بازپژوهی
تحریف‌ناپذیری قرآن




مقدّمه

الحمدلله رب العالمين و الصلاة و السلام علی محمد خاتم النبيين وآله المنتجبين سيما بقية الله فی الارضين حجة بن الحسن المهدی روحی وارواح العالمين له الفداء وعجل الله فرجه وسهل الله مخرجه.

قرآن کريم به عنوان سند تشريع اسلامي، کتاب تدوین و معجزه جاودان و میراث پيامبر گرامي اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله)، همواره در طول تاریخ مورد توجه بوده است.

از يک سو، قرآن كريم تنها كتابى است كه اصالت خود را تاكنون حفظ كرده و راه دراز تاريخ را به سلامت و شايستگى پيموده و هميشه از گزند حوادث و دستبرد بيگانگان در امان بوده و خواهد بود؛ (إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ)[1].

و از سويی پيوسته دشمنان اسلام، با تمام توان خود در پی بي‌اعتبار کردن اين کتاب آسماني بوده‌اند.

یکی از دستاویزهای دشمنان برای بی اعتبار کردن قرآن، تحریف در قرآن بوده که پس از پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) از همان روزهای آغازین مطرح شده است.

مسأله تحريف‌ناپذيري قرآن در علوم مختلف اسلامي، مانند تفسير، علوم قرآني، کلام و اصول فقه با توجه به زاويه ديد و تأثير گسترده آن در نتايج حاصله آن علم، مورد بررسي و کنکاش قرار گرفته است، بنابراين مسأله تحريف‌‌ناپذيري قرآن از جهات متعددي مهم و تعيين‌کننده است و پس از مسأله اعجاز يکي از مباحث زيربنايي در قرآن‌شناسي محسوب مي‌شود.

بحث از تحريف‌ناپذيري قرآن در علم اصول نيز از همان ابتداء در مسأله حجيّت ظواهر به طور عام و ظواهر قرآن به طور خاص در بين علما شيعه و اهل سنت مطرح بوده، چرا که اگر مسأله مصونيت قرآن از تحريف ـ‌ اعم از كاستي، افزايش، تغيير و تبديلٍِِ مؤثر در معناي آيات ‌ـ به اثبات نرسد، هرگونه استناد به آيات قرآن مورد ترديد واقع مي‌شود؛ زيرا احتمال آن كه آيات مورد استناد، تحريف شده و آن چه مقصود خداوند بوده تغيير يافته باشد، وجود دارد و با چنين احتمالي، استدلال به قرآن، نتيجه‌بخش نخواهد بود.

علاوه بر اين، اعتبار روايات پيامبر و امامان معصوم(علیهم‌السلام) نيز به‌ ويژه در مقام تعارض روايات با يكديگر، به قرآن متكي است و اگر در قرآن تحريفي رخ داده باشد، اعتبار روايات نيز خدشه‌دار مي‌شود.

در اين ميان، مشهور علماي شيعه حجيّت ظواهر قرآن را پذيرفته‌اند، اما برخي از علما که اکثر آن‌ها اخباري ‌هستند، منکر حجيّت ظواهر قرآن شده‌اند و براي مدّعاي خود ادلّه‌اي را مطرح نموده‌اند که مي‌توان يکي از ادلّة آنان را علم اجمالي به تحريف قرآن دانست، که نتيجة تنجّز چنين علم اجمالي‌اي، عدم جواز تمسّک به ظواهر کتاب است.

در همين راستا جمع زيادي از علما در مقام پاسخ به شبهه تحريف قرآن بر آمدند.

از جمله دانشمنداني كه در عصر حاضر به بحث تحريف‌ناپذيري قرآن اهتمام ورزيده و در موارد متعددي به صورت مستقل و یا در ضمن دروس خارج اصول به اجمال و تفصيل بدان پرداخته، استاد محترم حضرت آيت‌‌الله حاج شيخ محمّدجواد فاضل لنکراني (دامت برکاته) است که در اين نوشتار به مناسبت پاسخ به شبهه علم اجمالي به تحريف قرآن، در مسأله حجّيت ظواهر کتاب، بحث تحريف قرآن را به تفصيل و فراتر از دايره علم اصول، مورد بحث و بررسي قرار داده است.

مباحث و دروس معظم‌له توسط گروه اصول مرکز فقهی ائمّه اطهار(علیهم‌السلام) تنظیم و در مجموعه حاضر تدوین گردیده است، امید آن است که مورد استفاده فضلا و محققان قرار گیرد؛ ان‌ شاء‌ الله.

مدیر گروه اصول مرکز فقهی ائمه اطهار(علیهم‌السلام)
احمد خوانساری
بهمن ماه 1394





--------------------------------------------------

[1]. سوره حجر، آیه 9.


فهرست مطالب

مقدمه9
مقدمه11
پيش‌گفتار15
تحریف در لغت15
تحریف در اصطلاح16
اقوال فريقين در تحريف قرآن کريم19
اقسام تحريف از نگاه محقّق خوئي(رحمه‌الله)19
قسم اول: تحریف معنوی20
نقد قسم اول تحريف (تحريف معنوي)22
قسم دوم: نقصان يا زيادة در حروف يا حرکات قرآن24
قسم سوم: کم يا زياد شدن يک يا چند کلمه با تحفّظ بر قرآن26
نقد آيت‌الله فاضل لنکرانی(قدس‌سره) به ديدگاه محقق خوئي(رحمه‌الله)29
قسم چهارم: کم و زياد شدن يک آيه يا سوره با تحفّظ قرآن نازل‌شده بر پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله)31
قسم پنجم: تحريف به زياده در قرآن33
قسم ششم: تحريف به نقيصه35
نسبت‌دهي اعتقاد اماميه به تحريف قرآن36
ديدگاه شیخ صدوق(رحمه‌الله)37
ديدگاه شيخ مفيد(رحمه‌الله)40
ديدگاه سيّد مرتضي(رحمه‌الله)46
ديدگاه شيخ طوسي(رحمه‌الله)53
ديدگاه علاّمه طبرسي(رحمه‌الله)56
ديدگاه علاّمه حلي(رحمه‌الله)57
ديدگاه محقّق ثاني(رحمه‌الله)57
ديدگاه سيّد نورالله تستري(رحمه‌الله)58
ديدگاه شيخ بهايي(رحمه‌الله)59
ديدگاه مقدّس بغدادي (شیخ محسن اعرجی(رحمه‌الله))60
ديدگاه فاضل توني(رحمه‌الله)61
دیدگاه فیض کاشانی(رحمه‌الله)62
ديدگاه بلاغي(رحمه‌الله)68
ديدگاه صاحب وسائل(رحمه‌الله)69
چرایی متهم شدن امامیه به اعتقاد به تحریف70
قائلين به تحريف از علماي اماميه76
1. سليم بن قيس هلالي76
جايگاه سليم بن قيس نزد اماميه84
ديدگاه اماميه دربارة کتاب سليم85
2. فضل بن شاذان93
3. محمّد بن حسن صفّار98
اعتبار کتاب بصائر الدرجات105
4. فرات کوفي106
5. محمّد بن مسعود عيّاشي110
عياشي از نگاه دانشمندان رجال110
بررسي روايات دال بر تحريف در تفسير عيّاشي111
6. علي بن ابراهيم117
7. شیخ کلینی(رحمه‌الله)120
ادلّه عدم تحريف قرآن129
دليل يکم: آيات قرآن130
اوّل: ‌آيه نهم سوره حجر130
ديدگاه علامه طباطبايي131
نقد‌هاي وارد بر دلالت آيه نهم سوره حجر135
دوم: آیات 41 و 42 سورة فصّلت172
معناي اجمالي آيات172
بيان استدلال175
نقد و اشکالات نوری طبرسي(رحمه‌الله) بر آيه178
ديدگاه حاجي نوری(رحمه‌الله) در معناي آيه193
نقد معناي ارائه شده از سوي حاجي نوري(رحمه‌الله)193
بيان يک نکته‏ تفسیری195
سوم: آيه 32 سوره توبه196
چگونگي دلالت آيه بر عدم تحريف قرآن196
مناقشه در استدلال به آيه بر عدم تحريف قرآن198
دلیل دوم: استدلال به اوصاف قرآن201
ديدگاه علاّمه طباطبايي(رحمه‌الله)202
صفت يکم: فصاحت و بلاغت قرآن205
صفت دوم: عدم تنافی و اختلاف بین آیات قرآن206
صفت سوم: عمومیت تحدّی207
صفت چهارم: اصول کلّی حاکم بر نقل سرگذشت انبیاء(علیهم‌السلام)209
صفت پنجم: تصریح قرآن به مواردی از فتنه‌ها و حوادث آینده210
صفت ششم: اتّصاف به اوصافی زیبا و پاکیزه چون نورو ... 211
صفت هفتم: ذکر الله بودن212
نقد آیت‌الله فاضل لنکرانی(قدس‌سره) بر دیدگاه علاّمه طباطبايي(رحمه‌الله)215
اشکال آيت‌الله جوادي آملي (دام ظلّه) بر نقد آيت‌الله فاضل(رحمه‌الله)216
نقد ديدگاه آيت‌الله جوادي آملي(دام‌ظله)217
اشکال آيت‌الله جوادي آملي(دام‌ظله) بر استدلال علامه(رحمه‌الله)217
پاسخ اشکال آيت‌الله جوادي آملي(دام‌ظله)218
ادامه نقد آيت‌الله جوادي آملي(دام‌ظله)220
پاسخ به نقد آيت‌الله جوادي آملي(دام‌ظله)222
روایات فریقین بر تحریف قرآن و مسأله نسخ تلاوت225
روایات مذکور در کتاب کافی225
خلاصه و جمع‌بندي مطالب234
نقدی ديگر بر روايات دالّ بر تحريف235
بررسی مصحف امير المومنين(علیه‌السلام)238
نکته اول: اختلاف از جهت تأويل و تفسير آيات239
نکته دوم: اختلاف از جهت ترتيب سور و آيات241
نکته سوم: عدم اراده آيات مصطلح244
مصحف فاطمه زهرا(علیها‌السلام)244
بررسي روايات وارد در رابطه با مصحف فاطمه زهرا(علیها‌السلام)247
محدَّث بودن ائمّه(علیهم‌السلام)261
امامان(علیهم‌السلام)، مؤیَّد به روح273
بررسي روايات تحريف در کتب اهل سنت277
مورد اول: آيه رجم278
مورد دوم: تعداد حروف قرآن281
مورد سوم: روايت مسند احمد282
مورد چهارم: از دست رفتن مقدار زيادي از قرآن283
مورد پنجم: تعداد آيات سوره احزاب283
مورد ششم: تغيير آيه 56 سوره احزاب284
مورد هفتم:‌ حذف سوره‌اي از قرآن با تعداد آيات برابر سوره توبه284
مورد هشتم: کاستي آيات سوره احزاب و توبه287
موارد دیگر از تحریف در کتب اهل سنت293
نقد روایات تحریف اهل سنت296
سخن بلاغي(رحمه‌الله) در نقد آيه رجم297
توجيهات اهل سنت پيرامون روايات تحريف303
تجزيه و تحليل نسخ تلاوت304
استدلال اهل سنّت به آيه 106 بقره بر نسخ تلاوت قرآن و نقد آن308
ديدگاه علاّمه طباطبايی(رحمه‌الله) دربارة آيه 106 بقره317
نقد ديدگاه علامه طباطبايي(رحمه‌الله)319
استدلال اهل سنّت به آيه 101 نحل بر نسخ تلاوت و نقد آن319
ناسازگاري نسخ تلاوت با قرآن کريم323
مخالفت نسخ تلاوت با سنّت پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله)326
سخن برخي از اهل سنت دربارة بطلان نسخ تلاوت330
علّت تعصّب اهل سنّت به مسأله نسخ تلاوت‌333
تحریف قرآن از دیدگاه دانشمندان اصول335
علم اجمالي به وقوع تحريف در قرآن کريم335
ديدگاه آخوند خراساني(رحمه‌الله)336
نقد دیدگاه آخوند خراساني(رحمه‌الله)339
ديدگاه محقّق اصفهاني(رحمه‌الله)341
نظر آخوند خراساني(رحمه‌الله) در عدم جريان اصالة‌ الظهور نسبت به آيات الأحکام و اشکال آن343
نقد ديدگاه محقّق اصفهاني(رحمه‌الله)345
نقد محقّق خوئي(رحمه‌الله) بر علم اجمالي به تحريف قرآن347
تحليل ديدگاه محقّق خوئي(رحمه‌الله)349
چرایی ورود روایات تحریف در مصادر حدیثی350
تنافي علم اجمالي به تحريف با عدم ذکر آن از سوي امامان(علیهم‌السلام)351
فهرست منابع353

بازپژوهی
تحریف‌ناپذیری قرآن

مقدّمه

فهرست مطالب