نقش عقل در تبیین دین
۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۴
۱۲:۴۴
۶۱
خلاصه خبر :
آخرین رویداد ها
-
اطلاعیه برگزاری مراسم دهه محرم
-
ترامپ احمق نمی‌فهمد که رهبری نظام و مرجعیت دینی که در رأس این نظام وجود دارد به منزله همه امت اسلامی است
-
پیام تسلیت آیت الله فاضل لنکرانی به مناسبت شهادت سرداران سپاه و دانشمندان هسته‌ای و مردم بی‌گناه
-
عمامه گذاری جمعی از طلاب در روز عید غدیر در دفتر آیت الله فاضل لنکرانی
-
لازمه رسیدن به نتیجه در طلبگی؛ دانستن ارزش کار و داشتن هدف است
-
امام خمینی(قده) احیاگر فقه اجتماعی / اساتید و فضلای حوزه پاسخگوی شبهات جامعه باشند
بسم الله الرحمن الرحيم الحمدلله رب العالمين
و الصلاة و السلام علی سيدنا و نبينا ابی القاسم محمد و علی آله الطيبين الطاهرين المعصومين
سيما بقية الله فی الأرضين و لعنة الله علی اعدائهم اجمعين من الآن إلی قيام يوم الدين
مجدداً توفیقی شد که خدمت شما مدیران و معاونین محترم مجموعه مبارک و مهم صدا و سیمای استان قم برسم. جلسه قبل جناب آقای محمدی‌نیا بودند که توفیق پیدا کردیم و آمدیم و در این جلسه هم به دعوت جناب آقای پهلوانی مدیر محترم توفیق حضور پیدا کردیم که ایشان مسؤولیت جدید را به عهده گرفتند و باز هم مجدداً به ایشان تبریک عرض می‌کنم.
بنا شد که خدمت شما برسیم و از نزدیک شما را زیارت کنیم، اگرچه در این جلسات ترجیح اولیه و اولویتم این است که دغدغه‌هایی که در ذهن شما عزیزان وجود دارد نسبت به کاری که انجام می‌دهید و آن مقداری که مرتبط به ما طلبه‌ها می‌شود که یک هم‌فکری بشود و مطالبی رد و بدل بشود.
نکته‌ای که می‌خواهم در این جلسه عرض کنم آن است که امروز حکومت اسلامی با هدایت‌های امام خمینی(قدس سره) و با خون شهیدان به بار نشسته و ما مفتخریم در ذیل این حکومت زندگی می‌کنیم، که این را باید خیلی شاکر باشیم. امام صادق(ع) به کسی که در همان زمان در حکومت یک مسؤولیتی داشت فرمودند: تو نمی‌ترسی از اینکه روز قیامت تو را به عنوان اعوان ظلمه معرفی کنند؟!
بر عکس این موضوع هم است به این معنا که ما واقعاً معتقدیم که امروز هر کسی در هر گوشه‌ای از این نظام اسلامی تلاش می‌کند، چون برای اعتلای پرچم اسلام و مکتب اهل‌بیت(ع) است (ولو اشکالات و مشکلاتی وجود دارد) اما به این عنوان و با این هدف هست، همه شما و هر کسی که یک مسئولیتی را در این نظام داشته باشد و یا هر کسی قدمی در این نظام بردارد، روز قیامت به عنوان اعوان امام عادل و حاکم عادل و علمای دین مطرح می‌شوند و این خودش یک افتخار بسیار بزرگی است.
نکته اصلی که مناسبت با خصوص این جلسه دارد این است که یک بخشی از صدا و سیما معرفی فرهنگ آن استان یا استان‌های مختلف و معرفی منابع اقتصادی یک استان است که واقعاً در این جهت باید از مجموعه صدا و سیما تشکر کرد که چقدر نسبت به معادن، منابع و امکانات و کارهای اقتصادی که در استان وجود دارد اطلاع‌رسانی می‌کند تا کسانی که اهل کار هستند اطلاع پیدا کنند که در فلان استان چه زمینه‌هایی وجود دارد، انصافاً از این جهت خیلی موفق است.
همچنین معرفی آداب و رسوم و در کنارش بیان مشکلات مردم، این هم جزء کارهای تقریباً روزمره است و اینطور که من صدا و سیما را می‌بینم جزء کارهای هفتگی است که حرف‌ها و درد دل‌های مردم را به گوش مسؤولین برسانند و این مسئله بسیار مهم است.
یکی از نقاطی که موجب جذب مردم به این رسانه می‌شود و توجه و اعتماد مردم را جلب می‌کند این است که صدا و سیما واقعیت مشکلات را شفاف با مسؤولین در میان بگذارد و حتی دیدم که پیگیری می‌کنند و این بسیار ارزش دارد. در کنار همه این کارها ایجاد سُرور در مردم، برنامه‌های تفریحی و شادی افزا برای مردم است که اینها روشن است و نیازی به اینکه من بخواهم وارد این موضوعات بشوم برای شما توضیح واضحات است.
هدف من از سخن آن است که صدا و سیما در این برهه از زمان دین را صحیح به مردم معرفی کند، منظور از اینکه دین را به مردم صحیح معرفی کند آن است که ما یک مؤلفه‌هایی در دین داریم که این مؤلفه‌ها را کمتر دیدم در صدا و سیما و حتی در خود حوزه‌های علمیه، یا مراکز علمی و فرهنگی دیگر به آن توجه می‌شود و آن این است که رسانه ملی باید تعقل مردم را تقویت کند، ما اگر بخواهیم دیانت مردم حفظ شود، اگر بخواهیم اخلاق مردم حفظ شود، اگر بخواهیم پای‌بندی مردم به ارزش‌هایی که خودشان آفریدند حفظ شود، اگر بخواهیم ارزش‌هایی که در دفاع مقدس و جاهای دیگر وجود داشته و دارد از ذهن اینها پاک نشود باید جنبه تعقل مردم را قوی کنیم.
در آیه 37 سوره قاف آمده است: «إِنَّ فِي ذَلِكَ لَذِكْرَى لِمَنْ كَانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَى السَّمْعَ وَهُوَ شَهِيدٌ»، اجمال آیه این است که خدای تبارک و تعالی قصه‌های مختلف امت‌های گذشته یا اخبار و حقایق و آنچه که به عنوان دین مطرح کرده و می‌فرماید: مخاطب من، یا باید «له قلبٌ» باشد که در روایات قلب به معنای عقل آمده؛ یعنی همین قرآن با این عظمتش، همین پیامبران با این تلاش‌هایی که کردند یا مخاطب باید کسی باشد که «له قلبٌ» یعنی تعقل کند. روی این مسائلی که رسول خدا(ص) و یا خدای تبارک و تعالی به وسیله رسولانش به مردم می‌رساند، مردم فکر و تعقل کنند.
یا باید «أو ألقی السمع و هو شهیدٌ»، اگر خوب نمی‌تواند تعقل کند، خوب گوش کند و به حرف حساب عمل کند. اینجا القاء سمع از جهت ادبی چه نکاتی دارد نمی‌خواهم وارد این بحث بشوم. این به عنوان یک دستور و به عنوان یک واقعیت است، شما هر جمعی را اگر بتوانید تعقل‌شان را تقویت کنید.
وقتی می‌خواهیم پیرامون انقلاب صحبت کنیم، واقعاً یک برنامه‌ای را طراحی کنیم که فکر جوان‌های زمان ما ضرورت انقلاب در سال 57 را درست تصویر کنند. ما امروز اگر مواجهیم با اینکه بعضی از اقشار جوان‌ها به این انقلاب ما دل نمی‌دهند، برای این است که همین انقلاب گاهی اوقات تاریخش مطرح می‌شود و شهدا هم ذکر می‌شوند، جنایات پهلوی هم مطرح می‌شود، اما روی آن نقطه اصلی که تعقل مردم را روشن کنیم کار نمی‌شود.
دین همین‌طور است و اگر بخواهیم دین برای امروز تثبیت بشود، تا در کنارش تعقل نباشد فایده ندارد، اگر ما دنبال دین تقلیدی باشیم یک نسلی می‌آید و یک گروهی می‌آید می‌گویند ما به آباء و اجدادمان چکار داریم، ما نسل جدید هستیم و خواسته‌ها و شرایط جدید داریم، ولی تعقل وقتی بر اساس عقل باشد دیگر اختلاف در زمان و شرایط و اختلاف در نیازها فرقی برایش نمی‌کند.
گاهی اوقات این تعبیر را می‌شود مطرح کرد که آن حقیقت عقلانی دین را به نسل امروز مطرح کنیم. یک وقتی مجموعه «دست‌خط» از من دعوت کرده بودند و آنجا گفتم: به نظر من این رسانه محترم نسبت به ظواهر دین خیلی تلاش کند، مناسبت‌های دین که واقعاً در موالید ائمه(ع)، شهادت‌ها و مناسبت‌ها در صدا و سیما برنامه‌های زیادی است که بسیار هم خوب است، ولی اکتفا کردن به آن اشتباه است. وقتی شهادت امام صادق(ع) باید چند برنامه قوی داشته باشیم که مثلاً نظر امام صادق(ع) راجع به تعقل چه بوده است؟
هیچ دینی مثل دین اسلام اینقدر مردم را به تعقل و تفکر و تدبر دعوت نکرده است. این منطقی بودن و عظمت این دین است. دین می‌گوید: خودت درست فکر و تعقل کن، وقتی انسان تعقل کند دین از نان شب برای او واجب‌تر است، دین از هر چیزی برایش با ارزش‌تر می شود، دین از آبرو و مال برایش با ارزش‌تر می‌شود، وقتی انسان با تعقل دین را پذیرفته باشد.
البته منظورمان از تعقل برهان‌های فلسفی نیست، بلکه یعنی یک کسی خودش فکر کند ببیند چرا در دین این دستور وجود دارد؟ ما وقتی می‌رسیم به دستورات دینی، عبادات، معاملات، می‌گوییم تمام احکام بر پایه‌ی مصالح و مفاسد است؛ یعنی یک حکمی نداریم که خدا بی‌جهت گفته باشد. در مسائل مربوط به زنان تمام ملاکاتش روشن است.
همین حجاب را وقتی قرآن مطرح می‌کند باز بیشتر روی جنبه‌های تعقلی‌اش می‌برد و می‌گوید من که می‌خواهم این زن حجاب داشته باشد یعنی این زن اعلام کند که من نمی‌خواهم خودم را در دسترس انسان‌های شهوت‌ران قرار بدهم، من برای خودم ارزش قائل‌ام. این یک مسئله فطری است و با فطرت سازگاری دارد. نسبت به حجاب، هم می‌توانیم بگوئیم تعبدی است و تو باید حجاب داشته باشی، بی‌خود سؤال می‌کنی که چرا باید حجاب داشته باشم! هم می‌توانیم حکمت آن را کاملاً روشن کنیم آن مقداری که می‌فهمیم.
البته حکمت بعضی از احکام را هم نمی‌فهمیم، مثلاً اینکه چرا صبح باید دو رکعت نماز بخوانیم را نمی‌فهمیم، هزار تا ابوعلی سینا هم جمع بشوند نمی‌توانند این را بیان کنند، چرا ظهر چهار رکعت و عصر چهار رکعت نمی‌فهمیم، در حالی که اینها هم حکمت دارد و ما نمی‌فهمیم.
چرا یک مدتی است که بحث ازدواج سفید مطرح شده است؟! تا امروز چند برنامه درباره این موضوع داشتید؟! راجع به حجاب کم و بیش بوده و از خود من هم یک برنامه‌هایی ضبط شده، ولی الآن دنیای غرب دنبال تخریب خانواده است، از کجا شروع می‌کند؟ از اینجا که همان طوری که رفیقت را صدا می‌زنی پدرت را هم صدا بزن، هیچ خصوصیتی برایش قائل نشو، پدر، مادر، برادر، خواهر، فامیل، اینها از اعتبارهایی که شرع برای ما قرار داده و می‌گوید: اینها رَحِم تو هستند و باید یک اعتباری قائل باشی و با آن یک ارتباطی داشته باشی.
بحث صله رحم را وقتی با یک نگاه عقلانی می‌بینیم، درست است برای این است که این پدر، مادر، عمه، خاله، برادر، خواهرمان مشکلی دارند؟ این بحث انسانی است، اگر رَحِم هم نبود باید این کار را بکند، ولی اسلام صله رحم را برای اینکه این هیئت ارتباطی خانوادگی حفظ بشود واجب کرده است، این آدم بداند پدر و مادرش کیست، جدّش کیست؟ عمه و دائی‌اش کیست؟ اینها چه افتخاراتی داشته‌اند. همین بحث صله رحم که گاهی اوقات هم بحث اخلاقی و خوب است، جنبه تعقلی‌اش را مطرح کنید، قرآن می‌فرماید: «إن فی ذلک لذکری»؛ یعنی ما این اخبار و آیات را که برای مردم بیان می‌کنیم وقتی به درد می‌خورد که یا «لمن کان له قلبٌ»، عقل داشته باشد، یا «ألقی السمع و هو شهید»، گوش بدهد.
در مجموعه اداری یک مدیر وقتی موفق است که تعقل مجموعه خودش را قوی کند، اگر تعقل مجموعه خودش را نسبت به آن میدان کاری که دارد قوی کند این مدیر موفق است، خدای تبارک و تعالی وقتی می‌خواهد بندگانش به کمال برسند راهی غیر از تعقل برایشان وجود ندارد، مگر بدون تعقل می‌شود؟! انسان باید دائماً در عظمت خدا و ضعف خودش فکر کند، به نیازها و آینده و گذشته خودش فکر کند، به آسمان‌ها و زمین و خالق اینها فکر کند تا ببیند چه راهی دارم برای اینکه بخواهم به این خالق نزدیک شوم، با عقل خودش جلو بیاید. هر کسی هم خدا این مقدار را به او داده است.
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «مَا قَسَمَ اللَّهُ لِلْعِبَادِ شَيْئاً أَفْضَلَ مِنَ الْعَقْلِ فَنَوْمُ الْعَاقِلِ أَفْضَلُ مِنْ سَهَرِ الْجَاهِلِ»[1]؛ خداوند هیچ نعمتی را بهتر از عقل به بندگان ندارد؛ یعنی با مال و آبرو و هیچ چیزی قابل مقایسه نیست! بعد حضرت در ادامه می‌فرماید: «وَ لَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِيّاً وَ لَا رَسُولًا حَتَّى يَسْتَكْمِلَ الْعَقْلَ وَ يَكُونَ عَقْلُهُ أَفْضَلَ مِنْ جَمِيعِ عُقُولِ أُمَّتِهِ»؛ خدا هر پیامبری را خواست بفرستد اول عقلش را کامل کرد.
گاهی می‌گویند چه چیزی بود که حضرت محمد(ص) پیامبر بشود و دیگری نشود؟ یک جهت این است که از او از نظر عقلانی قبل از نبوت برترین افراد زمان خودش بوده است. که این یک دستور مدیریتی هم می دهد که هر مدیری بخواهد مدیر دیگری را در مجموعه خودش، هر فردی را می‌خواهد انتخاب کند ببیند چه کسی از جهت عقل قوی‌تر است؟ نگوید چه کسی مشهورتر است؟ چه کسی سابقه‌اش بیشتر است؟ البته آنهایی که سابقه‌شان بیشتر است طبعاً تجربه‌شان هم بیشتر می‌شود، ولی معیار این است که می‌فرماید خدا نبی و رسول را مبعوث نمی‌کند مگر اینکه عقل کاملی به او می‌دهد، «و یکون عقله افضل من جمیع عقول امّته»؛ بالاخره باید یک کسی باشد که دیگران نگویند که عقل ما از تو بالاتر است.
پیشوایان مذاهب دیگر وقتی با امام صادق(ع) و امام باقر(ع) یا سایر ائمه(ع) برخورد می‌کردند مثل یک کودکی در مقابل ائمه ما بودند، علمای درجه یک مسیحیت و یهودیت و سایر مذاهب، وقتی مأمون اینها را جمع می‌کرد که خدمت امام جواد(ع) بیاورد که در سن کودکی هم بود، صدها سؤال آماده می‌کردند که از حضرت بپرسند، زبانشان لال می‌شد و نمی‌توانستند حرف بزنند، تا یک سؤال می‌پرسیدند می‌دیدند چه جواب‌های محکمی می‌دهند. این از افتخارات ما شیعه است که ائمه‌ای داریم که عقلشان، علم‌شان و عبادتشان، قابل مقایسه با هیچ‌کس نیست که البته وقتی عقل قوی شد عبادت هم قوی می‌شود.
این روایت را دیدم که خود رسول اکرم(ص) فرمود: «إن العاقل من أطاع الله»[2]؛ عاقل کسی است که دنبال اطاعت خدا باشد، آدم عاقل نمی‌گوید دو رکعت نماز بر من واجب است بخوانم و تکلیفم انجام بشود و سراغ کارهای دیگری بروم، نه! عاقل می‌گوید چه کنم که دائماً اطاعت خدا کنم، یک نوع اطاعت در نماز است و یک نوع اطاعت هم در خدمت به مردم است.
ما امروز دنبال این هستیم که مردم را در صحنه نگه داریم، دنبال دستور رهبری معظم هستیم که بحث استقامت است، استقامت در اقتصاد، استقامت در جهاد و امثال آن، در روایات داریم «ثمرة العقل الاستقامة»[3]. شما ببینید آدم‌‌هایی که در زندگی زود سراغ طلاق می‌روند، تا یک اختلافی بین‌شان پیدا می‌شود و این راه را برمی‌گزینند کم عقل هستند، آدم عاقل زود یک بنایی را خراب نمی‌کند، آن هم یک بنای مهمی مثل بنای خانواده.
الآن ما چقدر بحران طلاق در جامعه داریم، ازدواج هایی که هنوز یک ماه از او نگذشته به‌هم می‌خورد، یک سال نگذشته به هم می‌خورد. رسانه باید روی جنبه تعقل به مردها و زن‌ها، در زندگی‌ها و برنامه زندگی بیشتر مانور دهد.
من خدمت جناب آقای پهلوان و شما عزیزان عرض می‌کنم که این را در همه برنامه‌هایتان محور قرار بدهید، در مسائل دینی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، خانوادگی، ببینید چطور می‌شود تعقل آن مجموعه را قوی کرد، اگر تعقل قوی باشد ما خیلی جلو می‌رویم، اسلام هم خیلی به این سفارش کرده، راه سعادت یک جامعه و یک مجموعه همین است.
آخرین روایت که امیرالمؤمنین(ع) فرمود: «الدین و الادب نتیجة العقل»[4]؛ آدم بی ادب آدمی است که فرق بین بزرگ و کوچک را نمی‌فهمد، آدم بی‌ادب فرق بین ادب و بی‌ادبی را هم نمی‌فهمد و بی‌ادبی می‌کند! هم دین و هم ادب نتیجه عقل است و این عقل نعمتی است که بسیاری از ما روز قیامت باید جواب بدهیم؛ چون بالاخره هیچ استفاده‌ای از آن نمی‌کنیم! به قول امروزی‌ها آکبند دست ما دادند و از دنیا هم آکبند می‌رود! روز قیامت می‌شود می‌بینی عجب! با این عقل چه مراحلی را می‌توانستم طی کنم و دیگر فایده‌ای هم ندارد.
امروزه یکی از اهداف دشمن تضعیف حوزه علمیه قم است، اینکه واقعاً حوزه را معرفی کنید، حقیقت حوزه چیست؟ علما در حوزه چه زحماتی را متحمل می‌شوند و چه عمری را صرف می‌کنند تا دین را بشناسند بدون اینکه توقعی داشته باشند. در کنار این حوزه با عظمت هستید ان شاء الله خداوند توفیقات شما را بیشتر کند و ان شاء الله مورد عنایت خاص امام زمان(ع) و مشمول دعای همه شهدا باشید.
وقتی اسم شهدا می‌آید واقعاً لرزه به اندام من می‌افتد که در قیامت در مقابل این خون‌ها چه جوابی داریم؟! ان شاء‌الله مشمول دعای آنها باشیم و مدیون خون شهدا نباشیم و خداوند متعال رهبری معظم انقلاب را که سکّان‌دار این نظام است و مسؤولین خدمت‌گزار و همه را برای خدمت به اسلام و مکتب شیعه و مردم حفظ بفرماید.
-------------------
[1] . الكافي (ط - الإسلامية)، ج1، ص: 12، ح 11.[2] . مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج11، ص: 207، ح 12752.
[3] . غرر الحكم و درر الكلم، ص: 326، فصل 23، ح 4.
[4] . غرر الحكم و درر الكلم، ص: 816، ح 40.