مطلوب اصلی از نزول قرآن، «تدبّر» و «تفکر» در آیات قرآن است

خدای تبارک و تعالی در این آیه 44 سوره نحل می‌فرماید: ما قرآن را بر تو نازل کردیم تا برای مردم كنه آنچه كه بر آنها نازل شده را بيان و تبيين كني. طبعاً خدا نمی‌فرماید «لتقرأ علي الناس» ما قرآن را نازل کردیم تا آن را برای مردم قرائت كنيد و بلکه مي‌فرمايد «لتبیّن»، يعني آن را تبیین و توضیح دهي. در ادامه نيز می‌فرماید «وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ»، بعد از بیان، مردم باید تفکر کنند.

گرچه خدای تبارک و تعالی «تفكر» را با «لعلّ» ذكر فرموده اما مطلوب اصلی از نزول قرآن، «تدبّر» و «تفکر» در آیات قرآن است. تفکر در «ما نزّل إلیهم» يعني تفكر در مجموع «بین الدّفتین» و آنچه که از اول تا آخر قرآن آمده است.

در درجه اول ما طلبه‌ها از دو جهت مکلّف هستیم، یکی اینکه مدعی هستیم مي‌خواهيم در مسیر فهم قرآن قرار ‌گیریم، آمدیم تا کتاب الهی را بفهمیم و در آن تأمل و تدبّر کنیم تایک وجود قرآنی پيدا كنيم ـ نه اینکه فقط قاری قرآن بشویم که البته آن هم یک افتخار است ـ پس بايد خوب تحصيل كنيم تا بتوانيم ربط بین آیات، ربط بین متشابهات و محکمات قرآن را، نحوه‌ی ارجاع متشابهات به محکمات را بفهميم.

البته اين امر به نحو کامل در اختیار بشر عادی قرار داده نشده، لذا یکی از آیاتی که ما می‌توانیم به خوبی از آن امامت را استفاده کنیم، همین آیه شریفه‌ی سوره مبارکه آل عمران است که خدا می‌فرماید این قرآن داراي آيات محکمات و آيات متشابهات است، و تأويل آن را فقط خدا و راسخون در علم مي‌دانند «‌وَمَا يعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ»

ما كه در مسیر فهم قرآن هستیم، خود آیه می‌فرماید «‌لَعَلَّهُمْ يتَفَكَّرُونَ»، پس بايد در قرآن تفكر كنيم که این آیه معنایش چیست؟ تأویل و تفسیرش چیست؟ يعني 1) فهم ظاهر آیه 2) فهم تفسیر آیه 3) فهم تأویل آیه 4) فهم ارجاع متشابه به محکم، این مراحل فهم یک آیه است. یکی از دعاهاي مهم من كه همیشه از خدای تبارک و تعالی خواسته‌ام و شما هم حتماً این دعا را داشته باشید، فهم نحوه‌ی ارتباط بین آیات است. در مورد یک ساختمان آن کسی می‌تواند از آن درست استفاده کند که بداند اجزاء این ساختمان چيست و چه ارتباطی با هم دارند؟ و الا اگر کسی اطلاع نداشته باشد نمی‌تواند حتی از یک قسمت معین آن هم درست استفاده کند، قرآن این چنین است.

به نظر من این عبارت «القرآن یفسّر بعضه بعضاً» نیاز به حدیث ندارد، از همین آیه می‌شود آن را استفاده كرد، «مِنْهُ آيَاتٌ مُحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ»، «هنّ امّ الکتاب» که می‌گوید محکمات، ام الکتاب است یعنی متشابهات را باید به محكمات ارجاع داد كه محکمات مفسر متشابهات هستند، از همین آيه ما تفسير قرآن به قرآن را استفاده مي‌كنيم حال این می‌خواهد حدیث باشد یا نباشد، سند درست داشته باشد یا نداشته باشد.

در این مسیر مباحث كلامي که شما بالخصوص طي مي‌كنيد هر چند، مسیر فقه و اصول هم ارتباط با قرآن دارد و ارتباطش هم ‌بسیار وثيق است اما دايره ارتباط بحث‌هاي اعتقادي، سياسي، اخلاقي، اجتماعي و ... با ايات قرآن خيلي بيشتر  است. تلاش كنيد يك چنين هدف بلندي را بري خود ترسيم كنيد. بالاخره ادعا مي‌كنيم در نبود انبياء، و امام معصوم(علیهم السلام) جاي اينها قرار داريم، كه البته ادعاي خيلي بزرگي است.

اين ادعا گاهي اوقات تنِ انسان را مي‌لرزاند! هر چند از يك طرف براي انسان خوشحالي و شوق مي‌آورد، به انسان انگيزه مي‌بخشد و او را پرانرژي ساخته و اميدوار مي كند اما از اين سو انسان بر خود مي لرزد كه ما جاي انبياء و معصوم نشسته‌ايم و مي‌خواهيم قرآن را براي مردم بيان كنيم. اين خيلي مسئوليت سنگيني است، سنگين هست اما خيلي هم ارزش دارد با ارزش‌تر از اين مسئوليت در عالم وجود ندارد.

بنابراين از اين موقعيت خيلي استفاده كنيد حرف‌هاي گفته نشده و تحقيقات انجام نشده فراوان است فكر نكنيد در باب توحيد و معاد و ... همه حرف‌ها زده شده، نه! تحقيقات گفته نشده فراوان است، ميدان هم براي تحقيق بسيار آماده است.

سعي كنيد در هر سالي كه از عمر علمي‌تان مي‌گذرد ببينيد چه مطلب جدیدی را می‌توانید به حوزه علمیه و مجموعه دانشمندان عرضه کنید، ما در این قطار پر سرعت علمی چقدر سهیم هستیم؟ آیا فقط ذهن خود را انبار و انباشت حرفهای دیگران کنیم یا تلاش كنيم ذهن ما خلاق باشد، در اين حديث معروف «ما أخْلَصَ عَبْدٌ لِلّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أرْبَعِينَ صَباحَاً إلَّا جَرَتْ يَنابِيعُ الحِكْمَةِ»، این ینابیع الحکمه، حکمت‌های بسیار محکمی است که در کلمات دیگران نیست اما از قلب این انسان مخلص تراوش پیدا می‌کند، شما یک چنین هدفی را داشته باشید.