مقدمه

واکاوی دلالی آیه 30 روم

مولوی است نه ارشادی، که ما بعد بخواهیم القای خصوصیت کنیم این تکلیف، تکلیف هر عالم دین هم هست، تکلیف هر مسلمانی هم هست. هر انسانی باید تمام توجهش را متوجه دین کند. آیه می‌فرماید: «حَنيفاً»، این حنیفاً حال است. کلمه حنیف یعنی مال عن الباطل الی الحق. عرض کردیم این حنیف یا حال از فاعل أقم است یعنی توی پیامبر حنیف باش یا حال از دین است که «فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنيفاً» یعنی در حالی که این دین حنیف است، یا حال از وجه است. علامه همان احتمال اول را پذیرفتند که خود پیامبر حنیف باشد. همان طوری که راجع به ابراهیم هم داریم که حنیف است و می‌فرماید: الحنف میل القدمین إلی الوسط و المراد به الاعتدال، من در بعضی از کتب لغت دیدم میل من الباطل إلی الحق است، نه فقط مجرد الاعتدال باشد! به نظر می‌رسد که «حَنيفاً» حال از دین باشد و لو آقای طباطبائی می‌فرماید مناسب‌تر این است که حال از فاعل –یعنی نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله- است؛ یعنی این دین در حالی که حنیف است و تمامش حق است. این خیلی نکته مهمی است یعنی خدای تبارک و تعالی دلیل اینکه چرا باید وجه خود را به سمت دین کنی را این گونه بیان می‌دارد که چون همه این دین حق است؛ در این دین سر سوزنی باطل نمی‌بینی؛ در این دین سر سوزنی ظلمت نمی‌بینی؛ انحراف نمی‌بینی؛ تمام این دین حق است. این حنیف یعنی المائله من الباطل إلی الحق^[5] و اصلاً انسان را به سمت باطل نمی‌برد و درست به حق می‌رساند.

خدا می‌فرماید اینکه من می‌گویم وجه خود را متوجه دین کن، این دین حنیف است و همه‌اش حق است، انسان باید توجهش را به چه چیزی داشته باشد؟ اگر یک جا نور است و یک جا ظلمت، باید به نور توجه کند، باید به حق توجه کند، این چیزی است که هم عقل می‌گوید و هم فطرت می‌گوید. در هر صورت این مربوط به دین است و نه مربوط به مخاطب در أقم. دین حنیف است، یک. بعد می‌فرماید: «فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتي‏ فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْها» ، این «فِطْرَتَ اللَّهِ» منصوبٌ علی الاغراء این را خیلی از مفسرین گفته‌اند، یعنی نصبش بنا بر اغراء است یعنی تو لازم بدار برای خودت، یعنی تشویق به متعلق می‌کند؛ تو الزام کن خودت را به فطرت، اینجا آقای طباطبائی بحث‌های خیلی خوبی دارند. و می‌فرمایند: اشارةٌ إلی أنّ هذا الدین الذی یجب إقامة الوجه له هو الذی یحتف به الخلقه؛ فطرت فریاد می‌زند این دین را و یهدی إلیه الفطرة الهیة، فطرت الهیه انسان را به این دین هدایت می‌کند؛ التی لا تبدیل لها و ذلک أنّه لیس الدین إلا سنة الحیات و سبیل التی یجب الانسان أن یسلکها، دین روش زندگی است و راهی است که انسان برای سعادتش اگر بخواهد به سعادت برسد راه همین است. انسان هم که فلا غایة للانسان یتبعها إلا السعادة^[6] انسان هم که دنبال سعادت است و همه اینها برهانی است: انسان دنبال سعادت است یک، تنها راهی که انسان را به سعادت می‌رساند دین است، دو. دین همان فطرتی است که همراه انسان است و انسان را به او هدایت می‌کند، و «لا تَبْديلَ لِخَلْقِ اللَّهِ»، این فطرت هم قابل تبدیل نیست. بعد می‌فرماید: «ذلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ»، این ذلک به چه چیزی اشاره دارد؟ خود همین قرینه می‌شود برای اینکه آن «حَنيفاً» هم صفت دین است، دینی که حنیف است، یک. دینی که مطابق فطرت است، دو. این دین، دین قیّم است یعنی این دین باید بر انسان حکومت کند، دینی که تمامش حق است، این کلمه حنیف را خیلی رویش تکیه کنید یعنی در اعتقادیاتش حق است، شما را به اعلا درجه توحید می‌رساند، مبدأ و معاد را به خوبی برایتان اثبات می‌کند، در احکام در همه امور دستور دارد، امور فردی، اجتماعی، سیاسی و همه چیز. در اخلاق در اوج دستورات اخلاقی است در این دین، همه چیز در آن وجود دارد و همه چیز حق است، یعنی اگر راجع به ارث یک حرفی زده حق است، راجع به نماز، معاملات، هر چه این دین گفته حق است.