اگر ما در كنار اين مشقتهاى علمى، رياضتهاى نفسانى و تهذيب نفس را نداشته باشيم فايده اي‌ ندارد.

تمام اين مطالب محصول فكر و انديشه هست كه حالا يا درست هست و يا باطل، آنچه كه در آن بطلان راه ندارد، تهذيب مي‌باشد و آنچه كه واقعاً فساد و تباهى و بطلان درآن اصلاً راه ندارد، مسأله تهذيب نفس است و نمي‌شود انسان بگويد كه من يك مدتى تهذيب نفس كردم وبعد معلوم شد این کار باطلی بوده است.

يك زمانى من خودم را متخلق به اخلاق الهى كردم، بعد معلوم شد باطل است، تمايز اساسى بين علم و تذكيه همين است که در علم بطلان راه دارد و بعد معلوم مي‌شود كه اشتباه كرده است ولى در باب تذكيه اينطور نيست، لذا از ماه رمضان نهايت استفاده را بكنيد، انسان هميشه بايد ماه رمضان را آخرين ماه رمضان خودش بداند.

اين بسيار مؤثر است در اينكه انسان آمادگى بيشترى پيدا بكند، فرض بكند كه واقعاً اين مهمانى الهى ديگه نصيب او نمى‌شود، و این آخرين فرصتى است كه خدا در دنيا نصيب او نموده است كه بتواند خودش را به مراحل و مراتبى برساند. از لحظه لحظه هاى ماه رمضان استفاده بكنيم حالا نه فقط در مسائل تهذيب بلكه مسائل علمى هم بسيار اجر دارد ولى واقعاً خودمان را اصلاح كنيم.

امروز وضع ما روحانيون آنطورى كه قديم مردم از ما تلقى داشتند, متأسفانه امروز آن تلقى را ندارند. روحانى را امروز بعنوان يك آدم دنبال مقام، دنبال پول، دنبال پست، دنبال شهرت طلبى و دنبال سياست تلقى مي‌كنند. رمز اساسى بقاء حوزه‌ها تا اين زمان وجود يك بزرگان و علمايى مثل امام، مرحوم آقاى بروجردى، آقاى حائرى و مثل گذشتگانى كه بوده‌اند، که اين‌ها با عمل و سلوك خودشان، دلسوزى خودشان را نسبت به دين مردم نشان مي‌دادند يعنى واقعاً براى دين مردم دلسوز بودند، اما حالا آن چيزى كه نشان مي‌دهيم اينست كه براى دنياى خودمان دلسوزتر هستيم تا حتى دنياى مردم.

اگر مال واقعاً ملتزم به روحانى بودن هستيم بايد يك شرايطى را، يك تحمل هايى را براى خودمان داشته باشيم بايد يك گذشت هايى را داشته باشيم تا اين ديدى كه مردم نسبت به ما داشتند و امروز روز به روز دارد آن ديد ضعيف‌تر مي‌شود، البته دست تبليغات هم خيلى توى كار هست، نسبت ها، شايعات و تهمت هايى كه نسبت به علما مي‌دهند ولى اينها قبلا هم بوده و شايد در بعضى از جوانبش، بدتر هم بوده است ولى آن چيزى كه آن را حفظ كرده است، قداست واقعى يك روحانى بود و اين نمي‌شود مگر اينكه واقعاً خودمان را اصلاح بكنيم.