سوال خود را بپرسید

۱۸ اسفند ۱۳۹۰ ساعت ۱۵:۱۸

در آيه 115 سوره بقره خداوند مي‌فرمايد: «مالكيّتِ مشرق و مغرب فقط ويژه خداست؛ پس به هر كجا رو كنيد آنجا روى خداست». با اين وجود، ضرورت قبله چيست؟ آيا براي اتحاد است؟

پاسخ :

در شأن نزول آيه «وَ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ فَأَيْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ واسِعٌ عَلِيمٌ»(بقره:115)؛ (مشرق و مغرب از آن خداست و به هر سو رو كنيد، خدا آنجا است، خداوند بى نياز و دانا است)، روایات مختلفى نقل شده است:
ابن عباس مى‏گويد: اين آيه مربوط به تغيير قبله است، هنگامى كه قبله مسلمانان از بيت المقدس به كعبه تغيير يافت، يهود در مقام انكار برآمدند و به مسلمانان ايراد كردند كه مگر مى‏شود قبله را تغيير داد؟ آيه نازل شد و به آنها پاسخ داد كه شرق و غرب جهان از آن خدا است.
در روايت ديگرى مى‏خوانيم: كه اين آيه در مورد نماز مستحبى نازل شده است، كه هرگاه انسان سوار بر مركب باشد به هر سو كه برود(هر چند پشت به قبله باشد) مى‏تواند نماز مستحبى بخواند.
بعضى ديگر از «جابر» نقل كرده‏‌اند كه پيامبر(ص) گروهى از مسلمانان را به يكى از ميدانهاى جنگ فرستاد، شب هنگام كه تاريكى همه جا را فرا گرفت نتوانستند قبله را بشناسند و هر گروهى به سويى نماز خواندند، هنگام طلوع آفتاب ديدند همگى به غير جانب قبله نماز گذارده‏اند. از پيامبر(ص) سؤال كردند. آيه فوق نازل شد و به آنها اعلام كرد كه نمازهايشان در چنين حالتى صحيح بود(البته اين حكم شرائطى دارد كه در كتب فقهى آمده است).

هيچ مانعى ندارد كه همه شأن نزولهاى فوق براى آيه ثابت باشد، و آيه هم ناظر به مساله تغيير قبله باشد، هم خواندن نماز نافله بر مركب، و هم نماز واجب به هنگام نشناختن قبله. از اين گذشته اصولا هيچ آيه‏اى اختصاص به شأن نزول خود ندارد و مفهوم آن بايد به صورت يك حكم كلى در نظر گرفته شود و اى بسا از آن احكام گوناگونى استفاده شود.

در آيه گذشته، سخن از ستمگرانى بود كه مانع از مساجد الهى مى‏شدند و در تخريب آن مى‏كوشيدند آيه مورد بحث دنباله همين سخن است، مى‏گويد:

«مشرق و مغرب از آن خدا است، و به هر طرف رو كنيد خدا آنجا است»، يعني چنين نيست كه اگر شما را از رفتن به مساجد و پايگاه‌‌هاى توحيد مانع شوند، راه بندگى خدا بسته شود، خیر، شرق و غرب اين جهان تعلق به ذات پاك او دارد و به هر سو رو كنيد او آنجا است. همچنين تغيير قبله كه به خاطر مناسبتهاى خاصى صورت گرفته، كمترين اثرى در اين امر ندارد. مگر جايى هست كه از خدا خالى باشد؟! اصولا خدا مكان ندارد.

لذا در پايان آيه مى‏فرمايد: «خداوند نامحدود و بى نياز و دانا است»(إِنَّ اللَّهَ واسِعٌ عَلِيمٌ).
توجه به اين نكته لازم است كه منظور از مشرق و مغرب در آيه فوق، اشاره به دو سمت خاص نيست، بلكه اين تعبير كنايه از تمام جهات است، همانگونه كه مثلا مى‏گوئيم: دشمنان حضرت على(ع) به خاطر عداوت و دوستانش از ترس، فضائل او را پوشاندند، اما با اين حال فضائلش شرق و غرب عالم را گرفت(يعنى همه دنيا)، شايد تكيه بر خصوص شرق و غرب به خاطر اين باشد كه انسان، یکی از نخستين چیزهایی را كه مى‏شناسد اين دو جهت است و بقيه جهات به وسيله مشرق و مغرب شناخته مى‏شود.

در قرآن مجيد نيز مى‏خوانيم: «وَ أَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِينَ كانُوا يُسْتَضْعَفُونَ مَشارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغارِبَهَا»(اعراف: 137)؛ شرق و غرب زمين را در اختيار جمعيتى كه مستضعف بودند قرار داديم.
اما فلسفه قبله‏: نخستين سؤالى كه در اينجا پيش مى‏آيد اين است كه اگر به هر سو رو كنيم خدا آنجاست، پس توجه به قبله چه لزومى دارد؟

پاسخ این است که توجه به قبله، هرگز مفهومش محدود كردن ذات پاك خدا در سمت معيّنى نيست، بلكه از آنجا كه انسان يك وجود مادى است و بالاخره بايد به سويى نماز بخواند، دستور داده شده که همه به يك سو نماز بخوانند تا وحدت و هماهنگى در صفوف مسلمين پيدا شود، و از هرج و مرج و پراكندگى، جلوگيرى به عمل آيد.

فكر كنيد اگر هر كسى به سويى نماز مى‏خواند و صفوف متفرق تشكيل مى‏دادند چقدر زننده و ناجور بود.

کلمات کلیدی :

سوره اعراف آیه 137 سوره بقره آیه 115 جهت قبله قبله مسلمانان بیت المقدس تغییر قبله

۲,۱۹۳