يكي از فروع دین ما امر به معروف و نهی از منکر است
۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۱
۱۵:۳۰
۱,۱۵۵
خلاصه خبر :
آخرین رویداد ها
بسم الله الرحمن الرحیم
بحث امر به معروف و نهی از منکر ابعاد مختلفي دارد که هنوز ابعادش حتي برای خود کارشناسان دینی، به‌‌طور شایسته و بایسته نه آنكه روشن نشده باشد بلكه مطرح نگرديده است.
اولین نکته اين است كه ما از قرآن و روايات استفاده می‌کنیم خداي تبارك و تعالي امر به معروف و نهی از منکر را بر دوش آحاد مردم قرار داده است.
از آیه شریفه «وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يدْعُونَ إِلَى الْخَيرِ وَيأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَينْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ«(آل عمران:104) يا «كُنْتُمْ خَيرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ»(آل عمران:110) استفاده می‌کنیم که امر به معروف باید جنبه عمومی داشته باشد.
اما از جنبه عمومی بودن اشتباه برداشت نشود که بر هر صغیر و کبیر امر به معروف و نهی از منکر لازم است، اتفاقاً در بعضی از روایات سؤال می‌کنند که بر همه واجب است؟ امام می‌فرماید نه، «إِنَّمَا هُوَ عَلَى الْقَوِيِّ الْمُطَاعِ الْعَالِمِ بِالْمَعْرُوفِ مِنَ الْمُنْكَرِ لَا عَلَى الضَّعِيفِ الَّذِي لَا يَهْتَدِي سَبِيلًا إِلَى أَيٍّ مِنْ أَيٍّ يَقُولُ مِنَ الْحَقِّ إِلَى الْبَاطِل» (كافي5: 59)، باید امركنندگان افرادي آشنا به معروف و منکر، و حرفشان تأثيرگذار باشد.
تلاش کنید از طریق رسانه ملی امر به معروف نهادینه بشود، در خانواده‌ها و مدارس، دانشگاه‌ها، حوزه‌ها، ادارات هر کسی بداند یکی از فروع مهم دین امر به معروف و نهی از منکر است، حتی در بعضی از تعابیر پیامبر(ص) فرموده‌اند: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَيُبْغِضُ الْمُؤْمِنَ الضَّعِيفَ الَّذِي لَا دِينَ لَه» (كافي5: 59)، خدا نسبت به آن مؤمن ضعیفی که دین ندارد غضبناك است از حضرت مي‌پرسند این مؤمن ضعیفی که دین ندارد کیست؟ فرمود «الَّذِي لَا يَنْهَى عَنِ الْمُنْكَر» کسی که نهی از منکر نمی‌کند.
این تعبیرات کشف از این می‌کند عالم و آشناي به امر به معروف و نهي از منكر آن کسی است که بداند چه چیز حلال و چه چیز حرام است، مثلاً مردم می‌دانند نماز از مصادیق مهم معروف است، اگر در خانه‌ای دیدند نماز خوانده نمی‌شود باید به اهل خانه تذكر دهند و آنها را دعوت به این معروف کنند يا همه می‌دانند دروغ منکر است، اینکه می‌گوئیم آمر به معروف و ناهي از منكر بايد عالم باشد، معنایش این نیست که بايد به همه معروف‌ها و منکر‌ها علم داشته باشد. خير، در هر موردی که عالم به آن باشد وظیفه‌اش به عنوان یک حكم واجب امر به آن معروف و نهی از آن منکر است.
متأسفانه با اینکه چهل سال از این انقلاب مقدس گذشته است، اما هنوز رسانه ملی ما روی این موضوع خوب کار نکرده است. شما ببینید تلقی برخي از افراد جامعه این است که امر به معروف و نهي از منكر فضولی در کار ديگران است.
به خانمی تذكر مي‌دهند حجابت را رعایت کن بلا فاصله می‌گوید چرا فضولی می‌کنید؟ البته بعضی بناي بر عناد و مخالفت دارند، ولی برخي ديگر واقعاً نمی‌دانند و فکر می‌کنند اين كار فضولی است، مثل آن که به كسي گفته شود چرا لباس این رنگی پوشیدی؟ در حالي كه این افراد نمی‌دانند امر به معروف و نهي از منكر ناشی از وظیفه‌ای است که خدا بر عهده انسان گذاشته، باید به این خانم بگوئیم اگر جان تو در خطر باشد، يا مریض باشی، چنانچه مسلمانی بتواند به تو کمک کند، يا اگر فقیر باشی و كسي بخواهد کمک کند آيا اين كار فضولي در زندگی تو است؟ يا نه، اين وظيفه‌‌اي است كه خدا بر عهده هر مسلماني گذاشته است.
این جهات باید برای مردم بیشتر بیان بشود، یعنی همه بدانند يكي از فروع دین ما امر به معروف و نهی از منکر است، و اين حكم را خداوند به عنوان یک وظیفه شرعی بر دوش هر فرد آشنا به منکر و معروف، گذارده است. همه می‌دانند مال حرام و شراب را نباید خورد، زنا نباید کرد، دروغ نباید گفت، غیبت نباید کرد، نهی از این حرام‌ها به عنوان نهی از منکر واجب است. واقعاً روایات اين بحث بسیار عجیب است و جا دارد رسانه ملي روی این تعابیر کار کند.
یکی از کارهای بسیار زیبای صداوسيما این است که قبل از هر بخش خبری قرائت یک آیه‌ای را پخش می‌کند، اين كار خیلی خوب و بسیار عالی است اما نسبت به آیات امر به معروف و نهی از منکر یک توضیح کوچک دو دقیقه‌ای هم بدهد، نظير این روایت را بخوانند كه امام صادق(ع) فرمودند «وَيْلٌ لِقَوْمٍ لَايَدِينُونَ اللَّهَ بِالْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيِ عَنِ الْمُنْكَرِ» (کافی 9: 486) وای بر قومی که قرض و دِین خودشان به خدا را ادا نمي‌كنند. امر به معروف و نهي از منكر دِيني است كه جامعه نسبت به خدا دارد و باید آن را ادا کند، بنابراين اگر کسی امر به معروف و نهی از منکر کرد قرض خودش را به خدا ادا کرده و اگر اين كار را نكند ذمه‌اش به درگاه الهي مشغول است. اگر همین حدیث را با یک بیان زیبا در رسانه ذکر کنیم، بسيار تأثيرگذار خواهد بود.
متأسفانه امروز نوع تلقی مردم نسبت به كارهاي خلاف این است که ما وظیفه‌ای نداریم، اگر ببينند كسي دزدی می‌کند مي‌گويند ما وظیفه‌ای نداریم! گاهی برخی از مردم حرفهاي ما را كه می‌شنوند می‌گویند چرا از حجاب حرف مي‌زنيد ولي از دزدی‌ها حرف نمی‌زنید؟ اين اعتراض وارد است، اگر منِ روحانی امروز دیدم در این نظام یک مسئولی خطا می‌کند و حرف نزنم من هم انجام وظیفه نکرده‌ام! اگر دیدم در یک جا اختلاس و دزدی می‌شود و بی‌تفاوت از کنارش بگذرم، من هم به وظیفه‌ام عمل نکردم، باید همه به وظیفه‌مان عمل کنیم.
البته بايد مراقب بود. در اينگونه موارد نبايد بر اساس شايعات سخن گفت، بلكه باید با یقین و دلیل محکم وقتي فهميد فردي از مسئولین اختلاسی کرده او را مورد نهی قرار داده و از قوه قضائیه هم مطالبه مجازات او شود.
مطلب اول این است که بر اساس آيه شريفه ««وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يدْعُونَ إِلَى الْخَيرِ» بر عهده گروهی از مردم و نيز آيه شريفه «كُنْتُمْ خَيرَ أُمَّةٍ» بر همه امت، این وظیفه همگانی و عمومی نهاده شده است منتهی عموم کسانی که معروف و منکر را بشناسند. روی این مطلب رسانه‌ها و مطبوعات کار کنند، از فضای مجازی نيز استفاده شود. بالاخره از ستاد امر به معروف انتظار مي‌رود پاسخ‌گوي شبهات این چنینی باشند كه امر به معروف و نهي از منكر را فضولی در کار دیگران معرفي مي‌كنند در حالي كه این وظیفه‌ی شرعی عموم مردم خصوصاً حکومت اسلامی است.
مطلب دوم این است که وظيفه حکومت اسلامی در قبال اين فرع از دين، مضاعف است. قرآن كريم مي‌فرمايد: «الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ» باز مردم بايد بدانند که از وظايف اوليه حکومت اسلامی اقامه نماز و پرداخت زکات و امر به معروف و نهي از منكر است. یعنی از جمله وظايف حكومتي شخص رهبری که در رأس نظام اسلامی حضور دارد، تا دولت، وزرا، مدیر کل ها، استانداران، فرمانداران، بخشداران، امر به معروف و نهی از منکر است، حتي اگر ستاد امر به معروف هم در نهادها و ادارات نداشته باشيم این جزء وظایف آنهاست، حکومت اسلامی باید دنبال پیاده کردن احکام اسلامی باشد، بر اساس همين آیه «الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ» امروز كه خدای تبارک و تعالی یک عده را در بخشی از زمین تمكّن بخشيده، هر چند این آیه مربوط به مهدويت و تمکن در کل زمین است، ولی از آیه به خوبی استفاده می‌شود که اگر یک گروهی از مؤمنین در بخشی از زمین تمکن پیدا کردند باید امر به معروف و نهی از منکر کنند.
الآن بسیاری از مسئولین دولتی و ادارات نمی‌دانند وظيفه شرعي آنها امر به معروف و نهي از منكر است. اين امر باید نهادینه بشود، چه این ستاد باشد يا نباشد، باید رئیس جمهور بداند وظیفه‌اش در درجه اول امر به معروف و نهی از منکر است، اگر خطايي از وزيرانش ديد آنها را مورد امر و نهی قرار دهد. همين‌طور وزيران نسبت به زير مجموعه‌هاي خود وظيفه‌مند هستند. بايد در نظام اسلامي طوري باشد كه مسئولين دائم از خود بپرسند در اين مدت مسئوليتم چقدر امر به معروف و نهي از منكر كرده‌ام؟
پس وظيفه حكومت اسلامي اقامه دين است و اقامه دين هم بزرگترين معروف است. دائماً بايد مراقبت كند كه دين در صحن جامعه حضور داشته باشد، دين محور فعاليت و مورد توجه خاص مردم باشد و نگذارد دين ضعيف بشود.
مطلب سوم راجع به ستاد امر به معروف و نهی از منکر است؛ این هم از اموری است که حكومت بايد در راستاي اقامه دين ایجاد کند و بحمدالله ایجاد هم شده ولی وجود این ستاد سلب مسئوليت از عموم مردم و مسئولين نمي‌كند ستاد باید کار خودش را بکند آنها هم وظيفه خود را به قوت انجام دهند.
در مورد مطالبه‌ای که متدینین و انقلابی‌ها دارند که رعايت حجاب بانوان باید از دولت و نهادهای دولتی شروع شود، اصل این مطلب مسلم است، بالاخره اگر ما توقع داريم در کف جامعه مردم رعایت حجاب کنند در ادارات و نهادهاي دولتي بايد به طریق اولی رعايت شود، این امری بسیار واضح است ولی انجام اين كار با بخشنامه نمی‌شود، باید زیربنایی کار کرد.
در مورد حجاب که یک بحث بسیار مهم است، وجوب حجاب را در ادارات دائماً پمپاژ کنید، جزوه‌هایی تهيه شود تا خانم‌ها بخوانند بعد آن را به مسابقه گذارده و جایزه‌اي هم قرار دهید. ما ده پانزده سال پیش جزوه‌ای به عنوان پرسمان حجاب در تيراژ 200 هزار نسخه منتشر كرديم، فكر نمي‌كنم چنين تيراژي را حتي خود سازمان تبليغات داشته باشد. اين جزوه را مجاني در اختيار خواهران قرار داده و به مسابقه گذارديم تا آن را بخوانند.
بايد از افراد باتجربه استفاده كنيد كه هر روز نسبت به نحوه جذب افراد و تأثيرگذاري بر مخاطبين راهكارهاي دقيق علمي ارائه دهند. گاهي نسبت به يك كتاب تا كسي صفحه اولش را باز كند و چيزي از آن را بخواند ناراحت مي‌شود و بقيه را نمي‌خواند، اينكه چه چيزي اول و آخر آن نوشته شود، چطور وارد موضوع شود، اینها باید روانشناسی بشود، ما هنوز روانشناسی تبلیغ انجام نداده‌ایم.
اصلاً خود حوزه علمیه نیاز به روانشناسی تبلیغ دارد، روايت «كَلَّمِ النَّاسَ عَلَى قَدْرِ عُقُولِهِم» (مجمع البحرین 5: 120) واقعاً از جملاتی است که هر مبلغی باید به آن توجه کند، بيان بعضي از معجزات و كرامات ائمه(عليهم‌السلام) شايد در آن زمان خيلي مؤثر بوده ولي الان اگر بخواهند آن را براي بخشي از جامعه بيان كنند ممكن است قابل قبول نباشد لذا بالاي منبر نبايد آن را مطرح كنند. مثل آنكه در فلان جلسه‌اي امام(علیه السلام) يك مردي را تبدیل به زن كرد، بر فرض كه صحيح باشد، البته امام معصوم چنين قدرتي را دارد ما معتقديم مُرده را زنده مي‌كنند همان‌طور كه حضرت عيسي به اذن خدا مرده را زنده مي‌كرد اما وقتي مردم و جوانان نمي‌توانند مطلبي را بپذيرند آن را نگويد، در روايت هم داريم مطلبي را كه مورد قبول مخاطب قرار نمي‌گيرد نگوئيد.
نحوه‌ی تبلیغ روانشناسی می‌خواهد، من ندیدم و نشنیدم در اين مورد روانشناسی دقیق صورت بگيرد، بالاخره امروز دختران و بانوان ما در معرض هجوم 260 شبكه فضای مجازی و كانال‌هاي ماهواره‌اي قرار گرفته‌اند که دائماً با برنامه‌ريزي علیه اسلام کار می‌کنند ما بايد چکار کنیم؟
ما در مورد حجاب خیلی دیر شروع می‌کنیم، در محيط دانشگاه می‌گوئیم باید حجاب را رعايت كني، در حالي كه اسلام می‌گوید از خانه شروع کن، و از نوجواني انجام واجبات را تمرینش بده، وقتی این بچه از خانه ارزش حجاب را بفهمد، هر جا هم که برود حجابش را حفظ می‌کند همه هم جمع بشوند نمی‌توانند حجابش را بگیرند!
در هر حال روانشناسی تبلیغ، و نحوه بیان احكام، مطالبی است که باید این ستاد به آنها توجه کند، و با مجرد دستور نمی‌شود وارد این میدان شد. شما می‌خواهید در ادارات بگوئید خانم‌ها و آقایان به کسی تهمت نزنید، اموال دولتی را نگذارید سر سوزنی جابجا بشود، اگر قانون می‌گوید بودجه باید در مورد خاصي مصرف بشود شما حق ندارید آن را جای دیگری هزينه کنید، بالاخره آن كارمند مربوطه با هزار و یک فوت و فن بلد است آن را جابجا کند، اما چه چیزی می‌تواند او را کنترل کند که این جابجایی را انجام ندهد، يا ديگر محرمات را مرتكب نشود؟ آن تقوایی که در درونش ایجاد شده باشد، و تقوا در انسان با دستور و بخشنامه به وجود نمي‌آيد. فكر كنيد چکار کنیم که با يك كار صحيح و دقيق تبليغي، مسئولین ادارات نظام جمهوری اسلامی نسبت به رعايت واجبات و محرمات مقید شوند.
فعاليت این ستاد واقعاً ضرورت دارد، به شرطی که راه اول و دوم به فراموشي سپرده نشود. البته نحوه‌ی عملکرد این ستاد هم بسیار نقش دارد. باید مردم و كارمندان ادارات بدانند که این ستاد جز وظیفه شرعی دنبال چیز دیگری نیست، دنبال ايجاد مزاحمت براي آنها نیست.
در جامعه‌اي كه امر به معروف و نهي از منكر باشد نعمت خدا زیاد می‌شود، این وعده خداوند است «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيهِمْ بَرَكَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ» (اعراف: 96)، اگر مردم يك جامعه اهل ايمان و تقوا باشند، خداوند درب‌هاي برکات آسمان و زمین را بر آنها مي‌گشايد و برعكس اگر گناه رواج يابد در مضيقه قرار خواهند گرفت. البته نه به عنوان علت تامه، بلكه به عنوان مقتضی.
در هر صورت این ستاد باید کار علمی هم بکند، و مباحث فقهی امر به معروف و نهی از منکر را خوب منقح کند و به آمرین معروف آموزش دهد تا هم مطالب علمی‌اش را خوب بدانند و هم اين كه بدانند کجا و چگونه باید امر به معروف کنند كه نتیجه عکس نگيرند. اگر اين كار درست انجام نشود مي‌‌آييد یک کسی را از بدحجابی نهی کنید از اصل دین برمی‌گردد، فرض کنید آقایی با عصایی كه در دستش هست به یک خانمی بزند که حجابت را رعایت کن، اين كار اولاً خلاف شرع است چون اهانت به یک انسان است ولو بدحجاب هم باشد، ثانياً تأثير معكوس خواهد داشت.
امام صادق(علیه السلام) وقتي به یک جماعت در حال ارتكاب منكر می‌رسیدند با صدای بلند می‌فرمودند اتقوا الله، از خدا بترسید، یعنی باید به او بگوئیم حواست به خدای خودت باشد، رابطه‌ات را با خدا خراب نکن ولی وقتي با رفتار بد يا با عصا به او بزند يا با بیان بد و کلمات زشت سخن بگويد كه بيان بعضی از کلمات خلاف شرع است، این كار نهي از منكر نمی‌شود.
امیدوارم ان شاء الله کارهای دقیق و اساسی انجام گیرد و این فریضه هر چه بیشتر در جامعه احیا بشود.
والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته