بازپژوهی
تحریفناپذیری قرآن
مقدّمه
الحمدلله رب العالمين و الصلاة و السلام علی محمد خاتم النبيين وآله المنتجبين سيما بقية الله فی الارضين حجة بن الحسن المهدی روحی وارواح العالمين له الفداء وعجل الله فرجه وسهل الله مخرجه.
قرآن کريم به عنوان سند تشريع اسلامي، کتاب تدوین و معجزه جاودان و میراث پيامبر گرامي اسلام(صلیاللهعلیهوآله)، همواره در طول تاریخ مورد توجه بوده است.
از يک سو، قرآن كريم تنها كتابى است كه اصالت خود را تاكنون حفظ كرده و راه دراز تاريخ را به سلامت و شايستگى پيموده و هميشه از گزند حوادث و دستبرد بيگانگان در امان بوده و خواهد بود؛ (إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ)[1].
و از سويی پيوسته دشمنان اسلام، با تمام توان خود در پی بياعتبار کردن اين کتاب آسماني بودهاند.
یکی از دستاویزهای دشمنان برای بی اعتبار کردن قرآن، تحریف در قرآن بوده که پس از پیامبر(صلیاللهعلیهوآله) از همان روزهای آغازین مطرح شده است.
مسأله تحريفناپذيري قرآن در علوم مختلف اسلامي، مانند تفسير، علوم قرآني، کلام و اصول فقه با توجه به زاويه ديد و تأثير گسترده آن در نتايج حاصله آن علم، مورد بررسي و کنکاش قرار گرفته است، بنابراين مسأله تحريفناپذيري قرآن از جهات متعددي مهم و تعيينکننده است و پس از مسأله اعجاز يکي از مباحث زيربنايي در قرآنشناسي محسوب ميشود.
بحث از تحريفناپذيري قرآن در علم اصول نيز از همان ابتداء در مسأله حجيّت ظواهر به طور عام و ظواهر قرآن به طور خاص در بين علما شيعه و اهل سنت مطرح بوده، چرا که اگر مسأله مصونيت قرآن از تحريف ـ اعم از كاستي، افزايش، تغيير و تبديلٍِِ مؤثر در معناي آيات ـ به اثبات نرسد، هرگونه استناد به آيات قرآن مورد ترديد واقع ميشود؛ زيرا احتمال آن كه آيات مورد استناد، تحريف شده و آن چه مقصود خداوند بوده تغيير يافته باشد، وجود دارد و با چنين احتمالي، استدلال به قرآن، نتيجهبخش نخواهد بود.
علاوه بر اين، اعتبار روايات پيامبر و امامان معصوم(علیهمالسلام) نيز به ويژه در مقام تعارض روايات با يكديگر، به قرآن متكي است و اگر در قرآن تحريفي رخ داده باشد، اعتبار روايات نيز خدشهدار ميشود.
در اين ميان، مشهور علماي شيعه حجيّت ظواهر قرآن را پذيرفتهاند، اما برخي از علما که اکثر آنها اخباري هستند، منکر حجيّت ظواهر قرآن شدهاند و براي مدّعاي خود ادلّهاي را مطرح نمودهاند که ميتوان يکي از ادلّة آنان را علم اجمالي به تحريف قرآن دانست، که نتيجة تنجّز چنين علم اجمالياي، عدم جواز تمسّک به ظواهر کتاب است.
در همين راستا جمع زيادي از علما در مقام پاسخ به شبهه تحريف قرآن بر آمدند.
از جمله دانشمنداني كه در عصر حاضر به بحث تحريفناپذيري قرآن اهتمام ورزيده و در موارد متعددي به صورت مستقل و یا در ضمن دروس خارج اصول به اجمال و تفصيل بدان پرداخته، استاد محترم حضرت آيتالله حاج شيخ محمّدجواد فاضل لنکراني (دامت برکاته) است که در اين نوشتار به مناسبت پاسخ به شبهه علم اجمالي به تحريف قرآن، در مسأله حجّيت ظواهر کتاب، بحث تحريف قرآن را به تفصيل و فراتر از دايره علم اصول، مورد بحث و بررسي قرار داده است.
مباحث و دروس معظمله توسط گروه اصول مرکز فقهی ائمّه اطهار(علیهمالسلام) تنظیم و در مجموعه حاضر تدوین گردیده است، امید آن است که مورد استفاده فضلا و محققان قرار گیرد؛ ان شاء الله.
مدیر گروه اصول مرکز فقهی ائمه اطهار(علیهمالسلام)
احمد خوانساری
بهمن ماه 1394
--------------------------------------------------
[1]. سوره حجر، آیه 9.
فهرست مطالب
مقدمه | 9 |
مقدمه | 11 |
پيشگفتار | 15 |
تحریف در لغت | 15 |
تحریف در اصطلاح | 16 |
اقوال فريقين در تحريف قرآن کريم | 19 |
اقسام تحريف از نگاه محقّق خوئي(رحمهالله) | 19 |
قسم اول: تحریف معنوی | 20 |
نقد قسم اول تحريف (تحريف معنوي) | 22 |
قسم دوم: نقصان يا زيادة در حروف يا حرکات قرآن | 24 |
قسم سوم: کم يا زياد شدن يک يا چند کلمه با تحفّظ بر قرآن | 26 |
نقد آيتالله فاضل لنکرانی(قدسسره) به ديدگاه محقق خوئي(رحمهالله) | 29 |
قسم چهارم: کم و زياد شدن يک آيه يا سوره با تحفّظ قرآن نازلشده بر پیامبر اکرم(صلیاللهعلیهوآله) | 31 |
قسم پنجم: تحريف به زياده در قرآن | 33 |
قسم ششم: تحريف به نقيصه | 35 |
نسبتدهي اعتقاد اماميه به تحريف قرآن | 36 |
ديدگاه شیخ صدوق(رحمهالله) | 37 |
ديدگاه شيخ مفيد(رحمهالله) | 40 |
ديدگاه سيّد مرتضي(رحمهالله) | 46 |
ديدگاه شيخ طوسي(رحمهالله) | 53 |
ديدگاه علاّمه طبرسي(رحمهالله) | 56 |
ديدگاه علاّمه حلي(رحمهالله) | 57 |
ديدگاه محقّق ثاني(رحمهالله) | 57 |
ديدگاه سيّد نورالله تستري(رحمهالله) | 58 |
ديدگاه شيخ بهايي(رحمهالله) | 59 |
ديدگاه مقدّس بغدادي (شیخ محسن اعرجی(رحمهالله)) | 60 |
ديدگاه فاضل توني(رحمهالله) | 61 |
دیدگاه فیض کاشانی(رحمهالله) | 62 |
ديدگاه بلاغي(رحمهالله) | 68 |
ديدگاه صاحب وسائل(رحمهالله) | 69 |
چرایی متهم شدن امامیه به اعتقاد به تحریف | 70 |
قائلين به تحريف از علماي اماميه | 76 |
1. سليم بن قيس هلالي | 76 |
جايگاه سليم بن قيس نزد اماميه | 84 |
ديدگاه اماميه دربارة کتاب سليم | 85 |
2. فضل بن شاذان | 93 |
3. محمّد بن حسن صفّار | 98 |
اعتبار کتاب بصائر الدرجات | 105 |
4. فرات کوفي | 106 |
5. محمّد بن مسعود عيّاشي | 110 |
عياشي از نگاه دانشمندان رجال | 110 |
بررسي روايات دال بر تحريف در تفسير عيّاشي | 111 |
6. علي بن ابراهيم | 117 |
7. شیخ کلینی(رحمهالله) | 120 |
ادلّه عدم تحريف قرآن | 129 |
دليل يکم: آيات قرآن | 130 |
اوّل: آيه نهم سوره حجر | 130 |
ديدگاه علامه طباطبايي | 131 |
نقدهاي وارد بر دلالت آيه نهم سوره حجر | 135 |
دوم: آیات 41 و 42 سورة فصّلت | 172 |
معناي اجمالي آيات | 172 |
بيان استدلال | 175 |
نقد و اشکالات نوری طبرسي(رحمهالله) بر آيه | 178 |
ديدگاه حاجي نوری(رحمهالله) در معناي آيه | 193 |
نقد معناي ارائه شده از سوي حاجي نوري(رحمهالله) | 193 |
بيان يک نکته تفسیری | 195 |
سوم: آيه 32 سوره توبه | 196 |
چگونگي دلالت آيه بر عدم تحريف قرآن | 196 |
مناقشه در استدلال به آيه بر عدم تحريف قرآن | 198 |
دلیل دوم: استدلال به اوصاف قرآن | 201 |
ديدگاه علاّمه طباطبايي(رحمهالله) | 202 |
صفت يکم: فصاحت و بلاغت قرآن | 205 |
صفت دوم: عدم تنافی و اختلاف بین آیات قرآن | 206 |
صفت سوم: عمومیت تحدّی | 207 |
صفت چهارم: اصول کلّی حاکم بر نقل سرگذشت انبیاء(علیهمالسلام) | 209 |
صفت پنجم: تصریح قرآن به مواردی از فتنهها و حوادث آینده | 210 |
صفت ششم: اتّصاف به اوصافی زیبا و پاکیزه چون نورو ... | 211 |
صفت هفتم: ذکر الله بودن | 212 |
نقد آیتالله فاضل لنکرانی(قدسسره) بر دیدگاه علاّمه طباطبايي(رحمهالله) | 215 |
اشکال آيتالله جوادي آملي (دام ظلّه) بر نقد آيتالله فاضل(رحمهالله) | 216 |
نقد ديدگاه آيتالله جوادي آملي(دامظله) | 217 |
اشکال آيتالله جوادي آملي(دامظله) بر استدلال علامه(رحمهالله) | 217 |
پاسخ اشکال آيتالله جوادي آملي(دامظله) | 218 |
ادامه نقد آيتالله جوادي آملي(دامظله) | 220 |
پاسخ به نقد آيتالله جوادي آملي(دامظله) | 222 |
روایات فریقین بر تحریف قرآن و مسأله نسخ تلاوت | 225 |
روایات مذکور در کتاب کافی | 225 |
خلاصه و جمعبندي مطالب | 234 |
نقدی ديگر بر روايات دالّ بر تحريف | 235 |
بررسی مصحف امير المومنين(علیهالسلام) | 238 |
نکته اول: اختلاف از جهت تأويل و تفسير آيات | 239 |
نکته دوم: اختلاف از جهت ترتيب سور و آيات | 241 |
نکته سوم: عدم اراده آيات مصطلح | 244 |
مصحف فاطمه زهرا(علیهاالسلام) | 244 |
بررسي روايات وارد در رابطه با مصحف فاطمه زهرا(علیهاالسلام) | 247 |
محدَّث بودن ائمّه(علیهمالسلام) | 261 |
امامان(علیهمالسلام)، مؤیَّد به روح | 273 |
بررسي روايات تحريف در کتب اهل سنت | 277 |
مورد اول: آيه رجم | 278 |
مورد دوم: تعداد حروف قرآن | 281 |
مورد سوم: روايت مسند احمد | 282 |
مورد چهارم: از دست رفتن مقدار زيادي از قرآن | 283 |
مورد پنجم: تعداد آيات سوره احزاب | 283 |
مورد ششم: تغيير آيه 56 سوره احزاب | 284 |
مورد هفتم: حذف سورهاي از قرآن با تعداد آيات برابر سوره توبه | 284 |
مورد هشتم: کاستي آيات سوره احزاب و توبه | 287 |
موارد دیگر از تحریف در کتب اهل سنت | 293 |
نقد روایات تحریف اهل سنت | 296 |
سخن بلاغي(رحمهالله) در نقد آيه رجم | 297 |
توجيهات اهل سنت پيرامون روايات تحريف | 303 |
تجزيه و تحليل نسخ تلاوت | 304 |
استدلال اهل سنّت به آيه 106 بقره بر نسخ تلاوت قرآن و نقد آن | 308 |
ديدگاه علاّمه طباطبايی(رحمهالله) دربارة آيه 106 بقره | 317 |
نقد ديدگاه علامه طباطبايي(رحمهالله) | 319 |
استدلال اهل سنّت به آيه 101 نحل بر نسخ تلاوت و نقد آن | 319 |
ناسازگاري نسخ تلاوت با قرآن کريم | 323 |
مخالفت نسخ تلاوت با سنّت پیامبر(صلیاللهعلیهوآله) | 326 |
سخن برخي از اهل سنت دربارة بطلان نسخ تلاوت | 330 |
علّت تعصّب اهل سنّت به مسأله نسخ تلاوت | 333 |
تحریف قرآن از دیدگاه دانشمندان اصول | 335 |
علم اجمالي به وقوع تحريف در قرآن کريم | 335 |
ديدگاه آخوند خراساني(رحمهالله) | 336 |
نقد دیدگاه آخوند خراساني(رحمهالله) | 339 |
ديدگاه محقّق اصفهاني(رحمهالله) | 341 |
نظر آخوند خراساني(رحمهالله) در عدم جريان اصالة الظهور نسبت به آيات الأحکام و اشکال آن | 343 |
نقد ديدگاه محقّق اصفهاني(رحمهالله) | 345 |
نقد محقّق خوئي(رحمهالله) بر علم اجمالي به تحريف قرآن | 347 |
تحليل ديدگاه محقّق خوئي(رحمهالله) | 349 |
چرایی ورود روایات تحریف در مصادر حدیثی | 350 |
تنافي علم اجمالي به تحريف با عدم ذکر آن از سوي امامان(علیهمالسلام) | 351 |
فهرست منابع | 353 |