فهم حقیقت زیارت و عزاداری امام حسین(عليه السلام)

باید در هر محرمی وقتی اشک از دیدگان ما جاری می‌شود، وقتی قلوب ما جریحه‌دار می‌شود، وقتی بر سر و سینه می‌زنیم، و مشغول عزاداری هستیم ببینیم که چقدر خود را با واقع حقیقت عاشورا و با باطن حقیقت کربلا نزدیک کرده‌ایم. باطن عاشورا فهم دین نزديکتر شدن به امامت و تقرب به خداست، باطنش اوج به سوی خدای تبارک و تعالی است آن هم اوج واقعی، اوج واقعی این است که انسان درس مقاومت و جانبازی را از عاشورا یاد بگیرد، باطن و حقیقت عاشورا این است که انسان برای حفظ دین خدای تبارک و تعالی باید از خودش، جان و مال و زن و فرزند و همه چیزش بگذرد، این باطن و حقیقت عاشوراست.

ما اگر فقط و فقط حقیقت عاشورا را به مبارزه با ظلم تفسیر کنیم کوتاهی و اشتباه کرده‌ایم، اینطور نبود که بگويیم امام حسین(علیه السلام) فقط برای اینکه با یزید به مقابله و مخالفت برخيزد و با او بیعت نکند این حرکت را آغاز کرد، برای مقابله با یزید و مخالفت با او راه‌های دیگری هم وجود داشت. نباید حادثه عاشورا را فقط در همین عنوان ظلم‌ستیزی و مقابله با ظلم خلاصه کرد. حقیقت عاشورا و حقیقت کربلا دفاع از دین است، حقیقت عاشورا این است که در این عالم هیچ چیزی باارزش‌تر از دین وجود ندارد، دین خدا یعنی دستورات خدا، یعنی اراده خدا. خدای تبارک و تعالی از بشر چه می‌خواهد؟

هر آنچه که خدا خواسته تحت عنوان دین خداست، در اعتقادیات، احکام، اخلاق، سیاست، همه اينها مجموعه‌ی دین است. عاشورا تجلّی مجموعه دین خداست، چرا حرکت امام حسین(علیه السلام) این همه اهمیت دارد و هر سال شکوه و عظمت آن در عالم بیشتر نمايان می‌شود؟ اگر ما این حرکت را فقط در دایره‌ی ظلم‌ستیزی محصور و محدود کنیم، این جفا به حقیقت عاشوراست. اگر ما حرکت امام حسین (علیه السلام) را بخواهيم به عنوان یک تکلیف شخصی مطرح کنیم به نظر می‌رسد تفسیر غیر دقیقی از حادثه عاشورا است.

وقتی ما کلمات امام حسین (علیه السلام) را ملاحظه کنيم می‌بینیم که حضرت به کلام پیامبر(صلى الله عليه وآله) استشهاد می‌کند که پیامبر فرمود: «من‏ رأى‏ سلطانا جائرا مستحلّا لحرم اللّه؛ ناكثا لعهد اللّه؛ مخالفا لسنّة رسول اللّه؛ يعمل في عباد اللّه بالإثم و العدوان فلم يغيّر عليه بفعل و لا قول، كان حقّا على اللّه أن يدخله مدخله‏» اگر کسی سلطان جائری را دید که حلال خدا را حرام و حرام خدا را حلال می‌کند و با او مقابله نکند یعنی از دین خدا دفاع نکند، بر خداوند متعال است که او را داخل در جايگاه دوزخ آن حاکم ستمگر کند مبنای حرکت امام حسین (علیه السلام) دفاع از دین خدا بود، فرمود سنت جدّم از بین رفته، اسلام از بین رفته.

آنچه که حاکم شده بدعت‌ها و خرافات است، به عبارت دیگر تمام فلسفه نبوت انبیاء و رسولان الهی حاکميت دین بر مردم بوده و قیام امام حسین تمام زحمات انبیاء گذشته را در طول تاریخ حفظ کرد و حيات مجدد بخشيد. امام حسین (علیه السلام) فقط دین اسلام را نجات نداد، دین را به معنای جامع و عام خودش، یعنی تسلط اراده خدا بر بشر، حاکمیت بخشید و به بشر فهماند آنچه که باید بر شما حکومت کند احکام الهي است نه قوانینی که بشر جعل می‌کند.

هدف اصلی قیام امام حسین (علیه السلام) دفاع از دین خدای تبارک و تعالی است، در فقه در کتاب جهاد معمولاً فقهای بزرگوار ما جهاد را به دو قسم تقسیم می‌کنند، جهاد ابتدایی و جهاد دفاعی. آیات فراوانی از قرآن کریم دلالت بر اين دو نوع جهاد دارد. در جهاد دفاعی عمده بحث دفاع از جان، مال، خانواده و سرزمين انسان مطرح است. 

اگر به مسلمان‌ها حمله شد باید برای دفاع از خودشان جهاد کنند. اما با دقّت در روایات و کلمات فقها نوع سومي از جهاد هم به نام جهاد ذبّي به دست می‌آوریم. ذبّ یعنی دفاع، منتهی این جهاد ذبّی دفاع خاص است، دفاع از اصل اسلام است یعنی اگر یک مسلمانی در زمان خودش احساس کند کيان اسلام در خطر است یعنی بحث احکام و فروع و اخلاقیّات نیست، دشمن در صدد از بین بردن اصل و اساس اسلام است، می‌خواهد چیزی به نام اسلام وجود نداشته نباشد، آن زمان مقابله با دشمن و دفاع از اسلام بر او واجب است. ما جهاد ذبّي را در یک رساله‌ای به تفصيل بيان نموده و قیام امام حسین(علیه السلام) را بر اساس همین امر تحلیل کرده‌ایم.

عزاداران امام حسین (علیه السلام) باید بدانند همه حقیقت قیام امام حسین (علیه السلام) در همین مسئله است، ما نباید با گفتن اين حرف که حضرت شهيد شد تا گناهکاران امت او نجات پيدا کنند اینقدر این واقعه مهم را کم ارزش جلوه بدهیم، گرچه به برکت عزاداری گناهان بسیاری بخشیده خواهد شد و در روايات ما این مسلّم است. 

نباید این حرکت عظیم را که همه موجودات عالم، از خدای تبارک و تعالی و ملائکه الهی گرفته تا موجودات تکوینی و غیر تکوینی، همه و همه در مورد امام حسین (علیه السلام) سخن و مطلبی دارند، همه هم عزادارند. تمام انبیاء الهی بر امام حسین (علیه السلام) اشک ریختند و گریه کردند، آسمان‌ها بر اين مصيبت ضجه زدند، «ضجّت السماوات و الارض و ما فیهما» آسمان‌ها و زمین و آنچه که در بين اينها است همگي ضجه زدند. این قضیه یک قضیه معمولی نیست و لذا این جمله «لا یوم کیومک یا ابا عبدالله» هم که امام حسن (علیه السلام) به حضرت فرمود مي‌رساند که نه قبل از آن و نه بعد روزي مثل یوم الحسین در تاريخ نخواهیم داشت. چون حقیقت آن دفاع از دین بوده نه دفاع از خود و خانواده و قبيله و... .

عزاداران امام حسین که افتخار بزرگ عزاداري و نوکري ابا عبدالله(عليه السلام) را پیدا کرده‌اند مي‌بايست از اين سرمايه پرارزش براي رسيدن به درجات بسيار بالا نزد خدای تبارک و تعالی استفاده کنند، از این سرمایه نبايد بهره‌ی کمی برد. مايه افتخار شيعه است که چنین سرمایه گران‌بهايي در اختيارش قرار گرفته است. بعد از دو ماه عزاداری بايد ديد عشق ما به دین خدا زیاد شده یا کم؟ یا اصلاً تغییري نکرده؟ باید بعد هر محرّمي آمادگی ما برای عمل به دین خدا بيشتر شود. اینکه خدا از ما چه می‌خواهد؟ راستگویی، امانتداری، وفای به عهد، انجام تکالیف الهی، ترک محرمات و قیام در برابر ظالم، مقاومت، مقاومت یکی از شاخصه‌ها و معيارهاي بزرگ دین اسلام است.

«إِنَّ الَّذينَ قالُوا رَبُّنَا اللّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلائِكَةُ»، کسی که برای دینش مقاومت نکند مؤمن نیست، انسان بايد در هر زمانی مقابل ظالمینی که می‌خواهند دین را از جامعه بگیرند بايستد. امروز نقشه‌ی اصلی دشمنان انقلاب ما نه فقط از بین بردن این نظام و انقلاب است، بلکه نقشه اصلی آنها محو و انهدام دین اسلام و مکتب اهل‌بیت است می‌گویند چیزی به نام اسلام نباید باشد و به راه‌های مختلف برنامه‌ريزي مي‌کنند، یکی این است که این عزاداری‌ها را از ما بگیرند. با تزريق شیوه‌های خرافی وجهه عقلايي آن را تخريب کنند. بايد مراقبت کنیم بر طبق آنچه که امام رضوان اله تعالی علیه و مراجع بزرگوار و رهبری معظم فرموده‌اند، عزاداری‌ها را به همان سبک برگزار کنيم تا بتوانیم به حقیقت عزاداری برسیم، این نکته‌ای است که همگان باید به آن توجه داشته باشیم.

اینجا یک بحث بسیار مهم مطرح می‌شود که باید خیلی به آن دقت نمود. چرا برای یک قطره اشک بر امام حسین (علیه السلام) این همه آثار ذکر شده؟ آیا فقط جنبه عاطفی و احساسی داشته؟ آیا فقط این بوده که این اشک جاری بشود و قلب پيامبر اکرم صلي الله عليه وآله يا امير المؤمنين و فاطمه زهرا سلام الله علیها تشفی پیدا کند یا اینکه این اشک یک ارتباط وثیق با ایمان گريه کننده دارد؟ آنچه که از روایات استفاده می‌شود همین است. برادران و خواهران عزادار، توجّه داشته باشند هر قطره اشکی که در عزاي امام از چشم انسان خارج شود کشف از علاقه و ايمان قوي‌تر او مي‌کند.

اين روايات بکاء عجيب است. يک وقت اين روايات از منظر اجر و ثواب ديده مي‌شوند اين که این اشک چقدر ثواب دارد، موجب بخشش گناهان و خاموش شدن آتش جهنم بر ما مي‌شود، اين نگاه نگاه بسيار درستي است، اما وقتي عميق‌تر به آن نگاه کنيم اين قطره اشک درجه ايمان عزادار را به خدا بالا مي‌برد و آن را محکم‌تر مي‌کند.

اگر در رواياتي که از خود امام حسين(عليه السلام) وارد شده تأمل کنیم، مثل اينکه امام صادق از امام حسین(علیهما السلام) نقل می‌کند که مي‌فرمايد: «أنا قتیل العبرة قتلت مکروباً و حقیقٌ علي الله أن لا یأتینی مکروبٌ قط إلا ردّه الله وأقلبه علي أهله مسرورا» يا «أنا قتیل العبرة لا یذکرنی مؤمناً إلا استعبر» يا «لا يذکرني مؤمن إلا بکي»، هیچ مؤمنی من را یاد نمی‌کند مگر آنکه اشکش جاري مي‌شود. ياد حضرت مطلق است. نمی‌گوید پای منبر و یا هیئت، نمی‌گوید وقتی هيئت به شور افتد، می‌گوید وقتی یاد من می‌افتد! یعنی حتّي اگر در تنهایی خودش اسم مبارک امام حسین (علیه السلام) را آورد اشکش جاري مي‌شود. 

امیرالمؤمنین(عليه السلام) به امام حسین(عليه السلام) خطاب فرمودند ای اشک هر مؤمن «یا عبرة کل مؤمنٍ. فقال الحسین أنا یا ابتاه؟ فقال نعم یا بنی»، اصلاً یکی از نکات مهم، فهم معنای روایت معروف «أنا قتیل العبرة» است، اولاً این روایت به این معناست که ایمان انسان با اشک بر امام حسین گره خورده، آن کسی که از چشم او اشکی برای حسین بن علی جاری نشود حقیقتاً مؤمن نیست، ولو اسم شیعه بر خود نهاده باشد، شیعه با اشک عجين است، علامت شیعه واقعی بودن بُکاء بر امام حسین(علیه السلام) است.

گذشت آن زمانی که نادان‌ها و جُهال به اسم روشن‌فکری می‌گفتند برای چه بر سر و سینه خود بزنیم و اشک بریزیم بايد ببینیم فلسفه قیام امام حسین چه بوده؟ قیام امام حسین عليه السلام داراي یک ظاهر و یک باطن است. ظاهرش همین اشک است، بدون این ظاهر نمی‌شود به آن باطن رسید. اينکه حضرت مي‌فرمايد: «لا یذکرنی مؤمنٌ إلا بکی»، نخواسته یک قضیه تاریخی نقل کند يا خبری به ما بدهد که در‌ آينده غالب مؤمنين اسم من را که مي‌شنوند گريه مي‌کنند، خير می‌خواهد بفرماید ایمان واقعی با اشک بر حسين عليه السلام گره خورده است. حال بايد منتظر ماند تا در عالم آخرت ببینیم حقیقت این اشک چیست و چه مي‌کند؟

استغفار نه فقط برای چشم‌پوشي و عفو از گناه بلکه براي جبران نقص انسان و جبران جهالت‌های انسان است، ما به خیلی از امور علم نداريم يا غافل از آن هستيم اگر می‌دانستیم يا غافل نبوديم به آن عمل می‌کردیم، با این استغفار خدا جبران می‌کند. استغفار فقط جبران گناه نیست، جبران غفلت‌ها، جهالت‌ها، کم‌‌توجهی‌ها، قصور و کوتاهي‌هاست. 

این استغفار پیامبر و ائمه همه در همین رابطه معنا می‌شود، عزادار و گریه کن امام حسین(علیه السلام) بداند که به دنبال اشک او حسین بن علی برای او استغفار می‌کند، پیامبر و امیر المؤمنین براي او استغفار می‌کند، چه مقامی از این بالاتر؟ حال صحيح است که ما این اشک را فقط در جنبه عاطفی خلاصه کنیم؟! یا بر طبق حرف آن نادان‌ها بخواهیم این اشک را از این ملت عزادار بگیریم؟ در روایت ديگري امام حسین عليه السلام می‌گوید: «لو یعلم زائری ما اعدّ الله له لکان فرحه اکثر من جزعه»، اگر زائر من بداند خدا چه چيزي برای او آماده کرده، فرح و خوشحالی او بيشتر از جزع و بی‌تابی او خواهد شد.

امام باقر(علیه السلام) فرمود «مَنْ‏ أَرَادَ أَنْ‏ يَعْلَمَ‏ أَنَّهُ‏ مِنْ‏ أَهْلِ‏ الْجَنَّةِ فَيَعْرِضُ حُبَّنَا عَلَى قَلْبِهِ فَإِنْ قَبِلَهُ فَهُوَ مُؤْمِنٌ»، کسی که می‌خواهد بداند اهل بهشت هست یا نه؟ حبّ ما را بر قلب خودش عرضه کند به قلب خودش نگاه کند ببیند حبّ ما، عشق به ما، عشق به امیرالمؤمنین و اولاد علی و فاطمه در قلب او وجود دارد یا نه؟ اگر قلب او محبّت ما را قبول کرد بداند مؤمن است.

همه این روایات با هم مرتبط است، امام حسین فرمود لا یذکرنی مؤمنٌ إلا بکی، مؤمن ياد من بيافتد گریه مي‌کند، امام باقر هم می‌فرماید کسی که عشق ما را در قلب خود دارد مؤمن حقیقی است، بعد می‌فرماید «وَ مَنْ كَانَ لَنَا مُحِبّاً فَلْيَرْغَبْ فِي زِيَارَةِ قَبْرِ الْحُسَيْنِ عليه السلام» کسی که محب ما هست باید شوق و رغبت زیارت قبر امام حسین(علیه السلام) داشته باشد، «فَمَنْ كَانَ لِلْحُسَيْنِ ع زَوَّاراً عَرَفْنَاهُ بِالْحُبِّ لَنَا أَهْلَ الْبَيْتِ وَ كَانَ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ مَنْ لَمْ يَكُنْ لِلْحُسَيْنِ زَوَّاراً كَانَ نَاقِصَ الْإِيمَان»، همان‌طور که ذکر شد اگر کسی اشک نداشته باشد ایمان ندارد در مسئله زیارت هم امام باقر می‌فرماید کسی که اهل زیارت امام حسین(علیه السلام) نباشد نقص ايمان دارد و ایمانش ایمان صحیحی نیست.