اعتبار خبر واحد در تفسیر قرآن كریم

لازم است قبل از ایراد سخن از حضور شما فضلای بزرگوار، اساتید محترم، برادران و خواهران تشکر نمایم همچنین از جناب حجت الاسلام و المسلمین قمرزاده كه سعی وافر و اهتمام بلیغی در برگزاری این نشست‌ها مبذول داشته‌اند. این یک توفیق بزرگ است که حوزه‌ی علمیه و در رأس آن مراجع و بزرگان شیعه در طول تاریخ اهتمام وافری به قرآن داشته‌اند.

این مطالب سخیفی كه گاهی اوقات متأسفانه از زبان بعضی از منتسبین به حوزه هم صادر می‌شود كه حوزه‌های شیعه توجهی به قرآن كریم ندارند، به مثابه همان تهمتی است كه در باب تحریف قرآن به حوزه‌ها می‌زنند. ما بزرگانی مثل آیت الله العظمی خوئی در نجف را با كتاب تفسیر البیان و مرحوم والد ما رضوان الله تعالی علیه را با کتاب مدخل التفسیر كه ناظر به فرمایشات مرحوم آقای خوئی است و اعاظم دیگری از اساتید و مراجع بزرگوار را شاهد هستیم.

من نخست اشاره اجمالی به ادعای خود کنم. ادعای ما این است كه خبر واحد در همه جا اعم از احكام، اعتقادیات، تفسیر، تاریخ و... اعتبار و حجیت دارد و این یكی از انظاری است كه مرحوم والد ما آیت الله العظمی فاضل(رضوان الله تعالی علیه) هم در كتاب شریف مدخل التفسیر بیان فرموده‌اند.

ایشان به تبع جمع كثیری از اصولیین مثل مرحوم خوئی، مرحوم نائینی، مرحوم آخوند، معتقدند كه ادله عمومیت دارد و همه این موارد را شامل می‌شود. اما در مقابل مرحوم طباطبائی و برخی از تلامذه ایشان ادلّه حجّیت خبر واحد را مختص احکام می‌دانند.

اگر همه عبارت‌های ایشان را جمع‌بندی كنیم کلاً دو دلیل بر مدعای خود بیان می‌فرمایند. مطلب خیلی عجیب این است که ایشان در المیزان می‌فرمایند در علم اصول روشن شده که خبر واحد در غیر احكام یعنی در اعتقادیات و حتی موضوعات خارجیه حجیت ندارد و این عدم حجیت یك مطلب بدیهی است «و هذا امرٌ بدیهی واضح»، در حالی که اولاً در علم اصول خیلی از اصولیین متعرض این بحث نشده‌اند، ثانیاً آنچه که روشن و واضح می‌باشد اطلاق ادله است، ثالثاً ما فعلاً در اعتقادیات و تفسیر بحث می‌كنیم اما ایشان به ضرس قاطع می‌فرمایند خبر واحد حتی در موضوعات خارجیه، هم اعتبار ندارد و مثال می‌زنند می‌گویند اگر یك روایتی بگوید سامری اهل كرمان بوده، برای ما اعتباری ندارد.

در حالی كه در مورد اعتبار خبر واحد در موضوعات سه نظریه وجود دارد و اكثر علمای اصولی امامیه می‌گویند اعتبار ندارد اما برخی قائل به اعتبار هستند از معاصرین شهید حاج آقا مصطفی خمینی(رضوان الله تعالی علیه) و برخی دیگر از بزرگان مثل صاحب فقه الصادق، قائل به حجّیت خبر در موضوعات هستند. قبل از اینها مرحوم علامه در تذكره، صاحب حدائق، مرحوم محقق همدانی هم خبر واحد را در موضوعات حجت می‌دانند، منتهی مرحوم حاج آقا مصطفی و صاحب فقه الصادق می‌گویند حجیت دارد مگر در موضوعاتی که دلیل بر عدم حجیت آن وارد شده، مثل شهادت در بعضی از امور که گفته‌اند بینه لازم دارد.

در خاتمه این را ذكر می‌كنم و تقاضا می‌كنم برادران و خواهران خوب دقت كنید مخصوصاً اساتید بزرگوار كه در تفسیر كار می‌كنند. من یك نقضی بر فرمایش مرحوم علامه دارم كه ندیدم جایی هم مطرح شده باشد و آن نقض این است كه شما اگر خبر واحد را به جهت آنکه مفید ظن است در تفسیر قرآن حجّت ندانید باید باب تفسیر قرآن به قرآن را هم ببندید، برای اینكه شما برای تفسیر قرآن به قرآن مگر به ظواهر آیات دیگر مراجعه نکرده و از ظواهر آیات استفاده نمی‌كنید؟ ظواهر آیات مفید چیست؟ مفید ظن.

در اینکه قرآن قطعی الصدور است بحثی نیست ولی شما می‌گویید ما باید علم پیدا كنیم، گاهی اوقات مرحوم علامه از پنج یا شش آیه برای فهم یك آیه استفاده می‌کنند كه خیلی هم خوب است ولی آیا یقین پیدا می‌كنیم؟ همه اینها عنوان ظواهر را دارد، اگر ما بگوییم خبر واحد چون مفید ظن است در تفسیر قرآن اعتبار ندارد پس باب تفسیر قرآن به قرآن هم بسته می‌شود.

بنابراین به نظر می‌رسد كه حجّیت و اعتبار خبر واحد در تفسیر قرآن مسلّم است و اساساً ما معتقدیم كه بر اساس روایات «إنما یعرف القرآن من خوطب به» اصلاً باید سراغ روایات منقول از اهلبیتـ(علیهم‌‌السلام) برویم. البته یك چیزی را باید تفكیك كنیم، كسی فكر نكند كه علامه می‌خواهد ثقل اصغر را از قرآن جدا كند، نه! ایشان هم معتقد هستند که «إنما یعرف القرآن من خوطب به» ائمه هستند، منتهی می‌فرماید نقل كلمات آنها از طریق خبر واحد اعتبار ندارد. عرض ما این است كه چرا اعتبار ندارد؟ بالأخره برای فهم قرآن نیاز شدید به كلمات اهل‌بیت(علیهم السلام) است و اصلاً جدای از آن نمی‌توان وارد تفسیر شد.

والسلام علیكم و رحمة الله و بركاته