قرآن و ولایت، دو رکن شب قدر

برای آشنایی با شب قدر به این روایت که در کافی شریف آمده دقت شود. فرموده‌اند: «‌لَا يَكُونُ شَيْ‏ءٌ فِي الْأَرْضِ وَ لَا فِي السَّمَاءِ إِلَّا بِهَذِهِ الْخِصَالِ السَّبْع‏»، هیچ‌چیزی نه در زمین و نه در آسمان‌ها وجود ندارد مگر با این هفت خصوصیت. یعنی تمام آنچه در آسمان‌هاست، ‌حرکت خورشید و ماه و ستارگان و سیارات و زمین و همه موجوداتی که در زمین وجود دارد تحت این امور هفت گانه الهیه است، «بِمَشِيئَةٍ وَ إِرَادَة»، هر چه در این عالم واقع شده و می‌شود و ‌خواهد شد مشیّت و اراده خدا در آن است، (فرق بین مشیّت و اراده باید در جای خودش بحث شود).

«‌وَ قَدَرٍ وَ قَضَاءٍ وَ إِذْنٍ وَ كِتَابٍ وَ أَجَل‏» هر چه در این عالم هست تحت قانون قضا و قدر الهی است، باید با اذن خدا و در لوح محفوظ مکتوب و مدت و اجل آن مشخص باشد. اجل اختصاص به انسان ندارد همه موجودات عالم، آسمان‌‌، خورشید‌، ماه‌، زمین‌، حیوان و انسان دارای اجل هستند‌.

متأسفانه بعضی دورماندگان از حریم ولایت این نظر سخیف را مطرح کرده‌اند که شب قدر یعنی شب شرافت، نه شب تقدیر و اندازه‌گیری. می‌‌پرسیم  این شرافت یعنی چه؟ می‌گویند یعنی به برکت نزول قرآن این شب شرافت پیدا کرده و بیش از این فضیلتی ندارد! اهل سنت معتقدند که ما چیزی به نام شب قدر نداریم. یک شب قدری در زمان رسول خدا‌(ص) بود که در آن قرآن نازل شد و تمام.

اما ما  به برکت روایات فراوان اهل‌بیت و به برکت خود قرآن که می‌فرماید: «إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيلَةٍ مُبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ» ما قرآن را در یک شب مبارک نازل کردیم؛ یعنی شب قدر قبل از آنکه قرآن نازل شود هم شب مبارکی بود. «مبارکه» یعنی چه؟ یعنی شبی که خدا رحمت واسعه خود را که فوق تصور بشر است، بر بندگانش نازل می‌کند. پس همان‌طور که در هر سال ماهی بنام رمضان هست در هر ماه رمضانی نیز یک شب مبارک به نام شب قدر وجود دارد که ظرف نزول قرآن قرار گرفته است‌.

حضرت موسی وقتی در مناجاتش به خدا عرض می‌کند «أُرِيدُ رَحْمَتَك‏ یا أُرِيدُ رِضَاك‏» خدا می‌فرماید ای موسی هر چه از من می‌خواهی از رحمت و بهشت و رضایت من، همه‌اش در بیداری و احیای لیلة القدر و صدقه دادن در این شب است، بنابراین قبل از اسلام و نزول قرآن هم، شب قدر بوده اما بعداً به برکت نزول قرآن ماهیّت و عظمت دیگری پیدا کرده، قرآنی که کتاب تکوین و تشریع است و هم گذشته و آینده را از ازل تا ابد برای ما تصویر کرده و هم احکام و دستورات الهی را به ماداده است. اما مهمتر از این پیوند شب قدر با  ولایت است‌.

اساساً وقتی ما حقیقت قرآن را از حقیقت ولایت جدا ندانیم این خود بهترین دلیل است که شب قدر شب ولایت است، اما  افزون بر این، خود پیامبر اکرم‌(ص) به امیرالمؤمنین(ع) فرمود: «‌یا علی أتدری ما اللیلة القدر؟» می‌دانی شب قدر چیست؟ حضرت عرض کرد نمی‌دانم،  فرمود لیله قدر آن شبی است که همه چیز در آن شب مقدر شده و در میان آن مقدرات مهم‌ترین تقدیر ولایت تو و اولاد توست. یا در یک حدیث دیگر پیغمبر فرمود‌: «آمنوا بلیلة القدر فإنها لیلة ولایتک و ولایة وُلدک» این تأکید پیامبر برای چیست که می‌فرماید «آمنوا بلیلة القدر» که حقیقتش ولایت امیرالمؤمنین(ع) و اولادش(ع) است؟

از مطالبی که  هنوز هم کُنه آن روشن نشده و نخواهد شد! اینست که ائمه ما در معرفی فاطمه زهرا(‌سلام الله علیها)  چنین فرموده‌اند که حقیقت آن حضرت حقیقت لیلة القدر است، بعضی تعبیر کرده اند همان طور که لیله قدر مجهول است حقیقت فاطمه زهرا هم مجهول است، البته این یک بیان است، اما بیان دیگر این است که فاطمه «امّ الولایه و امّ الائمه» یعنی اساس و محور ولایت و امامت است.

وقتی پیامبر اکرم(ص) می‌خواست عظمت حضرت خدیجه را بیان کند در نقل‌ها هست یکی از زنان رسول خدا‌ تعبیر موهنی از خدیجه کرده بود، حضرت فاطمه ناراحت شد، خدمت رسول اکرم عرض کرد فلانی چنین تعبیری کرده، پیغمبر فرمود عظمت خدیجه به این است که خدای تبارک و تعالی در بطن او دختری همچون تو قرار داد که مادر ائمه و اوصیاء من هستی‌.

بنابراین حقیقت لیله قدر بودن فاطمه برمی‌گردد به مسئله ولایت، پس نگوئیم چون لیله قدر مجهول است حقیقت زهرا(‌سلام الله علیها) هم مجهول است! هر چند در روایات فرموده‌اند حقیقت فاطمه زهرا برای بشر مجهول است اما این شأن دیگری از حضرت است.

نتیجه آنکه همان‌طوری که لیله قدر با قرآن پیوند خورده با ولایت نیز پیوند یافته است. در روایتی از امام کاظم‌(ع) یا یکی دیگر از امامان می پرسند لیله القدر چیست؟ حضرت فرمودند شبی است که «اَلْمَلاَئِكَةَ يَطُوفُونَ بِنَا» فرشتگان الهی دور ما طواف می کنند.

با دقت در روایات می‌یابیم پیامبر دنبال اين بوده كه به هر بهانه‌ای علی را به مردم معرفی کند، در یک روایت ابن‌عباس می‌گوید ما نشسته بودیم امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب(ع) وارد شد، امیرالمؤمنین فرمود السلام علیک یا رسول الله. پیامبر در جواب فرمود السلام علیک یا امیرالمؤمنین، حضرت عرض کرد یا رسول الله من امیرالمؤمنین هستم در حالی‌که شما هنوز زنده هستید، فرمود بله ولو من هنوز حیّ هستم ولی تو امیرالمؤمنین هستی، چون این عنوانی است که خدا بر تو قرار داده است‌.

یک روز که ‌با جبرائیل مشغول صحبت بودم، شما از کنار ما رد شدی، اما به من سلام نکردی، جبرئیل پرسید چرا علی سلام نکرد؟ من دوست داشتم او سلام کند و  من صدای امیرالمومنین را بشنوم و جواب سلام او را بدهم‌. علی عرض کرد یا رسول الله من فکر کردم او دحیه کلبی است و در حال صحبت خصوصی هستید از این رو نخواستم مزاحم شوم و کلام شما را قطع کنم.

فرمود او جبرئیل بود و دحیه نبود‌، بعد خود پیغمبر فرمود من به جبرئیل گفتم چرا به او امیرالمؤمنین گفتی؟ جبرئیل گفت هنگام جنگ احزاب خدای تبارک و تعالی به من دستور داد بگو امیرالمؤمنین بین دو لشکر قرار بگیرد ملائکه دوست دارند او را ببینند، این عنوانی است که خدا بر علی بن ابیطالب قرار داد.

«أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِيّاً اسْتَغْفَرَتْ لَهُ الْمَلَائِكَة» اگر کسی حبّ‌ امیرالمؤمنین را داشته باشد ملائکه برای او استغفار می‌کنند «‌وَ فُتِحَتْ لَهُ أَبْوَابُ الْجَنَّة» درهای بهشت را برایش باز می‌کنند «‌يَدْخُلُ مِنْ أَيِّ بَابٍ شَاءَ بِغَيْرِ حِسَاب‏» از هر دری بخواهد بدون حساب وارد می‌شود، البته کسی که حبّ علی دارد گناه نمی‌کند، کسی که حب علی دارد دل امام زمان را نمی‌شکند، کسی که حب علی دارد حق مردم را ضایع نمی‌کند، کسی که حب علی دارد حق دین را ضایع نمی‌کند، کسی که حب علی دارد حق شهدا را ضایع نمی‌کند.

امروز در جامعه ما یک عده مقدس هستند که می‌گویند ما ولایتی هستیم چکار به کار این نظام داریم! یعنی چه؟ همه اینها مرتبط به هم هستند، قرآن، ولایت، انقلاب همه به هم مرتبط هستند. حالا کنارش یک عده‌ خطا و اشتباه می‌کنند خودشان باید جواب خدا و خون شهدا را بدهند.

خلاصه آنکه در شب قدر ما باید ولایت را محور قرار بدهیم کما اینکه قرآن محور است، قرآن و ولایت مقدرات شخصی و اجتماعی ما و جامعه ما را مشخص می‌کند، هر چه به این دو منبع نزدیک شویم توفیقمان در تعیین مقدّراتمان بیشتر خواهد بود. خودشان فرموده‌اند «الدُّعَاءَ يَرُدُّ الْقَضَاء»، ‌دعا قضای الهی را برطرف می‌کند، در روایت آمده اگر مقدّری از مقدّرات انسان همانند یک طناب محکم شده باشد دعا آن را مثل یک نخ نازک پاره می‌کند.

این شب، شب دعا و شب مناجات با خداست، شب فریاد است، مبادا کسی غافل باشد. در این شب باید بسوزیم تا خودمان را بسازیم، اشک بریزیم تا دریاهای آتش و ناری که با اعمال خود درست کرده‌ایم خاموش سازیم، به خدا بگوئیم راه دعا را به ما یاد بده.

سفارش امیرالمؤمنین در آخرین شب حیات به فرزندانش این بود: «اللهَ اللهَ فِي الْقُرْآن» مبادا دیگران در عمل به دستورات قرآن بر شما سبقت پیدا کنند و شما از قرآن دور باشید، «اللَّهَ اللَّهَ فِي الصَّلَاة» مواظب نماز اول وقت‌تان باشید تمام انسان‌های موفق اگر در دنیا به جایی رسیدند از نماز اول وقت است. به قول آن عارف بزرگ اگر دنیا می‌خواهی نماز اول وقت، آخرت هم می‌خواهی نماز اول وقت، «اللَّهَ اللَّهَ فِي جِيرَانِكُم‏» اگر همسایه‌تان کمکی می‌خواهد کمکش کنید، عجیب است، در روایتی فرموده‌اند‌: «مَنْ أَعَانَ مُؤْمِناً»، کسی که مشکل مؤمنی را بر طرف سازد خداوند 73 غم و گرفتاری را از او دور می‌کند که یکی از آنها در دنیا و 72 تا در آخرت است.

«اللهَ اللهَ فِي الْأَيْتَام‏»، در روایات نقل‌ شده امیرالمؤمنین از هوش می‌رفت و به هوش می‌آمد، آخرین بار که به هوش آمد به فرزندانش فرمود «هذا رسول الله، هذا حمزه، هذا جعفر» این جدتان پیامبر است که به استقبالم آمده این حمزه و این جعفر است که می‌گویند یا علی زود بیا ما همه مشتاق تو هستیم. آخرین نصیحتش نیز این بود که «لِمِثْلِ هذا فَلْيَعْمَلِ الْعامِلُون‏»، برای چنین روزی انسان باید عمل کند.