دسته بندی را انتخاب کنید

دسته بندی را انتخاب کنید

دسته بندی را انتخاب کنید

کسی که دعا در زندگی اش نیست مسلمان و مؤمن واقعی نیست

۰۷ تیر ۱۳۹۵

۱۱:۵۳

۳,۶۱۵

خلاصه خبر :
حضرت آيت الله حاج شيخ محمد‌جواد فاضل لنکراني(دامت برکاته) در شب بيست و يکم ماه مبارک رمضان، در تکيه آسيد حسن قم، به ايراد سخنراني پرداختند.
معظم له در اين سخنراني به بحث دعا و سيره اهلبيت(ع) در دعا و عوامل استجابت آن پرداختند.
آخرین رویداد ها

بسم الله الرحمن الرحیم الحمدلله رب العالمین و صلی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین

قال الله تبارک و تعالی فی کتابه العزیز اعوذ بالله من الشیطان الرجیم
«ادْعُوني‏ أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذين َيَسْتَكْبِرُون َعَن ْعِبادَتي‏ سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرينَ»(1)
 
شب بیست و یک ماه مبارک رمضان و شب شهادت مولای متقیان امیرالمؤمنین(علیه أفضل صلواتِ المصلّین) است و به احتمالی قوی‌‌تر از شب نوزدهم، شب قدر و شب استجابت دعاست. مناسب دیدم که امشب مقداری راجع به «دعا» صحبت کنم، گرچه همه ما و شما اطلاعاتی راجع به دعا داشته و بحمدالله موفق به دعا هستیم.

یکی از اوصافی که برای امیرمومنان علی(علیه‌‌السلام) ذکر شده این است که «وَ كَان أَمِيُرالْمُؤْمِنِين رَجُلًا دَعَّاءً»(2)؛ دعا کردن یکی از اوصاف امیرالمؤمنین است، زیرا ایشان بسیار زیاد دعا می‌‌کرده است.

در مورد دعا بحث‌‌های زیادی را می‌‌توان مطرح کرد اما آنچه می‌‌خواهم امشب به آن بپردازم، جایگاه و نقش دعا در زندگی انسان است.

ما هر کدام به مقتضای حالمان یک نگاهی به خود و زندگی خودمان داشته باشیم. و ببینیم دعا در زندگی ما چه جایگاهی دارد؟! و آیا ما می‌‌توانیم خود را در این زمینه پیرو واقعی امیرمؤمنان و شیعه آن حضرت بدانیم؟

دعا کلام انسان با خدا است؛ خداوند متعال ما را به دو گوهر گرانبهای قرآن و دعا بهره مند ساخته است. این دو تفاوتهای خیلی زیادی با هم دارند که به هر دو سفارش شده است هم به خواندن قرآن و هم به دعا کردن.

با نگاه اجمالی به آیات و روایات به خوبی متوجه می‌‌شویم کسی که دعا در زندگی اش نیست مسلمان و مومن واقعی نیست. این شخص سرش به سنگ خواهد خورد و در زندگی موفق نخواهد شد.

خداوند کریم که بشر را آفرید با این که خوب می‌‌داند هدایت این بشر در چیست و گرفتاری ها و مشکلاتش کدام است و رفع مشکلات او در چیست ولی چرا این همه سفارش به دعا کرده است؟ در این آیه شریفه فرموده است: «ادْعُوني ‏أَسْتَجِبْ لَكُمْ» مرا بخوانید و با من مناجات کنید تا اجابت کنم شما را.

برای دعا آداب و خصوصیاتی نیز ذکر شده است. در آیه شریفه دیگر فرموده است: «وَلِلهِ الْأَسْماء ُالْحُسْنى ‏فَادْعُوهُ بِها»(3)؟! خداوند اسماء حسنی دارد او را به آن نامها بخوانید. که ما نیز شبهای ماه مبارک رمضان در دعای جوشن کبیر اسامی خدای تبارک و تعالی را واسطه قرار میدهیم وخدا را به این اسماء می‌‌خوانیم.

باید توجه داشت که دعا برخلاف آنچه تصور می‌‌شود فقط وسیله ای برای حل مشکلات و رفع نیازهای بشر نیست بلکه یکی از مصادیق بزرگ عبادت خدا است. همانطور که نماز، حج و روزه عبادت است دعا هم عبادت است. در ادامه آیه شریفه «ادْعُوني‏ أَسْتَجِبْ لَكُمْ» می‌‌خوانیم: «إِنَّ الَّذينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرينَ» کسانی که در مورد عبادت من گردنکشی می‌‌کنند بزودی سرافکنده داخل جهنم می‌‌شوند. یعنی کسی که اهل دعا نیست، متکبر است، نه در برابر هم نوعانش بلکه در مقابل خدا. امام صادق(علیه‌‌السلام) در ذیل این آیه فرمود: «والله هی الدعاء» یا «هی العبادة»؛ این عبادتی که خدا در این آیه می‌‌فرماید همان دعاست.

پس توجه داشته باشید که دعا عبادت است. یعنی همین که دعای جوشن، افتتاح یا سحر را می‌‌خوانیم خود یک عبادت است حتی برخی از روایات دعا را افضل العباده از برترین عبادت ها ذکر کرده اند. در روایات دیگر می‌‌خوانیم: «الدُّعَاءُ مُخُّ الْعِبَادَةِ»(4). دعا ریشه و جوهر اصلی عبادت است و همه عبادت ها در دعا خلاصه می‌‌شود. ولی متاسفانه بسیاری از ما مفهوم دعا را خوب نفهمیده ایم و فکر می‌‌کنیم که مثلا ماه رمضانی بیاید یا فرصتی دیگر فراهم شود تا برای حل مشکلاتمان دعا کنیم و همواره دعا را در مسیر نیازهای مادی و دنیوی قرار می‌‌دهیم. باز در روایات آمده است: «الدُّعَاء سِلَاحُ الْمُؤْمِن»‏(5).

این روایات را زیاد شنیده ایم اما باید توجه کنیم که امام(علیه‌‌السلام) میخواهد چه چیزی را بیان کند. می‌‌فرماید: دعا سلاح مومن است. سلاح مومن یعنی چی؟! یعنی وقتی مومن نیازمند شد برود سراغ دعا؟! وقتی مشکل یا بیماری یا مصیبتی برایش آمد به دعا روی بیاورد؟! خیر منحصر به این مواقع نیست این تنها بخشی از موارد دعا است. «سلاح المومن» یعنی مومن اگر بخواهد خودش و ایمانش را در مقابل تمام وسوسه های شیطان، در مقابل همه انحراف ها و در مقابل همه گرفتاریهایی که بوجود آمده حفظ کند باید دعا کند.

کسانی که فقط وقت گرفتاری خدا خدا می‌‌کنند و به دعا روی می‌‌آورند در روایت هست که ملائکه می‌‌گویند: این صدا صدای غیر معروفی است و ما این صدا را نمیشناسیم و لذا به آن اعتنا نمی کنند. اما کسانی که به هنگام راحتی و فراغت از مصیبت و گرفتاری دعا می‌‌کنند و مثلا دعای کمیل، سمات یا سایر دعاهای وارده را قرائت می‌‌کنند وقتی مشکلی نیز پیدا کرده و دعا می‌‌کنند فرشتگان می‌‌گویند: این صدا برای ما آشناست.

لذا دعا و دعا کننده مورد توجه و عنایت قرار می‌‌گیرد و این تفاوت میان دو گروه از دعا کنندگان است. بنابراین ما در زندگی خودمان باید دعا را نهادینه کنیم.

اگر بخواهیم پیرو واقعی امیرمؤمنان علی(علیه‌‌السلام) باشیم باید روش آن حضرت را الگوی خود قرار دهیم.آن بزرگوار در تمام لحظاتش دعا داشته است. وقت خوابیدن، وقت ورود به بازار، وقت نمازهای پنج گانه، وقت نماز شب. هر وقتی دعایی مخصوص داشته که به برخی از آنها اشاره خواهم کرد. این سبک زندگی ائمه و روش دعا در زندگی آنها است که رهبری معظم انقلاب نیز به این روش تاکید می‌‌کنند.

سيره اهلبيت در دعا

گاهی اوقات که منزل بعضی از قدیمی‌‌های قم می‌‌رفتم کتاب مفاتیح الجنان آنها را می‌‌دیدم که در هر قسمتش علامتی گذاشته اند. از این که متوجه می‌‌شدم اینها اهل دعا و مناجاتند لذت می‌‌بردم. این روش همواره باید در زندگی ما باشد و اگر شب قدر همین اندازه در ما اثر کند که ما را در همه مراحل زندگی با دعا عجین کند جای شکر دارد.

یکی از مواقعی که امیر مومنان علی(علیه‌‌السلام) دست به دعا بر می‌‌داشت هنگامی بود که کسی از ایشان تعریف می‌‌کرد، در آن هنگام می‌‌فرمود: «اللَّهُمَّ إِنَّكَ أَعْلَمُ بِي مِنْ نَفْسِي» خدایا تو بهتر از خودم بحال من آگاهی «اللَّهُمَّ [اجْعَلْنِي‏] اجْعَلْنَا خَيْرا ًمِمَّا يَظُنُّونَ وَاغْفِرْ [لِي‏] لَنَا مَا لَا يَعْلَمُون‏». اینان راجع به من گمان خوبی دارند، مرا بهتر از آنچه گمان می‌‌برند قرار ده و آنچه را که از آن خبر ندارند بر من ببخشای(6).

و همچنین اهتمام آن حضرت به دعا است هنگام ورود به بازار. کسانی مثل شما که غالبا اهل کسب و کار هستید باید این دعا را مد نظر داشته باشید. وقتی صبح می‌‌خواهید شروع به کار کنید بسم الله می‌‌گویید، توکلت علی الله می‌‌گویید ولی این کافی نیست. امیرالمومنین وقتی وارد بازار می‌‌شد و می‌‌خواست چیزی بخرد- نه این که بخواهد کسب و کار کند- ابتدا شهادتین می‌‌گفت «أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَه َإِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ وَأَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ» چون بازار جایی است که امکان دارد شیطان بر انسان تسلط پیدا کند. ابتدا این شهادت ها را می‌‌گفت و خودش را در حرز توحید و رسالت پیامبر قرار می‌‌داد.

بعد به خدا عرض می‌‌کرد: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ صَفْقَةٍ خَاسِرَة و یَمِینٍ فَاجِرَة»(7)؛ خدایا من به تو پناه می‌‌برم از معامله ای که بر من ضرر داشته باشد و از دروغ و سوگندی که موجب گرفتاری است.
وقتی که وارد قبرستان می‌‌شد دعایی مخصوص داشت. «السلام عليكم يا أهل الديار الموحشة و المحال المقفرة من المؤمنين و المؤمنات و المسلمين و المسلمات أنتم لنا فرط و نحن لكم تبع»(8)؛ با سلام به مرحومین یاد مرگ کرده و می‌‌فرمود شماها رفتید ما هم به دنبال شما خواهیم آمد.

یکی دیگر از دعاهای امیرمومنان علی(علیه‌‌السلام) که برای خودم نیز تازگی داشت این بوده که «اللَّهُمَّ تَوَفَّنِي فَقِيراً وَلَا تَتَوَفَّنِي غَنِيّاً وَ احْشُرْنِي فِي زُمْرَةِ الْمَسَاكِينِ» یعنی خدایا وقتی مرا قبض روح می‌‌کنی میخواهم از دنیا چیزی نداشته باشم و مرا در زمره کسانی قرار ده که دستشان خالی است و مسکین اند و مشکلات مادی دارند، این دعای امیرالمومنین است در حالی که ما دنبال زیاده خواهی و ثروت اندوزی بوده و از انفاق غافلیم. اما وقتی به روش زندگی امیرالمؤمنین و امام حسن و سایر معصومین(علیهم السلام) می‌‌نگریم می‌‌بینیم دائما اموالشان را در راه خدا انفاق می‌‌کردند و یکی از دعاهایشان این بوده که: «اللَّهُمَّ تَوَفَّنِي فَقِيراً».

یا همین دعایی که در وقت افطار می‌‌خوانیم از امیرالمومنین(علیه‌‌السّلام) است که می‌‌فرماید: «اللَّهُمَّ لَكَ صُمْنَا وَ عَلَى رِزْقِكَ أَفْطَرْنَا فَتَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيم‏»(9).

همانگونه که در «صحیفه سجادیه» دعاهای امام سجاد(علیه‌‌السلام) گردآوری شده، در کتابی به نام «صحیفه علویه» تمام دعاهای امیرالمومنین(علیه‌‌السلام) جمع آوری شده است. و ما به عنوان شیعه امیرالمؤمنین باید این دعاها را در متن زندگی خودمان بیاوریم. هنگام خوابیدن و بیدار شدن، قبل از غذا خوردن و بعد از آن، هنگام رفت و آمد، هنگام خرید و فروش، هنگام نشست و برخاست و سایر موارد و شئون مختلف زندگی دعای مناسب با آن را فراموش نکنیم. شیعیان به برکت امیرالمومنین و ائمه طاهرین(علیهم السلام) برای اینگونه موارد دعا دارند.

بسیار شایسته و ضروری است که آموزش و پرورش ما در کتابهای درسی دانش آموزان از ابتدای تحصیلات روش دعا کردن را گنجانده و به بچه های ما آموزش دهند. و صرف وجود چند دعا در این کتابها کفایت نمی کند بلکه باید این موضوع را در ذهن بچه های ما تثبیت کنند که مسلمان آن کسی است که دعا همواره در متن زندگی اش قرار داشته باشد نه این که به اشتباه تصور شود که دعا فقط هنگامی است که مشکلی پیدا کنیم. «الدُّعَاءُ سِلَاحُ الْمُؤْمِن‏» را غلط معنا نکنیم.

حتی باید آموزش را از کودکی و قبل از دبستان آغاز کنیم. آموزش و پرورش و رسانه ها موظفند این کار را انجام دهند. پدران و مادران این کار را شروع کنند. برخی از دعاها را در منزل، در محل کار در غذا خوری در محل استراحت و در جایی که صحبت می‌‌کنیم در مرآی و منظرمان نصب کنیم. خداوند تبارک وتعالی نیز برای آموزش بشر دعاهای انبیای عظام و اولیای الهی را در قرآن کریم نقل می‌‌کند مانند دعای معروف حضرت آدم و حواء که می‌‌گویند: «رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْلَنا وَتَرْحَمْنا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخاسِرينَ»(10).

و دعای حضرت نوح که به خدا عرض کرد: «رَبِّ أَنِّي مَغْلُوبٌ فَانْتَصِرْ»(11)، «نَجِّني‏ وَ مَنْ مَعِيَ مِنَ الْمُؤْمِنينَ»(12) «قُلْ رَبِّ أَنْزِلْني‏ مُنْزَلاً مُبارَكاً وَ أَنْتَ خَيْرُ الْمُنْزِلينَ»(13)، یا این دعای معروف «رَبِّ اغْفِرْلي‏ وَ لِوالِدَيَّ وَ لِمَنْ دَخَلَ بَيْتِيَ مُؤْمِناً»(14). چه خوب است این دعاهای انبیاء را که در قرآن شاید بیش از بیست مورد باشد یادداشت کنیم و در قنوت نمازهایمان توفیق خواندنش را پیدا کنیم. روش هر پیامبری را از آدم گرفته تا خاتم وقتی ملاحظه می‌‌کنیم متوجه می‌‌شویم که یکی از برجستگی های زندگی آنان دعا بوده البته نه فقط به وقت شدائد و مشکلات بلکه دعا در متن زندگی ایشان بوده است.

تا می‌‌رسیم به امیرالمومنین(علیه‌‌السلام) که این تعبیر در مورد ایشان در ابتدای بحث عرض شد که «وَكَانَ أَمِيُرالْمُؤْمِنِينَ رَجُلًا دَعَّاءً». زندگی ما باید اینگونه باشد نه اینکه بگذاریم در هر سال یک شب قدری بیاید، تازه آن شب را نیز از اول و آخرش بزنیم و یکی دو ساعت با کم توجهی برویم سراغ دعای جوشن کبیر. این روش دعا نیست دعایی را که خدا در قرآن می‌‌فرماید: «ادْعُوني‏» یعنی همیشه من را بخوانید. نه فقط در لحظات گرفتاری و مصیبت ها. خدا می‌‌خواهد بندگانش همواره او را بخوانند.
در بحث استجابت دعا این روایت وارد شده که برخی از بندگان خدا دعا می‌‌کنند و خدا دعایشان را مستجاب می‌‌کند ولی به فرشتگان می‌‌فرماید: فعلا این استجابت را محقق نکنید. عرض می‌‌کنند: خدایا چرا؟! می‌‌فرماید: «صَوْتٌ أُحِبُّ أَنْ أَسْمَعَهُ»(15).

اگر انسان یک عمر روی این جمله توقف کرده و تامل نمایدکه نزد خداوند چه مقام و منزلتی خواهد داشت هیچگاه دست از دعا برنمی دارد زیرا که خدا می‌‌فرماید: «صَوْتٌ أُحِبُّ أَنْ أَسْمَعَهُ». من دوست دارم صدای بنده ام را که خدا خدا می‌‌کند بشنوم. اما در پاسخ به سوال برخی که می‌‌گویند: چرا دعایمان مستجاب نمی شود؟

باید عرض کنم: اولا، در روایات آمده است: دعایی نیست که مستجاب نشود اما استجابت ممکن است بنابر مصالحی به تاخیر بیافتد و دعا کننده از آن مصلحت بی خبر باشد. برای درک معنای صحیح «استجابت دعا» باید توجه داشت که وقتی خداوند می‌‌فرماید: «ادْعُوني ‏أَسْتَجِبْ لَكُمْ» به این معنا که غالب مردم تصور می‌‌کنند- نیست که «مرا بخوانید که حاجت شما را می‌‌دهم» بلکه معنایش این است که خدا هم به آن بنده توجه می‌‌کند. مثل این که شما وقتی فردی را صدا می‌‌زنی عکس العمل او دو گونه است: یا اصلا اعتنا نمی کند و جواب نمی دهد یا به شما توجه می‌‌کند و می‌‌گوید: بلی.
این استجابت در دعا همان توجه خدای مهربان و لبیک پروردگار عالم به بنده است. و هنگامی که توجه خداوند حکیم و کریم و رحیم شامل حال شود اگر مصلحت باشد هر چه بنده بخواهد به او می‌‌دهد و اگر مصحلت نباشد به تاخیر می‌‌اندازد. حتی در روایات آمده گاهی حاجت بنده را – براساس مصلحت وی – برآورده نمی کند ولی به جای آن ثوابی را ذخیره می‌‌کند برای روزی که شدیدا به آن نیازمند است.

آری، هرگاه خدا را صدا می‌‌زنید خداوند پاسخ شما را می‌‌دهد. آنچه برای دعا کننده مهم و ارزشمند است توجه خداوند به او است. بدبختی انسان در زندگی آنجا است که خداوند از انسان روی برگرداند و به وی نظر نکند. در یک کلام «دعا» وسیله جلب نظر رحمت خداوند است. نکته دیگری که در دعا مورد توجه است بالا بردن دست ها هنگام دعا است.

البته نه به این صورت که برخی از مداح ها از روی عشق و علاقه به امام حسین(علیه‌‌السلام) یا حضرت زهرا سلام الله علیها می‌‌گویند دست ها را بالا بیاورید و مثلا صد بار بگویید یا حسین!!! ما چنین چیزی در روایات نداریم. البته متعقدیم به برکت نام این بزرگواران خداوند به ما توجه می‌‌کند. ولی در ذیل آیه شریفه «اُدْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعا ً و ...»: «خدا را تضرعا بخوانید». در برخی از روایات آمده «تضرعا» یعنی دست ها را هنگام دعا بالا ببرید. عجیب این است در روایات آمده: کف دست که بالا می‌‌رود، خدا حیا می‌‌کند آن را خالی برگرداند. خدا از فضلش حتما در آن دست چیزی قرار می‌‌دهد. حتی در روایت می‌‌خوانیم: پس از اینکه دست را هنگام دعا بالا بردید به سر و صورتتان بکشید.

امشب شب شهادت امیرالمومنین(علیه‌‌السلام) و مصادف با شب هفتم تیر است جا دارد اشاره ای کنم به حادثه هفتم تیر که از حوادث مهم انقلاب ما بود و مرحوم شهید آیت الله بهشتی و هفتاد و دو تن از یاران امام در چنین روزی به شهادت رسیدند و اینها بر همه ما حق دارند. شهدای اول انقلاب حق مضاعفی دارند بر همگان. شهادت در آن بحران ها و حوادث یک امر بسیار مهمی بود. ما یاد اینها را گرامی می‌‌داریم و دعا می‌‌کنیم که خداوند ایشان را در جوار امیرالمومنین(علیه‌‌السلام) میهمان گرداند.

امشب نظری کنیم به خانه امیرالمومنین. خانه ای که امام حسن، امام حسین و زینبین، امیدشان بعد از مادر به امیرالمومنین بود. چه ایام و چه مصائبی بر این اهل بیت گذشت؟ زمانی گذشت که پیامبر اکرم را از دست دادند. و زمانی گذشت که فاطمه زهرا را از دست دادند و امشب این بچه ها کنار امیرالمومنین نشسته اند.

امام حسن، امام حسین، سایر اولاد امیرالمومنین و حضرت(عليهم السلام) در خانه چه حالی دارد؟ دکتر از زنده ماندن حضرت قطع امید کرده و بچه ها می‌‌دانند که پدر را از دست می‌‌دهند. امیرالمومنین گاهی از هوش می‌‌رود گاه به هوش می‌‌آید و می‌‌فرماید: جدتان رسول خدا را در خواب دیدم. فرمود: علی جان زود بشتاب که ما منتظر قدوم تو هستیم. ملائکه الهی منتظر قدوم تو در آن عالم هستند و آن عالم را برای ورود تو آماده کرده اند. در چنین شبی فکر باطل خوارج، امیرالمومنین را از جامعه اسلامی گرفت.
ألا لعنة الله علی القوم الظالمین

------------------
1. غافر، 60.
2. عدة الداعي ونجاح الساعي، ابن فهد حلي، ص 203.
3. اعراف، 180.
4. الدعوات (للراوندي) / سلوة الحزين، النص،ص: 18.
5. صحيفة الإمام الرضا عليه السلام،ص: 65.
6. نهج البلاغة (للصبحي صالح)،ص: 485.
7. تحف العقول،النص،ص: 122.
8. شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد،ج‏20،ص: 256.
9. تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان)،ج‏4،ص: 200.
10. اعراف، 23.
11. قمر، 10.
12. شعراء، 118.
13. مومنون، 29.
14. نوح، 28.
15. الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا عليه السلام،ص: 345: ...وَإِنَّ اللهَ يُؤَخِّرُ إِجَابَةَ الْمُؤْمِنِ شَوْقاً إِلَى دُعَائِهِ وَ یَقُولُ صَوْتٌ أُحِبُّ أَنْ أَسْمَعَهُ...

برچسب ها :

شب قدر دعا استجابت دعا سيره اهلبيت در دعا