به برکت انقلاب اسلامی هنر واقعاً هویّت خودش را پیدا کرد

اگر از شما هنرمندان سؤال شود قوام هنر به چیست؟ خواهيد گفت قوام هنر به خلق یک اثر عملی است اعم از فيلم و نمايش و تصوير و تأليف و شعر و... چیزی که در آن خلق نباشد هنر نیست، لذا کپي‌برداري و تکرار هنر به حساب نمي‌آيد. در کتاب‌هاي هنري تعبير آفرینش و آفریدن، زياد به چشم مي‌خورد. بنابراين هنرمند آن است که خلاق باشد و خلق اثر کند و چون مبدأ خلق خدای تبارک و تعالی است، هر هنرمندي خواسته يا ناخواسته در مسير تجلّي و ظهور و بروز خلاقيت خداوند متعال قرار مي‌گيرد. خداوند داراي دو گونه خلق است.

خلق تکوینی و خلق تشریعی. حتّي قرآن و کلام خدا مخلوق خداست. در قرآن کريم که کلام خداست عمیق‌ترین هنرها وجود دارد که هنوز بشر بسياري از آنها را کشف نکرده و شاید تا قیامت هم همه هنرهای کلامی خدا براي بشر روشن نشود، اما بالأخره هر چه که خدا خلق کرده از تکوین، از آسمان، زمین، ملائکه، انسان، موجودات تکوینی گرفته تا مخلوقات تشریعی تجلي خالقيت و خلاقيت اوست. شما در این عالم یک هنرمند را پیدا نمی‌کنید که از این دو جلوه‌گاه خارج باشد یا باید با الگو گرفتن از تکوين خدا دستی بر تکوین ببرد، رازی از رموز تکوین را پیدا کند و آن را در قالب شعر و فيلم و تصوير و تجسم، به نحوي ارائه بدهد يا از تشريع.

به برکت انقلاب اسلامی هنر واقعاً هویّت خودش را پیدا کرد و از آن منجلابی که قبل از پیروزی انقلاب گرفتارش بود بيرون آمد و تا حدودي در مسیر برنامه‌هاي صحیح قرار گرفت. البته امروز نمي‌توان گفت کاملاً در مسیر صحیح حرکت مي‌کند ولی برنامه نظام و مسئولین متعهد این است که از هنر در بيان ارزش‌های تکوینی و تشریعی استفاده شود. ما بعد از جنگ راجع به موضوع شهادت چه مقدار فيلم تأثير‌‌گذار تولید کردیم؟ هر چقدر هم باشد کم بوده! ولی با اين وجود وقتی یک هنرمند با واژه شهادت مواجه می‌شود و از ابزار هنر برای تبیین اين واژه ارزشي استفاده می‌کند تأثيرش به مراتب از صدها کتاب و منبر بيشتر خواهد بود.

آن‌گاه که تاريخ و شخصيت یکی از رسولان الهی نظير حضرت یوسف يا نبي مکرم اسلام يا حضرت مريم به تصویر کشیده می‌شود چگونه در جهان اسلام و حتّي اديان الهي ديگر مورد استقبال قرار مي‌گيرد؟ امروز انقلاب اسلامي ما بايد به هنرمندان عزيزي که خود را به مبدأ هنر که خداي تبارک و تعالي است متصل کرده و استعداد هنری خود را در این مسیر قرار داده‌اند افتخار کند چون این از برکات انقلاب ما است.

در سال 93 که در مراسم جشنواره نماز و نیایش به روايت دوربین توفیق حضور پیدا کردم نکاتی را خدمت سروران عرض کردم. مطالب امروز نيز مقدّمه‌اي است براي توجّه برادران و خواهران محترم به نگاه در هر دو بُعد، تکوین و تشریع، شما چیزی را مربوط به خدا پیدا نمی‌کنید مگر اینکه هنر در آن راه دارد. نماز یک امر تشریعی و یک عبادت است، بعضی می‌گویند معلوم نیست بتوان در مورد نماز کار هنری ارائه داد! در حالي که از مقدمات و شرایط نماز گرفته، تا تعقیبات هزاران سوژه هنری برای هنرمند وجود دارد که مي‌تواند آن را به تصویر بکشد، وقتی قرآن نسبت به نماز صبح مي‌فرمايد: «إن قرآن الفجر کان مشهوداً» نماز صبح مشهود است، مي‌پرسيم مشهودِ کیست؟ مي‌فرمايند مشهودِ ملائکه است، خب همه اعمال ما حتي همین جلسه‌ای که در آن حضور داریم مورد شهود ملائکه الهی است که آن را ثبت می‌کنند اما نماز صبح چه خصوصيتي دارد که اين آيه شريفه مي‌فرمايد مشهود ملائکه است؟

در روایات وارد شده این ويژگي فقط مختص به نماز صبح است که هم ملائکه شب می‌بینند که این بنده خدا از خواب برخاسته و می‌خواهد با خدا مناجات کند و و هم ملائکه روز که هنگام طلوع فجر به زمين مي‌آيند. هر دو گروه ملائکه شب و ملائکه روز برای این بنده خدا دعا می‌کنند. بايد توجّه داشت وقتي سخن از ملائکه الهی مي‌شود، فکر نکنیم یکی دو نفر هستند. خير اینقدر کثرت دارند که حد و حساب ندارد، حال اگر انسان بفهمد همه ملائکه الهی در این زمان برای او استغفار می‌کنند چه تأثيري در او مي‌گذارد؟ چه سوژه هنری از این بهتر که يک هنرمند به‌وسيله دوربین و با استفاده از تخصصش نماز صبح و این آیه را به تصویر بکشاند؟ اين اثر هنري چه موجی ایجاد می‌کند؟

در اين صورت  مگر می‌شود کسی نماز صبحش قضا شود؟ اگر کسی به این آیه شريفه کوچک‌ترین توجهی داشته باشد محال است نماز صبحش قضا شود. اين توجه چه عشق و چه ذوقی براي نماز صبح در او ایجاد می‌کند؟ هنرمند اگر می‌خواهد هنرش تأثیر داشته باشد باید آثار و تبعات اثر هنري خود را ببیند. آثار برخي از هنرها کاذب است. يک برنامه کمدي اثر دارد ولی اثرش موقت است. يک شادي و سرور موقّت و مقطعی براي مخاطبين ایجاد می‌کند که خوب هم هست و نمی‌خواهیم به کلي آن را نفی کنیم، ولی این گونه آثار هنری اثر ماندگار دارد.

امروز یکی از مشکلات ما در جامعه این است که متأسفانه آن توقعی که از نسل انقلابی ما برای اشتياق به نماز مي‌رود هنوز محقق نشده و این وظیفه شما هنرمندان است که بتوانيد عشق به عبادت خصوصاً نماز را در بین مردم و در دل جوان‌ها فروزان کنید، هنرمند کسی نیست که بخواهد خودش را در دل مخاطبين قرار دهد، که اين بزرگ‌ترین شرک است و جامعه را به سمت انحراف می‌برد. هنرمند کسی است که مخاطب خود را به هنرمند واقعی که خداست متصل کند و خودش را هیچ نبیند و واقعاً این وظیفه بزرگی است.

ما باید لذت نماز را در قاب دوربين به جوانان نشان دهيم. چرا جوان‌های ما یک مقدار معرفت‌شان نسبت به نماز کم است؟ هرچند بخشی از جوانان جامعه آن چنان عاشق نمازند که اصلاً نمونه‌ای از اینها را قبل از انقلاب نداشتیم ولی خیلی کم است. متأسفانه جو عمومی جامعه عشق به نماز ندارد، خود ما اگر هنگام اذان در جلسه باشیم توجیه مي‌کنيم خدا فرصت داده است یکی دو ساعت دیگر نماز می‌خوانیم ولی نمی‌دانیم چه چیزی را از دست می‌دهیم، فردي به پیامبر اکرم عرض کرد من گاهی اوقات به رکعت دوم نماز شما می‌رسم، فرمود به همان اندازه‌ای که نماز را از دست می‌دهی اگر تمام دنیا را در یک کفه قرار بدهند به پاي آنچه از دست داده‌ای نمي‌رسد.

سوژه‌های هنری فراواني در روایات وجود دارد، مثل اين روايت که مي‌فرمايد وقتي نمازگزار به نماز مي‌ايستد «وکّل الله به ملکاً قائماً علی رأسه يقول له ايها المصلى لو تعلم من ينظر اليك و من تناجى ما التفت و لازلت من موضعك ابدا»، خداوند ملکی را بر او قرار می‌دهد که به او می‌گوید اگر بدانی چه کسی به تو نگاه می‌کند و با چه کسی نجوا و مناجات می‌کنی هيچ‌گاه حاضر نمي‌شوي اين حال نماز را از دست بدهی و به حال دیگری درآيي. این چه سوژه خوبی است؟

ما بايد اين مطالب را از دل روایات بيرون آوریم، واقعاً جامعه ما از حقايق و اسرار نماز اطلاع ندارد، رسانه‌های ما آن طور که باید و شاید اسرار و حقایق نماز را برای مردم نگفته‌اند، اگر جوانان و جامعه ما از اسرار نماز آن هم از راه هنر آگاه شوند عاشقانه به نماز مي‌ايستند. هزاران فیلم کوتاه درباره نماز می‌توان ساخت. در يک صحنه از فيلمي کوتاه جواني که دو دستش قطع شده و پاهایش هم معلوم بود که ناقص است نماز می‌خواند، چقدر نشان دادن این فيلم تأثير‌گذار است. حتی براي کساني که اهل نماز هستند ولی متأسفانه این فیلم‌های کوتاه از صدا و سیما یا رسانه‌ها و ديگر مراکز هنری ما پخش نشده یا خیلی کم پخش می‌شود.

تمام نماز، با مقدمات و شرایطش، سوژه‌های هنری است، در مورد وضو امام صادق علیه السلام فرمود «اذا اردت الطهارة والوضوء فتقدّم إلی الماء تقدمّک الي رحمة الله» وقتی براي وضو گرفتن به سمت آب می‌روي بدان به سوي چيزي مي‌روي که منشأ تمام رحمت‌های الهی است و با آن خودت را تطهیر می‌کنی، این چه سوژه‌ی هنری خوبي است؟

ما تاکنون اين احکام را به صورت خشک و جامد و بی‌روح بيان کرده‌ايم در حالي که حقیقت این وضو را مي‌توان هنرمندانه به تصوير کشيد و آثار اخلاقي ـ تربيتي آن را نشان داد که امام صادق(عليه السلام) در ادامه مي‌فرمايند «ثم عاشر خلق الله کامتزاج الماء بالاشياء» نمازگزار بايد همانند آب که با همه اشياء امتزاج پيدا مي‌کند با تمام مردم معاشرت داشته باشد. در روايتي امیرالمؤمنین علیه السلام به فرزندش محمد بن حنفیه فرمود اگر کسي همانند من با حضور قلب و توجّه به ذکرهايي که هنگام شستن‌ِ صورت و دست‌ها و مسح سر و پا خوانده مي‌شود وضو بگيرد «خلق الله من کل قطرة ملکاً یقدّسه و یُسبّحه و یکبّره يکتب له ثواب ذلک إلی یوم القیامة»، با هر قطره وضوء او خداوند فرشته‌اي را خلق می‌کند که تا قيامت خدا را تسبيح و تقديس کرده و ثواب آن براي وضو گيرنده نوشته مي‌شود. حال اگر اين حقيقت هنرمندانه به تصوير کشيده شود چه تأثير شگرفي خواهد داشت؟

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته