مصاحبه خبرگزاري رسا با حضرت آيت الله فاضل لنكراني(دامت برکاته) پيرامون مديريت حوزه(خرداد ماه 1391)
۱۷ خرداد ۱۳۹۱
۲۰:۴۹
۳,۵۰۷
خلاصه خبر :
آخرین رویداد ها
بسم الله الرّحمن الرّحیم
ج) مسأله‌ي حوزه علميه در شرايط كنوني از اهميّت بسيار والايي برخوردار است. امروزه حوزه‌ي علميه ما هم در داخل و هم در خارج كشور تأثير بسزايي دارد. حوزه علميه ما هم در ابعاد علمي تأثيرگذار است و هم در ابعاد سياسي و اجتماعي. پشتوانه اصلي نظام جمهوري اسلامي دين و روحانيّت و حوزه‌هاي علميه است.
با توجه به اين نكات اين نتيجه را مي‌گيريم كه حوزه‌ي علميه‌ي امروز؛ فقط يك مركز علمي محض نيست كه بگوئيم ويژگي‌هاي مديريت علمي اين حوزه چگونه است؟ يك مركز تهذيبي و معنويِ محض نيست، وراي اين دو عنوان يك مركزي است كه امروزه در معادلات سياسي داخل و خارج از كشور تأثير بسيار فراواني را دارد.
از اين جهت مدير حوزه بايد يك شخصيتي باشد كه اولاً خودش از درجات بالاي علمي برخوردار باشد، و مسائل علميِ حوزه را خوب لمس كرده باشد، مراحل تكاملي طلاب را بتواند خوب تشخيص بدهد مخصوصاً آنچه كه مورد تأكيد بزرگان و بالخصوص رهبر معظم انقلاب در باب تحول در حوزه‌‌ها بوده، اين را با يك كار ميداني و اساسي - نه يك كار فرمايشي و همايشي- پیش ببرد. ما با همايش و دستور و شعار نمي‌توانيم در حوزه تحول علمي ايجاد كنيم. تحول علمي حوزه محتاج این است كه از انديشه مراجع و انديشه اساتيد و فضلا و خود طلاب بهره گرفته شود و راهكارهاي عملي آن بررسي و تدوين شود.
مديريت حوزه بايد در درجه‌ي اول از يك توانمندي علمي قوي برخوردار باشد و براي اداره مجموعه‌ي حوزه و رشد علمي طلاب برنامه‌ي درازمدتي داشته باشد تا در پايان يك زمان مشخص بتوانيم بگوئيم اين مقدار از برنامه پيش رفته است.
نكته دوم این است كه مديريت حوزه در بُعد تهذيبي بايد فعاليت زيادي كند. نظام آموزشي حوزه در كنار بُعد علمي به مسائل تهذيبي‌اش خيلي اهميّت داده مي‌شود و از اين جهت با ساير مراكز آموزشي دنيا متفاوت است. اين مدير حوزه است كه بايد مسائل اخلاقي طلاب را بررسي كند و راهكارهاي تهذيبي، حتّي متوني كه به عنوان درس اخلاق حوزه بايد بگذراند، را تدوين كنند. امروزه متأسفانه در حوزه ما متون اخلاقي كه طلبه ملزم باشد روي آن كار كند نيست، ولو اينكه زحماتي كشيده شده و من اطلاع دارم در همين مجموعه تدوين متون آموزشي، كتب اخلاقي هم تدوين شده اما الزامي در آن نيست، بايد به طلبه‌ها نسبت به اين متون اخلاقي تأكيد شود تا درس و بحث‌هاي قوي داشته باشند.
مي‌توانم عرض كنم كه واقعاً مديريت حوزه قابل مقايسه با مديريت ساير مراكز آموزشي كشور نيست و حوزه بايد تمام وقت و فكر خودش را در اختيار قرار بدهد و با كمك بزرگان بتواند إن شاء الله كارهاي مهمي را براي حوزه در شرايط كنوني انجام دهد، در اين شرايطي كه دنيا به حوزه علميه قم چشم دوخته، دنيا با هزاران سؤال به حوزه قم توجه پيدا كرده و ما بايد فقها و مفسران بزرگ، متكلّمين قوي، فيلسوفان مقتدري را تقويت كنيم و به دنياي امروز معرفي كنيم.
يكي از نكاتي كه مدير حوزه بايد به آن توجه كند توجه به پتانسيل‌ها و ظرفيت‌ها و استعدادهايي است كه در حوزه علميه است. ما هنوز از طرف مجموعه‌ي شوراي سياستگذاري يا مديريت حوزه برنامه آموزشي براي اينكه استعدادهاي قوي تحت آن برنامه قرار بگيرند و رشد پيدا كنند نداريم.
البته بعضي از مراكز مثل مركز فقهي ائمه اطهار(ع) يا مؤسسه بقية الله(ع) يا مدرسه امام باقر(ع) وجود دارد، اما خود مجموعه‌ي حوزه، سياست منسجم و كلاني براي اينكه طلاب با استعداد برنامه مشخص با متون درسي خاصي داشته باشند، ندارد. حوزه بايد استعدادهاي قويّ خودش را شناسايي كند و از اين استعدادها در زمينه‌هاي مختلفي كه نياز است استفاده كند.
از جمله اموري كه مدير محترم حوزه بايد به آن توجه كند استفاده از تجربيات اساتيد گرانقدر حوزه‌ي علميه است، ما امروز بيش از هزار استاد در سطوح عالي و دروس خارج در حوزه‌ي علميه قم داريم و اينها صاحب فكر و انديشه و دلسوز براي رشد و آينده‌ي حوزه هستند و مدير حوزه بايد ارتباط مستمر و روشني با اينها داشته باشد. در كنار اينكه در حوزه‌ي ما مراجع در رأس قرار دارند، جامعه محترم مدرسين و شوراي عالي حضور دارند بايد از مجموعه اساتيد حوزه استفاده‌ي خوبي إن شاء الله بشود.
س) در بعد سياسي هم نگاه مدير را تبيين فرماييد.
ج) در اول صحبت عرض كردم كه از جمله ويژگي‌هاي حوزه مقدسه علميه اين است كه امروز با آنكه جريان‌هاي سياسي مختلفي در كشور وجود دارد؛ اما نظام ما وابسته به افكار و انديشه‌هاي حوزويان و مراجع است و لذا ما بايد تلاش كنيم آنچه كه اين نظام جمهوري اسلامي به آن نياز دارد تأمين كنيم، يعني آنچه كه استمرار اين حكومت اسلامي متقوّم به او است، مثل قضات بسيار برجسته و يا اساتيد با فضل و پر مايه كه در دانشگاه‌ها حضور پيدا كنند، با نسل جوان و دانشگاهيان ما ارتباط عميق علمي داشته باشند.
ما نياز به افرادي داريم كه واقعاً براي تهذيب عموم مردم بتوانند كار كنند، امروز نظام ما محتاج به يك افراد و اشخاص ارزنده‌اي در اين زمينه‌هاست و مديريّت حوزه بايد يكي از برنامه‌هايش ارتباط مستمر حوزه با نظام باشد، براي استمرار نظام، براي تقويت نظام، حتّي بيان مواردي كه به عنوان انتقاد به نظام است، يعني آن مواردي كه يك اشكالي را متوجه مي‌شود و مي‌فهمد كه اين ممكن است به نظام آسيب بزند، حوزه ما بايد حضور ناصحانه داشته باشد، همانطور كه رهبري معظم انقلاب در آن صحبتي كه در قم تشريف آورده بودند بيان فرمودند.
واقعش این است كه بعد از سي و اندي سال كه از انقلاب ما گذشته هنوز در حوزه ما فقه حكومتي تدوين نشده، مسئوليت اوليه‌ي تدوين فقه حكومتي و سوق دادن قفهاي جوان حوزه به سمت تحقيق و پژوهش در مسئله‌ي فقه سياسي و بالخصوص فقه حكومتي، با مديريت حوزه است، همانطور كه عرض كردم اگر مديريت حوزه استعدادها را شناسايي كند در اين بخش مي‌بتواند افرادي را ممحض كند، تا چارچوب فقه حكومتي را تدوين و ابعاد و جزئياتش را ذكر كرده و يك برنامه‌ي كاملاً دقيقي را ارائه بدهند.
س) الآن حوزه را شما چطور مي‌بينيد؟ با اين نقاط مطلوبي كه فرموديد فاصله‌اش چقدر است؟
ج) گر چه موفقيت‌هايي داشته، شوراي سياستگذاري و مديريت محترم آن كه الآن حضرت آيت الله مقتدايي هستند، و همچنين مديريت‌هاي گذشته، زحمات فراواني را براي حوزه كشيده‌‌اند، ولي متأسفانه تا نقطه مطلوب، فاصله زيادي داريم. اين زحمات مي‌تواند پايه شود براي آينده.
يكي از تقاضاهاي بنده از مدير آينده حوزه كه هنوز انتخاب نشده، حل اين مشكلي است كه امروز در حوزه به عنوان مدرك گرايي مطرح شده و ذهن طلبه‌ها را به خود معطوف كرده و عمق درسها را تنزل داده است. طلبه‌ها به مجرد اينكه مدركشان را مي‌گيرند ديگر خودشان را از مسائل علمي حوزه جدا مي‌كنند، بايد يك چاره‌اي براي اين بينديشند كه به نظر من اين امر، حوزه را به سمت اضمحلال خواهد برد.
حوزه‌اي كه ارزشش به استمرار علومش است، ارزشش این است كه يك حوزوي كار علمي خودش را هيچ وقت پايان يافته تلقي نمي‌كند، اما امروز متأسفانه مي‌بينيم در بخشي دارد خلاف اين عمل مي‌شود و اين خطر بسيار بزرگي است كه واقعاً هم مراجع بزرگوار حوزه عنايت بفرمايند و هم شوراي سياستگذاري و هم جامعه مدرسين راجع به اين مسئله مدرك كه مدتهاست در حوزه مطرح شده و آفت بسيار بزرگي است راه ديگري انديشيده شود كه إن شاء الله اين آفت از بين برود.
س) شما مشكل را كجا مي‌دانيد؟ آيا بايد ساختار تغيير كند يا روش‌ها؟!
ج) مشكل در این است كه امروز توجه به ضرورت‌ها كم است. اولين نكته این است كه مسئولين محترم حوزه يك مقدار ضرورت‌ها را بيشتر بررسي كنند. مثلاً در باب فقه؛ ضرورتهاي فراواني فراروي ماست، نيازهاي فراواني در حكومت ما وجود دارد كه بايد بررسي شود. كدام مركز است كه اينها را بررسي كرده باشد. البته به صورت پراكنده كارهاي جزئي وجود دارد، اما كافي نيست.
در درجه اول اين ضرورت‌ها بايد بررسي شود، راهكارهايي براي پياده شدن اين ضرورت‌ها مطرح شود. البته نبايد از اين مسئله غفلت كنيم كه بحمدالله انجمن‌هاي علمي در حوزه در حال شكل‌گيري است و ما از مسئولين حوزه تشكر مي‌كنيم، با لطف خدا نشست‌هاي علمي خوبي در اين چند ساله در حوزه برگزار شده كه من فكر نكنم در ساير مراكز آموزشي كشور اينقدر نشست برگزار شده باشد. ما در مركز فقهي ائمه اطهار(عليهم السلام) در اين سه سال، حدود 25 نشست علمي و نظريه پردازي داشتيم. اينها هست ولي كافي نيست، بلكه خيلي بايد وسيع‌تر و گسترده‌تر از اين باشد.
پس در درجه اول؛ اولين قدم این است كه اين ضرورت‌ها آنطور كه بايد و شايد شناخته نشدند، بررسي نشدند، راههاي علاج و درمان و راهكارهاي عملي برايشان ذكر نشده است.
در درجه دوم به خاطر بعضي از مشكلات مادي كه طلاب و فضلا دارند بسياري از طلبه‌هاي ما هنوز در حالي كه ميوه‌ي نارس هستند خودشان را از حوزه جدا مي‌كنند، اين يكي از مشكلاتي است كه من خبر دارم بسياري از طلبه‌هاي با استعداد كه قريب الاجتهاد بودند و برخي از ایشان در درس خود من شركت مي‌كردند به خاطر نيازهاي مادّي از حوزه جدا شدند.
ما كدام مركز را داريم براي اينكه جلوي خروج با استعدادها از حوزه را بگيرد. امروز يكي از آسيب‌هاي مهم حوزه جدا شدن طلاب و فضلاي با استعداد از حوزه است، آن هم از روي عدم رغبت. يعني طلبه‌ي فاضل هيچ وقت حاضر نيست خودش را از حوزه جدا كند، ولي به خاطر گرفتاري‌هاي مالي و مادي كه دارد مجبور به آن مي‌شود.
همين امروز قبل از مصاحبه شما سه نفر از طلاب بسيار خوب كه اگر شش هفت سال ديگر درس خارج را ادامه بدهند به مجتهدان بسيار قوي تبديل مي‌‌شوند، اينها مي‌گويند ما مي‌خواهيم سال آينده برويم در نهاد رهبري در فلان دانشگاه، در عقيدتي سياسي در فلان جا. از ايشان سؤال مي‌كنم چرا؟ مي‌گويند زندگيمان اداره نمي‌شود.
ما كه مي‌گوئيم براي طلبه‌هاي با استعداد برنامه‌ريزي شود يعني همين امور. يعني حوزه علميه خيال يك طلبه‌ي با استعداد را كاملاً راحت كند، حتّي او را محتاج به تبليغ هم نكند كه بخواهد رمضان يا محرم به خاطر مسائل مادي برود تبليغ كند، البته به خاطر اينكه تجربياتي پيدا كند و در بين مردم حضور پيدا كند خوب است ولي به خاطر مسائل مادي از حوزه جدا نشود.
اين طلبه با استعداد اگر در حوزه بماند مي‌تواند در آينده جز اساتيد برجسته حوزه شود و شاگردان قوي تربيت كند، اما متأسفانه به خاطر تأمين ضرورتهاي زندگي‌شان اينها را از دست مي‌دهيم.
تا به حال بنده سراغ ندارم جايي، مركزي، براي حفظ اين طلاب با استعداد و جدا نشدن‌شان از حوزه كارهايي كرده باشند، غير از برنامه‌هايي كه دفتر مقام معظم رهبري براي نخبگان دارند، ولي اينها كافي نيست.
نكته‌ي سوم این است كه اگر كسي سؤال كند كه آيا معنويّت در حوزه گذشته بيشتر بود يا نه؟ متأسفانه بايد بگوئيم الآن كمرنگ شده، ديگر آن قناعتي كه در گذشته بوده، آن توكلي كه در گذشته بوده، آن ساده‌زيستي كه در گذشته بوده، آن اعراض از دنيايي كه در گذشته بودند، نمي‌گويم نيست ولي متأسفانه كم شده است. در حالي كه حوزه‌ي ما قبل از اينكه از جهت علمي پيشرفت كند در اين زمينه‌ها بايد پيشرفت كند.
مثل مرحوم حاج شيخ عباس قمي، ميرزا جواد ملكي تبريزي، كساني كه استوانه‌ي قدس و اخلاق در حوزه بودند، مثل خود امام(رضوان الله تعالي عليه)، مثل مراجعي كه الآن واقعاً اينها ذخاير خداي تبارك و تعالي براي حوزه‌هاي علميه است نداريم، در آينده بايد چكار كرد و از جهت قدس و تقوا و معنويت دنبال چه كسي رفت؟
باید براي اینها فكر شود. هر چه تعامل مدير حوزه با مجموعه‌ي حوزويان و اساتيد و مراجع بيشتر باشد موفق‌تر است. من مديري را در حوزه موفق مي‌دانم كه مورد اعتماد همه مراجع حوزه باشد، علاوه بر اينكه مورد اعتماد رهبري معظم انقلاب است، اينها مي‌توانند موفق باشند و اين حوزه را به سرانجامي مبارك برسانند.
والسلام عليكم و رحمة الله و بركاته