منصب مرجعيت توسط ائمه معصومين(ع) براي فقها قرار داده شده است

• حضرت آقا، به نظر شما فقه پويا در حوزه علميه امروزي جايگاه خود را پيدا کرده است؟

فقه پويا اگر به اين معنا باشد که موضوعات جديد مورد توجه قرار گرفته باشند، و راه‌هاي جديدي مبتني بر همان موازين اصلي اجتهاد دنبال شود بله ما داريم. شما ببينيد امروز در بحث سلاح‌هاي کشتار جمعي، همين مرکز فقهي ما حدود ۱۰ مقاله عميق ارائه داده است. خب پويا به اين معنا که به موضوع جديد توجه کرده و بر همان موازين اجتهادي سير کند؛ اين وجود دارد و مواردش هم زياد است. ولي اگر مقصود از پويا، اين باشد که بياييم روش‌هاي استدلال و آن چارچوبي که فقهاي ما از قديم داشته‌اند را تغيير بدهيم، اين نه براي ما مقبول است و نه عملي است. و نه آقايان و مراجع اجازه مي‌دهند چنين کاري انجام شود.

• مثلا در مورد همين که وقتي موضوع عوض مي‌شود حکم هم عوض مي‌شود حضرت امام در مورد شطرنج حکمي را دادند. از اين موارد بغير از شطرنج بنده که تا حالا نشنيدم مسأله جديدي به اين شکل حکمش توسط مراجع عوض شود.

ببينيد موضوع اگر عوض شود حکمش هم عوض مي‌شود و اين يک امر خيلي بديهي است. پويايي فقه را ما اصلا نبايد در اين معنا و تفسير قرار بدهيم. پويايي فقه يعني يک موضوع جديدي رخ دهد و شما بتوانيد حکم فقهي آن را با مباني استنباط بيان کنيد. الان معاملاتي به نام ليزينگ رواج يافته است. يا در بحث تغيير جنسيت يا موضوع انجماد نطفه و شبيه‌سازي و تلقيح مصنوعي و اجاره رحم که از بحث‌هاي مهم و روز است.

اين موضوعات جديد بوجود آمده، آيا حوزه توانسته است پاسخ متناسب به اين مسائل بدهد يا نه؟ امروز در مباحث امنيتي، سياسي، اقتصادي، پزشکي، اجتماعي و... مواجه با موضوعات خيلي جديدي هستيم. در مباحث محيط زيست صدها سوال از حوزه علميه دارد که به بخشي از آن پاسخ داده شده است. مي‌خواهم عرض کنم پويايي عمدتا در اين جهت بايد تفسير شود. ولي اگر يک موضوعي در قديم بوده و امروز خود به خود در عرف عوض شده اين ديگر نيازي به استفتا و فتوا هم ندارد. در قديم شطرنج به عنوان آلت قمار بوده اما الان از حالت آلت قمار خارج شده است. روشن است که حکم فقهي آن هم عوض مي‌شود. اينکه مي‌گوييد مثل شطرنج را ديگر نشنيديد براي این است که از اين سنخ کم اتفاق مي‌افتد. آنچه که اتفاق مي‌افتد خلق يک سري موضوعات جديد است.

پويايي در همين است که نسبت به موضوعات جديد ببينيم آيا حوزه پاسخ مناسب داده يا نداده، و در اين جهت عرض مي‌کنم بدنه حوزه موفق نبوده است. چون در بدنه اصلي حوزه نارسايي و نابساماني وجود دارد. يعني درس‌ها و متون تدريسي حوزه به اين سمت نرفته که طلبه بتواند در اين گونه موارد موفق شود. البته مراکز پژوهشي مثل مرکز فقهي ما دنبال کرده است و الان مثلا در فقه پزشکي، ما در حال تهيه متوني هستيم که در آينده بگوييم طلبه بايد اين متون را بخواند. اين خود يک مرحله خيلي خوب از پويايي فقه است.

• حضرت آقا، به نظر شما در بخش مرجعيت و تقليد ممکن است تغييري صورت پذيرد به اين شکل که مرجعيت هم تخصصي بشود؟ مثلا يک مجتهدي در باب صلاة يا صوم کار کند و در آن زمينه متخصص شود و اعلم شناخته شود، و همه در آن باب از ايشان تقليد کنند. آيا اين مطلب ممکن است؟

از جهت اجتهاد ممکن است يک کسي در عبادات و ديگري در معاملات تخصصش بيشتر باشد. اين از قديم هم بوده است که مثلا مي‌گفتند در حوزه نجف فلان شخصيت در بحث معاملات اقوي از ديگري در عبادات است و ديگري در عبادات از او اقوي است. ولي به نظر من در بحث مرجعيت مسأله تفکيک خيلي بعيد است اتفاق بيفتد. مرجعيت منصبي است که توسط ائمه معصومين(ع) براي فقها قرار داده شده است. اين عظمتي که مرجع دارد اقتضا مي‌کند که مردم در همه مسائل‌شان به او رجوع کنند. اصلا نمي‌شود گفت شما در عبادات به اين مرجع و در معاملات به آن مرجع و در سياسات به آن مرجع مراجعه کن. اين کار تشتّت ايجاد مي‌کند.

بله اگر يک وقتي تفاوت بين اين مرجع و آن مرجع خيلي باشد مثلا يکي در عبادات نمره‌اش ۱۰۰ و ديگري مثلا ۴۰ باشد خب اينجا بعيد نيست که اين مطلب گفته شود. البته باز دايره اين باب وسيع‌تر مي‌شود و در خود عبادات هم بايد قائل به تفکيک شويم. ممکن است يک کسي در حج خيلي کار کرده باشد و ديگري در صلاة. آنوقت در خود حج هم بگوييم در فلان بخشش اين فرد بيشتر کار کرده است. بنابراين ما در بحث مرجعيت بايد مجموع را در نظر بگيريم. يعني وقتي مي‌خواهيم از حيث اعلميت قضاوت کنيم، نبايد تک‌تک مسائل را مدنظر قرار دهيم. اگر اين راه را دنبال کنيم، بايد در هر مسأله ببينيم کدام فقيه قوي‌تر کار کرده است برويم سراغ او.آن وقت مسأله خيلي مشکل مي‌شود.

اين را هم عرض کنم که در اعلميت قوت استنباط مهم‌تر از نتيجه استنباط است. ممکن است فقيهي وقت گذاشته و در حج زياد کار کرده باشد فقيه ديگري در حج به آن مقدار کار نکرده باشد اما قوه استنباط او بيشتر از اولي باشد. لذا وقتي مي‌خواهيم کسي را به عنوان مرجع انتخاب کنيم بايد ببينيم قوه استنباط اين شخص نسبت به مجموعه مباحث فقهي چگونه است. در اين‌صورت نمي‌توان گفت قوه استنباط او مثلا در معاملات بيشتر است. ممکن است کار کردنش در آن زمينه بيشتر باشد يا کمتر اما قوه استنباط او را نمي‌توانيم تجزيه کنيم. لذا به نظر من تفکيک مرجعيت، شدني نيست و درست هم نيست.

• اشاره کرديد به مدرک گرايي در حوزه و به بيان بنده افول حوزه‌هاي علميه در مقايسه با گذشته. به نظر شما الان حوزه کم کاري کرده يا طلاب کم کاري مي‌کنند يا نهادهاي ديگر؟

البته در مورد مسأله مدرک‌گرايي اين را هم عرض کنم بالاخره امروز يک فرق بين حوزه قم و نجف وجود دارد و آن اين است که ما در ايران، نظام اسلامي را داريم. اين حکومت نياز به روحانييين و طلابي دارد که در بخش‌هاي مختلف اين حکومت حضور داشته باشند. اين روحانيان از جهت ضوابط اداري هم اگر بخواهند حضور داشته باشند چاره‌اي ندارند جز اينکه سطح علمي شان ضابطه‌مند باشد. لذا به مدرک نياز پيدا مي‌کنند. خب اين مطلب در نجف اصلا وجود ندارد.

مي‌خواهم عرض کنم راجع به مدرک‌گرايي اين طرف قضيه را هم بايد ملاحظه کرد ولو اينکه اين اشکال الان وجود دارد و يک آسيبي را هم به حوزه وارد مي‌کند. اما اگر بخواهيم درست قضاوت کنيم امروز واقع مسأله اين است که مشکلات معيشتي که در حوزه علميه وجود دارد اولين مانع براي تعميق علمي طلاب است. چرا يک طلبه به صورت تمام وقت، وقت خود را صرف مسائل علمي نمي‌کند؟ چون عمدتا مشکلات مادي و معيشتي دارند. اصلا يکي از علت‌هايي که سراغ مدرک مي‌روند اين است که مي‌خواهند مسووليتي اختيار بکنند. براي اينکه مشکلات معيشتي دارند.

هرچند امروز توجه مسوولين حوزه به برنامه ريزي و مراقبت از طلاب و حفظ شاکله حوزه به مراتب از گذشته بيشتر است و نمي‌توان گفت مسوولين هيچ کاري نمي‌کنند چرا کار مي‌کنند ولي مشکل معيشت طلاب مانع مي‌شود که اين کارها به نتيجه برسد. البته عوارض ديگري هم وجود دارد. مثل دخالت بعضي از گروههاي بيرون حوزه که آسيب‌هايي را مي‌رساند. البته اين آسيب جدي نيست ولي بهرحال آسيب‌هايي را به اندازه خودش وارد حوزه مي‌کند.

اينکه بعضي از گروهها دنبال اين هستند بخشي از طلبه‌ها را جذب مسائل جناحي خودشان کنند اين هم از عوامل آسيب‌زا است. ولي باز عرض کنم اينها نسبت به بدنه حوزه نيست. بلکه در گوشه‌هاي حوزه و در گروه‌هاي محدودي است. براي رفع اين آسيب‌ها بايد فکري بشود. يعني بزرگان و مسوولين حوزه بايد اين آسيبها را برطرف کنند. اگر ما اين آسيبهاي معيشتي و اين آسيب‌هاي جناحي را بتوانيم از ساحت حوزه دور کنيم فکر کنم حوزه ما خيلي بالنده تر و پوياتر و درخشان‌تر از جهت علمي خواهد شد و رشد بسيار زيادتري خواهد داشت.

• اين مشکلات معيشتي که فرموديد کما في السابق بايد توسط مراجع حل شود؟

مراجع از طريق خمس و سهم امام حوزه را اداره مي‌کنند. آنها به اندازه‌اي که وجوهات دريافت مي‌شود به طلبه‌ها مي‌رسانند ولي کفاف نمي‌دهد. يعني امروز کل شهريه يک طلبه درس خارج خوان زير يک ميليون تومان است. واقعا اين مشکلي است. امروز ضعيف‌ترين اقشار جامعه حقوقشان بالاي يک ميليون تومان است. لذا بايد حل اين مشکل را بيشتر پيگيري کرد و با خود مراجع هم در اين رابطه صحبت کرد. اگر بخواهد وضع معيشتي به اين وضع باشد ما در حوزه يک مشکل جدي پيدا مي‌کنيم.

به نظر شما بهتر نيست در کنار اين سهم امام يک منبع درآمد ديگري براي حوزه باشد؟. نه اينکه ما خمس و ارتباط با مردم را قطع کنيم نه. آن باشد ولي براي ذخيره و کمک يک منبع درآمد ديگري براي حوزه در نظر گرفته شود.

حالا اين يک بحث مفصلي مي‌خواهد. برخي از بزرگان مثل مرحوم والد ما و ايشان هم از امام نقل مي‌کردند که حوزه فقط بايد از طريق سهم امام اداره بشود. حتي با اداره حوزه از طريق موقوفات هم مخالف بودند. خب راهکارش اين است که رسانه‌ها حوزه‌ها را به مردم بيشتر معرفي کنند. يکي از چيزهايي که رسانه‌ها به نظر من نه تنها معرفي نکرده‌اند، بلکه بعضي از فيلم‌هايي هم که درست کرده اند در جهت تضعيف حوزه بوده است. رسانه‌ها بيايند حوزه‌هاي علميه را به مردم معرفي کنند و اينکه بايد خمس درآمد خود را به مراجع بدهند تا صرف حوزه‌هاي علميه شود اگر مسأله خمس خوب براي مردم تبيين شود که آن را به عنوان يک مسأله واجب قرآني بايد بپردازند. آن کسي هم که خمس را تحويل مي‌گيرد بايد بر اساس ضابطه‌اي که دين برايش معين کرده مصرف کند. خب اگر مردم خمس را بپردازند شايد صدها برابر مبالغ فعلي سرازير حوزه‌ها بشود وضع خيلي بهتر از اين بشود.

• در پايان استاد اگر مطلبي داريد بفرماييد.

مجددا تشکر مي‌کنم البته عرض کنم در مصاحبه ممکن است در پاسخ يک سوال مجال نباشد همه جهات را انسان بگويد و نبايد به اين اکتفا بشود که حق هر سوالي ادا شده است. کساني که اين مصاحبه را مي‌خوانند توجه داشته باشند. مخصوصا راجع به حوزه مبارکه نجف يک وقتي توهم نشود که بخواهيم راجع به آنجا تنقيصي داشته باشيم، نه، انسان وقتي درحال بررسي تفاوت‌ها است يک نکاتي را ملاحظه مي‌کند و مي‌گويد. از آرزوهاي ما رشد و شکوفايي حوزه نجف بهتر از گذشته است.

اما اين طرف قضيه که باز يک جمعي دنبال تضعيف حوزه علميه قم هم هستند به نظر من هم تضعيف حوزه علميه نجف و هم قم هيچ‌کدام جايز نيست. ما بايد به دنبال تقويت هر دو باشيم نه اينکه بگوييم اين را ضعيف کنيم و آنرا قوي کنيم. يک عده‌اي متاسفانه دنبال همين مطلب‌اند. بايد هر دو انشا الله رو به قوت و رو به تقويت باشند. ما چند سال پيش تصميم گرفتيم در نجف هم شعبه‌اي از مرکز فقهي ائمه اطهار عليهم السلام تاسيس کنيم علماي زيادي از نجف هم اين مسأله را از من خواسته‌اند حتي مکاني هم در آنجا في الجمله آماده کرديم ولي خب موفق نشديم دعا کنيد انشاالله اين کار را انجام دهيم.

 با تشکر از حضرتعالي بابت وقتي که در اختيار ما گذاشتيد.