من هم از اظهار لطفي كه شما دوستان و فضلا فرموديد تشكر مي‌كنم. مطالبي را ايشان فرمودند كه وقتي نقل مي‌كردند، آن قسمت كه مربوط به من است را گفتم كه تأسف اين است كه تمامش خيال است و إن‌شاءالله دعا کنیم كه واقعاً انسان به اين عناوين دست پيدا كند.

واقع مسأله اين است كه اينكه بر ما عنوان «استاد» یا «معلم» اطلاق شود، غير از استعمال مجازي هيچ چيز ديگري نيست، آن هم استعمال مجازيي كه با صد علاقه بايد بالأخره صحتش را درست كرد. انسان تا وقتی معلّم خودش نباشد نمي‌تواند معلم ديگران باشد. ما وقتي بزرگان و اساتيدي همچون مرحوم شيخ اعظم انصاري(قده)، مرحوم آخوند(ره)، محقق نائيني(ره)، امام(رض) را می‌بینیم، اينها چه افراد و چه شخصيت‌هايي بودند، ما كه فاصله‌ي زيادي با اينها داريم و تفاوت بسيار زياد است. بايد آنها را الگو قرار دهيم و ببينيم آنها چه كردند كه واقعاً در زندگي اينقدر موفق بودند. حالا چون امروز هم تناسب دارد با سالگرد شهادت استاد شهيد مرتضي مطهري(رض)، من در حالات ايشان فكر مي‌كردم كه اين جامعيّتي كه خداوند به اين مرد بزرگ عنايت كرد، معلول چه امری بود؟ آيا معلول آن استعداد بسيار زيادي بود كه مرحوم مطهري(ره) داشت؟

خيلي‌ها در زمان ما و قبل از این زمان، از استعداد قوي برخوردار بوده و هستند، از حافظه‌‌ي قوي برخوردارند، بايد در اين تأمّل كنيم كه چه شد كه شخصيتي مثل مرحوم مطهري(ره)، مطهري شد و ما چه كنيم كه بتوانيم مثل ايشان و بلكه اگر تلاش كنيم و خدا عنايت كند اخلاص‌مان را بيشتر كنيم، با هزار شرط و چه بسا شما برتر از ايشان قرار بگيريد؟ يك روحاني‌ِ جامع و كامل كه نيازهاي زمان را كاملاً تشخيص داد و براي پاسخگويي به اين نيازهاي زمان قلم زد، سخنراني كرد، تدريس كرد، در حوزه، دانشگاه و هر جايي كه پيش آمد، يك حضور علمي قوي داشت.

من اين نكته را عرض كنم كه يكي از جهات موفقيّت ايشان و امثال ايشان، اين بوده كه هر مطلبي را كه از اول خواندند، دنبال فهميدن آن بودند. حتي در زمان مرحوم آقاي مطهري(رض) توده‌اي‌ها مي‌گفتند ما اگر بخواهيم نظريات ماركسيست را خوب بفهميم به كتابهاي ايشان مراجعه مي‌كنيم. براي اينكه مطالب آنها را خيلي خوب فهميده بود و بعد هم مورد اشكال قرار داده بود.

انسان تا يك مطلبي را درست نفهمد، نمي‌تواند درست بيان كند و اگر هم نفهمیده بيان كند، با بيان ناقص و اشتباه بيان مي‌كند و بعد هم نمي‌تواند اشكال كند. يكي از عواملي كه در ترقّی و پیشرفت مرحوم آقاي مطهري(ره) دخالت داشت؛ قوّت فكر و تفكّر بود كه متأسفانه در خيلي از ما كم است. ما اصلاً حوصله نمي‌كنيم روي مطلب فكر كنيم. يك مطلبي را شنيده‌ايم، يا يك جايي ديده‌ايم، بلافاصله به وضوح يا مي‌گوئيم صحيح است يا مي‌گوئيم باطل است. اين كه برخورد عالمانه نيست.

انسان در یک مطلب علمي، در درجه‌ي اول بايد فكر كند.

راجع به مرحوم والد ما(رض) هم اين تعبير را شنيدم و گاهي اوقات نقل كردم، بعضي از آقايان فضلايي كه دروس بعضي از تلامذه‌ي بزرگ محقق خوئي(ره) در حوزه قم مي‌رفتند، مي‌گفتند گاهي اوقات نظريه ايشان درست براي ما روشن نمي‌شد، ما به نوارهاي مرحوم والد شما(رض) در همان بحث مراجعه مي‌كرديم، مي‌ديديم ايشان با اين كه محقق خوئي(ره) را درك نكرده و درس ايشان هم نرفته، مطلب را خيلي دقيق و عميق فهميده و اين هم در تأليفات و تقريراتي كه از ايشان هست مشهود است.

در مورد مرحوم آقاي فلسفي(رض) كه يك خطيب برجسته بود، اين مطلب را من از چند نفر كه با ايشان ارتباط داشتند شنيدم كه ايشان گفته بود من يك ساعت براي منبر مطالعه مي‌كنم، اما سه ساعت راجع به آن مطلب فكر مي‌كنم. انسان بايد متفكّر شود تا صاحب نظر شود. اگر اهل فكر نباشد نمي‌تواند صاحب نظر شود. مگر اينكه نظرات ديگران را حفظ كند و بيايد يكي از همان نظرات را اختيار كند. تا فكر نباشد انسان به نتيجه و نظر نمي‌رسد. اين بزرگان ما همچون مرحوم آقاي مطهري(رض) و مراجع بزرگوار، يكي از جهات برجسته‌ ایشان؛ «فكر كردن» در مطالب بوده است.

نقل کرده‌اند که از مرحوم علامه طباطبائي(ره) سؤال كردند كه شما در درس اساتيدشان اشكال مي‌كرديد يا نه؟ فرموده بود اشكال زياد به ذهنم مي‌آمد اما سعي مي‌كردم خودم فكر كنم جوابش را پيدا كنم. اين نکته است كه از مرحوم آقاي طباطبائي، علامه طباطبائي(ره) ساخته است. بنابراين؛ اين ويژگي‌هايي كه در بزرگان وجود دارد و در اساتيد به معناي واقعی كلمه وجود دارد و استادي كه خودش اهل فكر باشد و يك ذهن فكور براي ديگران به وجود بياورد، اين معناي واقعي استاد است.

علي أيّ حال؛ ما از لطف شما آقايان تشكر مي‌كنيم و آنچه كه براي ما خيلي مهم است و واقعاً به شخصه از آقايان انتظار دارم دعاست، كه شما افراد واقعاً زحمتكش و كم‌توقعی هستيد و افرادي كه در مسير دين قرار داريد، دعاهاي شما واقعاً با دعاهاي ديگران خيلي تفاوت مي‌كند. هم ما وظيفه داريم بر شما دعا كنيم و شما اين لطف را داشته باشيد كه حتماً دعا كنيد. اين بهترين هديه براي يك رفيق است كه رفيق ديگر او را دعا كند. در مظانّ اجابت دعا، اگر حالي پيدا شد و موفق به نماز شب شد، واقعاً در اوقات حساس به ياد يكديگر بودن، اين بزرگترين نعمت است.