جامعه و حوزه علمیه به مبانی اندیشه‌‌های امام نیاز فراوان دارد

نظریه «خطابات قانونيه» بسیار نظریه‌ی مهمی است و حاکی از نبوغ بسیار عمیق و احاطه وسیع امام به مباحث فقهی، ‌اصولی و تفسیری است. این نظریه از آنگونه مباحثي‌ نیست که در یک دایره‌ی محدود تأثیرگذار باشد بلکه مبنايي است كه همه‌ی فقه  را متحول كرده و در مبانی مهم اصولی مشهور نيز تحول ایجاد می‌کند، به نظر می‌رسد با این نظریه تفسیر قرآن هم شکل دیگری پیدا می‌کند که شواهد و مستنداتش را باید در جای خودش مطرح کرد.

واقعاً ابتکارات اصولی امام به مراتب از معاصرین و اقران‌شان بیشتر است و این یک كوتاهي بزرگ است كه حق علمی امام در حوزه‌های علمیه و مراکز علمی تضییع گرديده و به آن توجه نشده است. اگر ابتكارات امام را از اول تعریف علم اصول گرفته تا پایان تعادل و تراجیح استخراج کنیم بيش از ابتكارات بزرگان درجه اول نجف و قم در عصر خودش مي‌باشد، با اینکه آنها هم در قله قرار داشته و حق علمی فراوانی بر همه دارند. اما ابتکارات اصولی امام فراوان است و اساساً این یک قصه‌ی پر غصه‌ای است که حق علمی مکتب قم مغفول واقع شده است.

آقایان فقها تمسک به اطلاق ادله كرده و می‌گویند وقتی خدا فرمود «أقیموا الصلاة» این اطلاق دارد و اختصاص به مؤمنین ندارد، «لله علی الناس حجّ البیت من استطاع اليه سبيلا»، «لله علی الناس»، کلمه «آمنوا» ندارد كه مختص به مؤمنين باشد. آنگاه در کنار اين حكم كه می‌فرمایند کفار مکلف به فروع هستند اين مطلب را هم ذكر مي‌كنند كه اگر همین کافر نماز خواند نمازش باطل است، اگر روزه گرفت باطل است، این مشكل چگونه با روش اصولی گذشتگان قابل حل است؟ گاهی چنين تعبیر می‌کنند که اينجا یک مشکله‌ی عقلی وجود دارد. پنج شش راه برای حل آن ذکر شده اما به نظر ما بهترین راه حل همين «خطابات قانونیه» است.

در خطابات قانونیه اشخاص مدّ نظر و مخاطَب نیستند، درست است خطاب «اقیموا» و خطاب «و علیکم» دارد، ولی اساس آن اشخاص نیست بلكه اساس جعل قانون است.

من همين‌‌جا اجازه مي‌خواهم نسبت به فرمايشات برادرمان جناب آقاي مقدم كه مطالب خوبي را بيان فرمودند و همين‌طور برادر بزرگوار جناب آقاي صالحي عرض كنم كه من فكر نمي‌كنم نظريه‌ي خطابات قانونيه در مقابل ديدگاه مولا و  عبد بودن در فقه باشد! امام به همين فقه موجود بسيار معتقد بود چون فقهي كه مي‌گويد «‌يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيسْرَ وَلَا يرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ» فقهي كه مي‌گويد «مَا جَعَلَ عَلَيكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ»، و اين قدر براي بشر كرامت قائل است، درست نيست كه ما بگوئيم فقه موجود ما فقه مولا و عبد بوده، اصلاً نظريه‌ي امام ربطي به اين مسئله ندارد و شواهد فراواني هم بر آن وجود دارد.

البته اين نكته قابل توجه است كه بايد مواظب باشيم مباحث را با هم خلط نكنيم. هر چند فقه براي بشر قائل به كرامت است اما بايد بدانيم كرامت ملاك در احكام نيست. در هر صورت تقاضا مي‌كنم نسبت به اين تعبير تأمل بفرمائيد و نمي‌توان آن را به امام نسبت داد. من يقين دارم به كار بردن چنين نسبت و تعبيري در مورد اين نظريه مورد پسند و رضايت امام نيست.

يكي از منابع فهم عميق مطالب امام كتاب‌هاي حاج آقا مصطفي است كه بسيار دقيق و عميق مسائل را مطرح فرموده‌اند. باز از سخنرانان جلسه خواهش مي‌كنم اين جمله را كه در نجف بعضی شبهات برای حاج آقا مصطفی بوده لعل امام استحضار نداشتند، تکرار نکنند چون اینطور نبود! حاج آقا مصطفی خیلی بحاث بود و با امام خیلی بحث می‌کرد. ایشان نظریه‌ی امام را تحکیم کرد و شبهات زیادی را پیرامون اين نظریه جواب داد و اضافاتی بر آن ذكر كرد. مثل مسئله‌‌ی انحلال حکمی. در جایی که امام این انحلال را انکار می‌کند می‌فرماید امام انحلال حقیقی را انکار کرده ولی انحلال حکمی را قبول دارد. خیلی هم محکم می‌گوید ولو اینکه در هیچ کدام از تقریرات امام و منابعش وجود ندارد.

ايشان حق بزرگی بر تحکیم نظریات فقهی، اصولی و فلسفی امام دارد، همان‌طور که مرحوم حاج احمد آقا توفیق بزرگی در تحکیم مبانی سیاسی امام داشتند، رضوان خدا بر هر دو باد.