معرفی موسوعه مخطوطات حضرت آیة الله العظمی فاضل لنکرانی(ره)

بسم الله الرّحمن الرّحیم

قال الله الحکیم فی کتابه الکریم: «ن والقلم وما یسطرون»

عالمان و اندیشمندان دینی با مرکّب قلمشان حیات معنوی بشر را رونق بخشیده و آن را از گزند شبهات حراست می‌کنند، بی‌سبب نیست که در احادیث مأثوره مرکّب قلم آنان بر خون شهیدان برتری یافته است؛ چرا که شهداء با خونشان مانع نفوذ و تحرک دشمنانی هستند که جان مسلمانان را تهدید می‌کنند و عالمان دین، در رصد نشسته تا مانع نفوذ دشمنانی باشند که ایمان آنان را هدف قرار می‌دهند و به یقین خطری که  ایمان را تهدید می‌کند، به مراتب مهم‌تر است از آنچه به جان‌ها هجوم می‌آورد.

از این رو در آموزه‌های دینی، عالمان از عابدان برتر شمرده شده‌اند؛ چرا که عابد خطر را از محدودة خود دفع می‌کند، ولی عالم تهدید دشمن را از کلّ جامعه دور می‌نماید.

پس چه جای شگفت است که خداوند عالم ـ جلّت عظمته ـ او را پاس نهاده و به قلم او و آنچه می‌نگارد قسم یاد کند.

از زمره سلف صالح که به مدلول ـ قیّدوا العلم بالکتابة ـ با قلم شیوا و رسای خود و خطی زیبا، علم را به ترسیم کشیده و مجموعه‌ای نفیس از آن خلق کرده، فقیه اصولی مرجع تقلید شیعیان، مرحوم آیت الله العظمی فاضل لنکرانی(قدّس سرّه) است.

درباره اهتمام ایشان به تألیف، سخن بسیار است و این مختصر گنجایش آن را ندارد، ولی به مدلول «ما لا یدرک کلّه لا یترک کلّه» به قدر میسور به بیان نکاتی چند بسنده می‌کنیم:

1. مرحوم آیت‌الله العظمی حاج شیخ محمد فاضل لنکرانی(قدّس سرّه) تألیف را از سن نوزده سالگی آغاز کرد و حدود بیست و چهارساله بود که اولین کتاب خود [نهاية التقریر] را که تقریری از دروس خارج استاد بزرگ ایشان، مرحوم آیت‌الله العظمی بروجردی(رحمة الله عليه) ـ است به پایان رساند. این کتاب پس از رؤیت آن مرجع بزرگ و تحسین و تشویق وافر ایشان به چاپ رسید.

2. برخی از بزرگان از قول ایشان نقل می‌کردند که ایشان در دوران طلبگی در سه درس همزمان شرکت می‌کردند و بدون آنکه در هنگام درس چیزی بنویسند یا حتی نکات بحث را یادداشت کنند، آن‌چنان درس را با دقت فرا می‌گرفتند که هر شب تمام آن سه درس را تقریر می‌کردند.

3. دقت ایشان در امر تقریرنویسی و بیان نظرات اساتیدشان به گونه‌ای بود که اطمینان هر اهل دقتی را به خود جلب می‌کرد و با طیب خاطر می‌توانست آن نظر را به استاد نسبت دهد، نه آنکه صرفاً آن را تقریری از کلام استاد بداند. از بنیانگذار جمهوری اسلامی، مرحوم امام خمینی(رحمة الله عليه) که یکی از برجسته‌ترین اساتید ایشان بود، نقل شده است که فرموده بودند: «آقای فاضل مطالب و درس‌های مرا آن‌چنان زیبا تقریر کرده است که خود من قادر بر آن نیستم».

4. برخلاف روش متداول اهل قلم و حتی بزرگان، که یک نوشته را دو یا سه بار می‌نویسند و ویرایش و اصلاح می‌کنند تا نهایی شود، این مرجع بزرگ ابتدا دقایقی را قبل از نوشتن می‌اندیشیدند و مطالب را در ذهن خود منظم ‌کرده، آن‌گاه در حدود یک یا دو صفحه بدون قلم خوردگی آن را به رشته تحریر در‌می‌آوردند و این‌چنین نبود که نوشته‌جات ایشان ابتدا مسوّده و سپس به صورت مبیضه و پاکنویس تبدیل شود، و این را می‌توان کرامتی دانست که نصیب این مرد بزرگ شده بود.

5. ممکن است در برخی از تألیفات معظم له در هنگام چاپ، برخی از الفاظ تغییر کرده باشد، البته این مطلب به ندرت و معمولاً در زمان حیات و با اذن ایشان انجام گرفته است.

6. عشق و علاقة وافر ایشان در ترویج علم و دانش، به خصوص فقه، نه تنها در توجه ایشان به بیان صحیح و دقیق مطالب آشکار بود، بلکه در خط زیبا و خوانا و منظم‌نویسی ایشان تبلور یافته بود، به گونه‌ای که تحسین و تعجب هر بیننده‌ای را در پی داشت.

7. از نکات جالب توجه و شنیدنی اینکه ایشان نسخه‌ای خطّی، از کتاب «مبسوط» مرحوم شیخ طوسی(رحمة الله عليه)، در کتابخانه شخصی خود داشت. معظم له با مراجعه به این کتاب متوجه می‌شوند که یکی از صفحات آن ناقص است، آن صفحه را با تقلید از خط صفحات دیگر، آن‌چنان با دقت و هنرمندانه می‌نویسد که برای کمتر کسی در بین صفحات کتاب قابل تشخیص و تمیز است و این حاکی از تبحّر بالای ایشان در فن خطاطی است.

8. عشق و تحمل ایشان در راه تألیف آن‌چنان بالا بود که به راحتی از کنار سختی‌ها می‌گذشت، برای او گرمای تابستان قم و یا یزد (در زمان تبعید) معنا نداشت. معظم له سعی داشت از همة فرصت‌های عمر بابرکت خود، برای تألیف بهره بگیرد و این سعی بلیغ جز به سبب تزاحم با امر مهم‌تر منقطع نشود، به عنوان نمونه از دفاتر موجود در بحث طهارت تفصیل الشريعة، کتابت دفتر اول در سلخ ذی الحجة سنة 1395ق پایان می‌پذیرد و تاریخ شروع به کتابت دفتر دوم 11 محرم ا لحرام سنة 1396ق به ثبت رسیده است و این نشانگر آن است که این مرجع ولایی و عاشق اهل بیت عصمت و طهارت(علیهم السّلام) تنها در دهة محرم برای شرکت در عزای خامس آل عبا دست از تألیف کشیده‌اند و با پایان یافتن دهة‌ عاشورا مجدداً به تألیف پرداخته‌اند.

9. بعضی از تألیفات معظم له(قدّس سرّه) همراه با تدریس نبوده است و برخی از آن‌ها همراه با تدریس به رشتة تحریر درآمده است و به طور طبیعی، این مباحث مفصل‌تر مورد بحث قرار گرفته‌اند.

10. معظم له(قدّس سرّه) به عنوان قدرشناسی از والدین، در پایان هر دفتر ثواب این جهاد علمی را به ایشان تقدیم می‌کردند.

ایشان با جدّیت تمام و با همة مشاکلی که پیش رو داشت (مشکلاتی از قبیل: کسالت، تبعید در زمان طاغوت، مسئولیت‌های ‌متعدد در حوزه علمیه قم از قبیل: ریاست حوزه به مدت ده سال و نیز دبیری جامعه مدرسین و برخی از مسئولیت‌های دیگر حوزوی و در رأس همة آن‌ها شؤون مرجعیت) همت گماشته و از هر لحظه عمر با برکت خود بهره گرفته و به تألیف آثار گران‌سنگی پرداخته، تا آنکه ما امروز وارث این گنجینة ‌نفیس علمی شده‌ایم.

مرکز فقهی ائمه اطهار(علیهم السّلام) که در سال 1376ش به امر ایشان تأسیس شده و از بهترین باقیات و صالحاتی است که از معظم له به یادگار مانده، خود را موظف می‌داند که در نشر این معارف کوشیده و آن‌ها را به بهترین وجه به طبع رسانده و در اختیار علاقمندان بگذارد که بحمدالله بخش اعظم آن صورت گرفته است.

و با درخواست و صلاحدید برخی صاحب‌نظران تصویر دست‌نوشته‌های معظم‌له نیز که به حق از زیبایی خاص تحسین‌برانگیزی برخوردار است، در نسخه‌هایی محدود تکثیر شد تا در کتابخانه‌های معتبر از این مرجع بزرگ به یادگار باقی بماند.

قابل ذکر است عمده این دست‌نوشته‌ها به زیور طبع آراسته گشته، و برخی نیز در دست اقدام است؛ هرچند تعداد اندکی از آن‌ها نیز پس از چاپ مفقود شده و متأسفانه در اختیار ما نیست.

آنچه پیش رو دارید، تصویر تمامی تألیفات مؤلف معظم(قدّس‌‌سرّه) می‌باشد که آن‌ها را به خط زیبای خود و نظمی تحسین‌برانگیز در دفاتر متعدد نوشته‌اند. مرکز فقهی ائمّه اطهار(علیهم السّلام) آنها را منظم و در مجلّداتی همسان به عنوان سندی معتبر درآورده است و به جهت تسهیل دسترسی به بخش مورد نظر، فهرست اجمالی محتوای مجلدات را تقدیم می‌داریم:

1. تفصيل الشريعة فی شرح تحرير الوسيلة، کتاب الطهارة[1]،[2] دفتر 1 و 2 و 3.

2. تفصيل الشريعة فی شرح تحرير الوسيلة، کتاب الطهارة، دفتر 4 و 5 و 6.

3. تفصيل الشريعة فی شرح تحرير الوسيلة، کتاب الصلوة، دفتر 1 و 2 و 3.

4. تفصيل الشريعة فی شرح تحرير الوسيلة، کتاب الصوم والاعتکاف و الزکاة.

5. تفصيل الشريعة فی شرح تحرير الوسيلة، کتاب الخمس والانفال و کتاب الحجّ دفتر اول.

6. تفصيل الشريعة فی شرح تحرير الوسيلة، کتاب الحجّ، دفتر 2 و 3.

7. تفصيل الشريعة فی شرح تحرير الوسيلة، کتاب الحجّ، دفتر 4 و 5.

8. تفصيل الشريعة فی شرح تحرير الوسيلة، کتاب الإجارة به ضمیمه کتاب الإجارة مستقل.

9. تفصيل الشريعة فی شرح تحرير الوسيلة، المکاسب المحرّمة، المضاربة، الشرکة، المزارعة، المساقاة، الدين، الرهن، الحجر، الضمان، الحوالة، الکفالة، الوکالة، الإقرار، الهبة.

10. تفصيل الشريعة فی شرح تحرير الوسيلة، کتاب الأمر بالمعروف والنهی عن المنکر والشفعة والصلح والوقف والصدقة والوصية والأيمان والنذور والعهد والکفارات والصيد والذباحة، کتاب الغصب واحياء الموات واللقطة.

11. تفصيل الشريعة فی شرح تحرير الوسيلة، کتاب النکاح.

12. تفصيل الشريعة فی شرح تحرير الوسيلة، کتاب الطلاق والمواريث.

13. تفصيل الشريعة فی شرح تحرير الوسيلة، کتاب القضاء والشهادات، دو دفتر.

14. تفصيل الشريعة فی شرح تحرير الوسيلة، کتاب الحدود، سه دفتر.

15. تفصيل الشريعة فی شرح تحرير الوسيلة، کتاب القصاص وکتاب الديات، دو دفتر.

16. نهاية التقریر.[3]

17. معتمد الاصول وکتاب الطهارة تقریرات درس بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران مرحوم امام خمینی(قدّس سرّه). [4]

18. حواشی بر عروة الوثقی ج 1 و 2 همراه با متن.

19. حواشی بر عروة الوثقی اجارة تا پایان همراه با متن و حاشیه مستقل بر عروة الوثقی بدون متن.

20. کتاب الاجتهاد والتقلید فی شرح عروة الوثقی والقواعد الفقهية.

خداوند روح بلند ایشان را با ارواح انبیاء و اولیاء و ائمة طاهرین ـ صلوات الله علیهم اجمعین ـ محشور فرماید و این ثروت عظیم را ذخیره‌ای برای قیامت ایشان قرار دهد.

مرکز فقهی أئمه أطهار(علیهم السّلام)