پیروی از هوای نفس منشأ انحرافات در دین

آنگاه می‌فرماید: «وَإِنَّ كَثِيرًا لَيُضِلُّونَ بِأَهْوَائِهِمْ بِغَيْرِ عِلْمٍ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُعْتَدِينَ» تکیه کلام من روی همین ذیل آیه شریفه است که می‌فرماید کثیری از عالمان یهود و نصارا مردم را به سبب هوی و هوس خود گمراه می‌کنند.با توجه به مطالب قبل از این ذیل معلوم می‌گردد اینجا که می‌فرماید «وَإِنَّ كَثِيرًا لَيُضِلُّونَ بِأَهْوَائِهِمْ» یعنی کسانی که حرام خدا را حلال و حلال خدا را حرام می‌کنند گرفتار هوا و هوس هستند و مردم را به خاطر تبعیت از هواهای نفسانی خود گمراه می‌کنند.

این آیه برای ما طلبه‌ها و فضلایی که در مسیر استنباط و اجتهاد هستند بسیار هشداردهنده است. در زمان ما متأسفانه مشاهده می‌شود این «لیضلّون بأهوائهم» زیاد می‌شود. خدای تبارک و تعالی با صراحت در قرآن مسئله حجاب را بیان فرموده، حال یک روحانی که ادعا دارد تحصیلات فقهی و اصولی دارد، مدعی می‌شود و صریح می‌گوید این حکم حجاب مربوط به شرایط زمان صدر اسلام است. می‌پرسیم از کجای آیات قرآن درآورده‌اید که مربوط به شرایط آن زمان است؟ نه تنها راجع به حجاب بلکه مع الأسف راجع به همه احکام چنین می‌گویند.

انسان وقتی این حرف‌ها را می‌شنود بدنش می‌لرزد چطور فردی می‌تواند در مقابل خدای تبارک و تعالی چنین حرفهایی را بزند، ما چکاره هستیم که حکم خدا را اینطوری خراب کنیم، این چیزی غیر از هوا و هوس نیست. این آیه سرّ اینکه کسی می‌آید حلالی را حرام و حرامی را حلال می‌کند بیان می‌نماید، سرّش هم تبعیت از هوای نفس است. و الاّ آیا این فرد یک اجتهاد عمیق و دقیق از زمان شیخ طوسی و سید مرتضی و حلبی و... کرده و دریافته آنها هیچ نفهمیده‌اند و بعد از هزار سال تازه این طلبه فهمیده که این احکام همه‌اش مربوط به شرایط آن زمان است؟

در دو سه دهه قبل افرادی ته‌مانده‌ حرفهای فلاسفه غرب را به حوزه آوردند و بر اساس علم هرمونوتیک و تفسیر متن، مطالبی را مطرح کردند و دنبال این بودند که بگویند هر آیه و روایتی با توجه به شرایط و خصوصیات زمان خودش بیان شده و فقط مخاطب زمان خودش آن را می‌فهمد، به طور کلی می‌خواستند قرآن و روایات را از تفهیم ساقط کنند که قابلیت رجوع برای من و شما نداشته باشد.

امروز هم همان حرف‌ها به یک نحو دیگری به این صورت مطرح می‌شود، لذا باید خیلی مراقب باشیم که احکام خدا را ملعبه قرار ندهیم، در مورد حکم خدا اگر اهل استنباط هستیم هر آنچه را که با استنباط به آن رسیدیم با جرأت بیان کنیم، اما حق نداریم از خودمان چیزی اضافه یا کم کنیم. این حرف که این احکام همه مربوط به شرایط زمان خودش بوده از کجا آمده؟ آیا خدا فرموده است؟‌ آیا خدا فرموده در هر 20 سالی عالمان و عقلای آن زمان جمع شوند تشخیص بدهند شرایط عوض شده پس احکام باید عوض شوند؟

باید مراقب باشیم، خدای تبارک و تعالی یک عنایتی به هر طلبه‌ای کرده، دست او را گرفته و به حوزه آورده ولی اگر انسان مراقبت نکند اینقدر سقوط می‌کند که سقوطش با سقوط انسان عامی قابل مقایسه نیست، عامی وقتی سقوط می‌کند خودش ساقط می‌شود و به چیزی ضربه نمی‌زند. در حالی که یک حرفِ منِ طلبه ممکن است افرادی را به گمراهی بکشاند.

کما اینکه الآن همینطور شده، آمده‌اند طلبه‌ها را وسوسه می‌کنند که این کتاب‌ها به درد نمی‌خورد! همین‌ها که می‌گویند لباس روحانیت کذا است که من گفتم باید بر این حوزه تأسف خورد که بخواهند در حوزه علمیه برای این لباس مناظره علمی بگذارند! پس فردا هم مناظره می‌گذارند که اسلام حق است یا مسیحیت؟! بعد هم بگویند بعید نیست مسیحیت حق باشد. یا بگویند شاید کفر حق باشد. این چه حرف‌هایی است؟! کجای این لباس جای مناظره علمی دارد؟ یک خیالاتی برای خودشان درست می‌کنند بعد هم می‌گویند یک عده‌ای از ما تشکر کردند، البته التزام به این لباس و رعایت شئون این لباس سخت است اما این همه برکاتی که بزرگان ما داشتند از همین لباس است.

بنابراین، لازم است کاملاً مراقب باشید، البته خدا نکند انسان در حرف زدن بخواهد حب و بغضی را در نظر بگیرد و من نسبت به هیچ کسی والله سر سوزنی حب و بغض شخصی ندارم! کاری با افراد نداریم ولی دلمان می‌سوزد که اینطور حرفها را مطرح می‌کنند و فکر عاقبتش را نمی‌کنند. می‌گویند اینها که این اصول را 20 سال تدریس می‌کنند باید جواب خدا را بدهند که وقت طلبه‌ها را تلف کرده‌اند، می‌پرسم تو که می‌خواهی یک عمری تا قیامت مردم را منحرف کنی جواب خدا را چه می‌دهی؟

تو با این حرفهایت عمر نسل‌ها را منحرف می‌کنی، آیا فکری برای جواب خدا کرده‌ای؟ من جواب خدا را قطعاً دارم و باید در وصیتنامه‌ام بنویسم که خدایا عذرخواهی می‌کنم از اینکه در فهم احکام تو کوتاهی کردم، تلاشم را دو برابر نکردم، این را باید گفت و با تمام وجود و افتخار این حرف را می‌زنیم. یعنی چه می‌گویند اینها جواب تضییع وقت طلبه‌ها را چه خواهند داد؟ باید روی مباحث فقهی، اصولی، کلامی و تفسیری دقیق کار کنیم. الآن که مشغول تفسیر بعضی از آیات قرآن هستم می‌بینم چقدر نکته ناگفته وجود دارد، بگویم وقت طلبه‌ها را نگیریم، بشویم اخباری مسلک، تفسیر را هم کنار بگذاریم، اینطور نیست. باید همین راه را طی کرده و هرچه بیشتر آن را تقویت کنیم.

ما با تحول موافقیم، ما پیگیر تحولی که رهبری فرمودند بوده و هستیم، اما تحول یعنی ما مبنایی را در همین چهارچوب اجتهاد استخراج کنیم، یک قاعده جدیدی که بتواند مشکلات و مسائل روز را حل کند که بحمدالله در برخی موارد این کار را هم کرده‌ایم، بروند درس و بحث‌ها را ببینند، گاهی اوقات می‌گویند کجا و چی؟ از همین آیه شریفه «لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل إلا أن تکون تجارة عن تراض» یک مبنا استخراج کرده‌ایم، این مبنا را چطور توانستیم به دست بیاوریم؟ مکاسب را خواندیم، فهمیدیم، تدریس کردیم، درس خارجش را گفتیم، حواشی را دیدیم، در نهایت به این نتیجه مهم رسیدیم. پیغام می‌دهند این‌ها در کجاست؟ درسهای ما را ببینند پر از این مطالب است.

به این نتیجه رسیدیم که لازم نیست در یک معامله‌ای حتماً اسم بیع یا اجاره یا مضاربه مطرح باشد، شارع می‌گوید من معامله‌ای را درست می‌دانم که دو معیار در آن باشد «أکل مال به باطل» نباشد «تراضی بین طرفین» هم باشد. الآن چرا بیمه صحیح است؟ بیمه چگونه عقدی است؟ بیع است یا مصالحه؟ من در مصاحبه‌ای گفتم هیچ کدام از اینها نیست و اکل مال به باطل هم نیست، می‌گوید من اینقدر پول از تو می‌گیرم تا اگر حادثه‌ای اتفاق افتاد خسارتش را جبران ‌کنم، تجارة عن تراض است، ولی لزومی ندارد که اسم خاصی داشته باشد.

یک فکر حاکم بر فقه ما این بود که در صحت معامله حتماً باید عنوانی از این عناوین رایج وجود داشته باشد.

یک فکر هم الآن این است که لازم نیست باشد، این در چارچوب مباحث اجتهادی است و اشکالی هم ندارد. عرض ما این است که بیائید این چنین تلاش کنید، کلید حل بسیاری از مسائل مستحدثه، نظیر همین بیمه در حواشی مکاسب و کفایه موجود است، بسیاری از شبهات مربوط به زنان با مبانی اصولی که در باب ملاکات احکام است، پاسخ داده می‌شوند. دائم می‌گویند کجا؟ نقل و نبات نیست که ریخته شود و آن را بخورید، باید زحمت بکشید این مباحث را ببینید. مرحوم حاج شیخ محمد حسین اصفهانی در حاشیه کفایه راجع به فرق میان ملاکات احکام عقلیه و احکام شرعیه دقایقی دارد که مسائل مستحدثه ما را حل می‌کند. هزاران سؤال موجود در احکام زن و مرد را با همین ملاکات می‌شود حل کرد. باز بگوئیم همه اینها زوائد و باطل است؟

وصلی الله علی محمد و آله الطاهرین