشدي مرتد از اقدامات مهم آيت‌الله العظمي فاضل براي خنثي كردن يك توطئه بزرگ بود.
* مهمترين دغدغه مرحوم آيت‌الله العظمي فاضل لنكراني،‌ وضع معيشتي مردم بود.
* از تهمت‌هائي كه به بعضي از مسئولين خدوم و پرسابقه انقلاب زده مي‌شد ابراز نگراني مي‌كردند و مي‌فرمودند اينها مقدمه است براي ضربه زدن به اصل نظام و دشمن دنبال همين است
* مي‌گفتند يكي از سياست‌هاي مدعيان ترويج امام زمان(ع) مخالفت با مرجعيت است و تا روزهاي آخر اين دغدغه را داشتند
* آيت‌الله العظمي فاضل لنكراني معتقد بودند حوزه‌هاي علميه بايد از نظر مالي مستقل باشد و ارتزاق دولتي نداشته باشد تا عزت و استقلال روحانيت پايمال نشود