پژوهشي پيرامون تاريخ ولادت امام موسي بن جعفر(عليه السلام)
۰۷ آبان ۱۳۹۵
۱۹:۵۶
۵,۴۸۴
خلاصه خبر :
آخرین رویداد ها
سخنرانی حجت الاسلام و المسلمین نظری منفرد(زید عزه)ـ 95/7/2
پيرامون تاريخ ولادت امام موسي بن جعفر(عليه السلام)
پيرامون تاريخ ولادت امام موسي بن جعفر(عليه السلام)
بسم الله الرحمن الرحیم الحمدلله الذی جعل الحمد مفتاحاً لذکره و سبباً للمزید من فضله و دلیلاً علی آلائه و عظمته ثم الصلاة و السلام علی سیدنا و نبینا ابی القاسم محمد صلی الله علیه و علی اهل بیته الطیبین الطاهرین المعصومین المکرمین و اللعنة دائمة علی اعدائهم اجمعین الی قیام یوم الدین
عَن أَبِي الْحَسَنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ(صلوات الله و سلامه علیه):
«يَا هِشَامُ إِنَّ الْعَاقِلَ نَظَرَ إِلَى الدُّنْيَا وَ إِلَى أَهْلِهَا فَعَلِمَ أَنَّهَا لَا تُنَالُ إِلَّا بِالْمَشَقَّةِ وَ نَظَرَ إِلَى الْآخِرَةِ فَعَلِمَ أَنَّهَا لَا تُنَالُ إِلَّا بِالْمَشَقَّةِ فَطَلَبَ بِالْمَشَقَّةِ أَبْقَاهُمَا»(الكافي 1: 18)
چون روز گذشته بیستم ماه ذی الحجه اولین سالی است که به عنوان ولادت حضرت موسی بن جعفر(سلام الله علیه) در تقویم‌ها ثبت شده من در این جلسه تقاضا می‌کنم عنایت بفرمائید سیر حرکتی که انجام شده و تلاش‌هایی که عده‌ای از برادران انجام داده‌اند تا این مسئله را از نظر سند بررسي و به صدا و سیما و شورای انقلاب فرهنگی ارائه نموده و نهايتاً با تصویب آنها، به اینجا منتهی شده خدمت‌تان عرض کنم تا احیاناً اگر سؤال شد که چطور شد یک مرتبه ولادت موسی بن جعفر(ع) روز بیستم ماه ذی الحجة اعلام شد بتوانید پاسخگو باشید و بدانید که انتخاب بیستم ماه ذی الحجة به عنوان ولادت آقا موسی بن جعفر یک مطلبی نیست که جدید در آمده باشد.عَن أَبِي الْحَسَنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ(صلوات الله و سلامه علیه):
«يَا هِشَامُ إِنَّ الْعَاقِلَ نَظَرَ إِلَى الدُّنْيَا وَ إِلَى أَهْلِهَا فَعَلِمَ أَنَّهَا لَا تُنَالُ إِلَّا بِالْمَشَقَّةِ وَ نَظَرَ إِلَى الْآخِرَةِ فَعَلِمَ أَنَّهَا لَا تُنَالُ إِلَّا بِالْمَشَقَّةِ فَطَلَبَ بِالْمَشَقَّةِ أَبْقَاهُمَا»(الكافي 1: 18)
سه مطلب در این راستا خدمت عزیزان عرض خواهم کرد.
روز هفتم ماه صفر طبق نقل قاسم رسّي از نوادگان امام مجتبي(ع) در کتاب تثبيت الامامة روز شهادت حضرت مجتبی(علیه السلام) است.
بر اساس این نقل تاکنون در قم بازار تعطیل و در خانه مراجع مراسم روضه شهادت امام مجتبی(علیه السلام) برگزار مي‌شود، اما صدا و سيما به اعتبار اينکه ولادت امام موسی بن جعفر(عليه السلام) طبق قول برخي در اين روز ثبت شده آن روز برنامه مداحی و سرودخوانی اجرا کرده، و آن را روز شادی قلمداد می‌کردند و این خیلی زشت بود که حوزه و دروس آن تعطیل و بازار قم و به عنوان روز شهادت مجالس عزاداري و روضه در خانه علما برپا بود ولی از آن طرف رادیو و تلویزیون به عنوان روز جشن برنامه شاد پخش می‌کردند. بنابراين لازم بود در اين زمينه اقدام مناسبي صورت پذيرد.
نکته‌ی اول این است اقوالی وجود دارد که ولادت حضرت موسی بن جعفر(ع) روز هفتم ماه صفر است و ما این را انکار نمی‌کنیم، اما نکته قابل توجه اين است اگر امر دائر شود بین گفتار يک مورخ و ناقل و بين کلام امام معصوم(علیه السلام) کدام مقدم است؟ شما به کلام معصوم استناد می‌کنید یا به کلام زید، عمرو و آن کسی که این مسئله را نقل کرده، قطعاً قول معصوم مقدم است، به همين جهت با توضيحاتي که ارائه خواهد شد ما مي‌گوييم ولادت موسی بن جعفر(سلام الله علیه) در ماه صفر نبوده، چون هم استبعاد دارد و هم نقل مساعدش نیست.
نکته‌ی دوم اینکه ولادت موسی بن جعفر(سلام الله علیه) در ماه ذی الحجة اتفاق افتاده نه در ماه صفر.
نکته سوم این است که روز ولادت موسی بن جعفر(ع) در دهه دوم و روزهای آخر ذی الحجه بوده نه در دهه اول و ايام حج، بلکه به احتمال قوی روز بیستم ماه ذی الحجة بوده است.
اما عدم ولادت حضرت در ماه صفر جدای از متعبد بودنش یک امر قطعی و مسلم است، چون هم آنها که هفتم صفر و هم کساني که ماه ذی الحجه را نوشته‌اند، گفته‌اند ولادت امام موسی بن جعفر در منطقه‌ای به نام ابواء در بین مکه و مدینه اتّفاق افتاده است. یعنی امام صادق(سلام الله علیه) بعد از به‌جاي آوردن حج هنگامي که به مدينه برمی‌گشتند به ابواء که رسیدند آقا موسی بن جعفر آنجا متولد شد.
حال هفتم صفر چه تناسبي با مسئله‌ی حج دارد؟ هفتم صفر دو ماه بعد از ايّام حج است و ائمه معمولاً بعد از حج در مکه نمی‌ماندند کما اینکه پیامبر خدا نمی‌ماند. شواهد و قرائن روایی هم در این رابطه هست که امام صادق(سلام الله علیه) بعد از مناسک حج در مکه و منی توقف نکردند بنابراين نمی‌شود بازگشت ايشان از دوازدهم ذی الحجه تا هفتم صفر که حضرت به أبواء برسد دو ماه طول بکشد. این معنا ندارد.
جدای از این استبعاد، روایتی را صاحب کتاب دلائل الامامة محمد بن جریر طبری رستمی که از بزرگان علماء اماميه در قرن چهارم نقل کرده است. در مقدمه‌ی این کتاب نوشته شده ایشان همان صاحب المسترشد است، چون طبری امامی شیعی معاصر با طبری غیر شیعی است که صاحب تاریخ الامم و الملوک، و متوفای 310 است. ايشان حتماً معاصر با شیخ مفید(رضوان الله تعالی علیه) بوده است.
پس این کتاب یکی از منابع دست اول و کتاب بسیار خوبی است. در مقدمه این کتاب ظاهراً هم نجاشی اسم این بزرگوار و نام کتب دیگر ایشان را می‌برد، در رجال نجاشی هم ایشان توثیق شده که از اعاظم ماست.
ايشان در صفحه 146 در بحث ولادت حضرت موسی بن جعفر(ع) چنين می‌فرماید: «قال أبو محمد (این ابومحمد کنیه‌ی حضرت عسکری، پدر حضرت ولی عصر(ع) است)، الحسن بن علی الثانی، -ایشان نمی‌گوید نقل شده یا روايت شده، خیلی صریح می‌فرماید «قال» يعني گفت، ولو اسناد را ذکر نکرده، چون ایشان به زمان حضرت عسکری(ع) نزديک بوده و شهادت حضرت در 260 است و ایشان هم در قرن سوم یک قرن بعد از حضرت عسکری بوده، لذا بخاطر نزدیک بودن زمان، روايت براي او روشن بوده که سندش را حذف کرده است- قَالَ أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ الثَّانِي (عَلَيْهِ السَّلَامُ): وُلِدَ بِالْأَبْوَاءِ، بَيْنَ مَكَّةَ وَ الْمَدِينَةِ، فِي شَهْرِ ذِي الْحِجَّةِ سَنَةَ مِائَةٍ وَ سَبْعَةٍ وَ عِشْرِينَ مِنَ الْهِجْرَةِ».
در اینکه حضرت کاظم(علیه السلام) در صفر متولد شده باشد ترديد وجود دارد هر چند اقوالي براي آن ذکر شده اما این روایت امام حسن عسکری(ع) صراحت دارد که ولادت امام کاظم(سلام الله علیه) در ماه صفر نبوده، لذا آن اقوال با کلام امام حسن عسکری که نمی‌تواند معارضه کند آن هم با این صراحت. البته در این روایت نيامده چه روزی از روزهای ماه ذی الحجه حضرت متولد شده؟ فقط ذکر شده حضرت در ماه ذی الحجه سال 127 متولد شده است. هرچند در این هم یک اختلاف است برخی گفته‌اند سال 127 و برخي هم 128 گفته‌اند با یک سال تفاوت، علی أیّ حال ایشان بر اساس روایت امام حسن عسکری(سلام الله علیه)، در ماه ذی الحجه و در ابواء متولد شده‌اند.
این تحقيق انجام شد و ما آن را به مراکز مربوطه منتقل کردیم. دوستان دلسوز ما هم رفتند تهران با شورای انقلاب فرهنگی صحبت کردند که این معضل حل شود و روز ولادت امام کاظم از هفتم ماه صفر برداشته شود و طوري نباشد در آن روز صدا و سیما سرود بخواند و از طرف دیگر در قم دسته عزاداري برای حضرت مجتبی(علیه السلام) برپا شود.
اما اینکه چرا بیستم ذی الحجه را انتخاب کردیم؟
مرحوم کليني در جلد اول کافی بعد از باب مولد امیرالمؤمنین(ع) یک بابی را به نام باب موالید الائمة(علیهم السلام) آورده، جدای از ابوابی که به طور تفصیل ذکر کرده، هشت روایت در این باب آمده که روایت اول اين است: «روی احمد بن محمد عن المختار بن معرب عن محمد بن سلیم عن أبیه عن أبی بصیر ـ ابی بصیر یکی از اجلاء حضرت باقر و صادق علیهما السلام است بلکه از چهار رکن اصحاب ايشان هستند، يعني زرارة بن اعین، محمد بن مسلم ثقفی، برید بن معاویه عجلی و ديگري هم ابوبصیر است.
روایت مفصل است و بنده فقط قسمتی را مي‌خوانم که مربوط به بحث ما می‌شود و الا روایت عجیب است، آقایان آن را در کافی ببینید و در اين کتاب هم در صفحه 146 و 147آمده است. سند تا به ابی بصیر برسد مختلف است معلوم می‌شود که ایشان سند دیگری هم داشته است ـ «كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللهِ(عَلَيْهِ السَّلَامُ) فِي السَّنَةِ الَّتِي وُلِدَ فِيهَا مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ بِالْأَبْوَاءِ»، ابواء به مَد است، ایشان می‌گوید من همراه حضرت صادق بودم در آن سالی که حضرت کاظم متولد شد «فَبَيْنَا نَحْنُ نَأْكُلُ مَعَهُ إِذْ أَتَاهُ الرَّسُولُ: إِنَّ حَمِيدَةَ قَدْ أَخَذَهَا الطَّلْقُ: فَقَامَ فَرِحاً مَسْرُوراً وَ مَضَى»، در ابواء با حضرت صادق نشسته و مشغول غذا خوردن بودم، فرستاده‌اي آمد و گفت حميده را درد زايمان گرفته است، حضرت خوشحال برخاستند «فَلَمْ يَلْبَثْ أَنْ عَادَ إِلَيْنَا حَاسِراً عَنْ ذِرَاعَيْهِ، ضَاحِكاً مُسْتَبْشِراً» طول نکشيد که حضرت برگشتند در حالي که خنده بر لبانشان نقش بسته بود «فَقُلْنَا: أَضْحَكُ اللهُ سِنَّكَ، وَ أَقَرَّ عَيْنَكَ، مَا صَنَعَتْ حَمِيدَةُ؟»، گفتيم خدا هميشه شادمان‌تان کند و چشم‌تان روشن باشد. حمیده چکار کرد؟ «فَقَالَ: وَهَبَ اللهُ لِي غُلَاماً، وَ هُوَ خَيْرُ أَهْلِ زَمَانِهِ، وَ لَقَدْ خَبَّرَتْنِي أُمُّهُ عَنْهُ بِمَا كُنْتُ أَعْلَمُ بِهِ مِنْهَا» خداوند پسري به من بخشيد که بهترين انسان در زمان خود است و مادرش حميده خبرهایی به من داد که خودم بهتر می‌دانستم، «فَقُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ، وَ مَا الَّذِي خَبَّرَتْكَ بِهِ عَنْهُ؟ فَقَالَ: ذَكَرَتْ أَنَّهُ لَمَّا خَرَجَ مِنْ أَحْشَائِهَا وَقَعَ إِلَى الْأَرْضِ رَافِعاً رَأْسَهُ إِلَى السَّمَاءِ، قَدِ اتَّقَى الْأَرْضَ بِيَدِهِ، يَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ»؛ پرسيدم فدايت شوم چه خبري به شما دادند. فرمودند حميده به من گفت: وقتی حضرت متولد شد سرش را به سوي آسمان بلند کرد و شهادت به توحید خداوند داد.
یک تفاوتی بین نقل اين کتاب و روایت کافی هست، در روایت کافی يک عبارت اضافه‌ای دارد که بحث هم هست که اگر عبارتي اضافه باشد آیا اصل عدم اضافه است یا پذيرش آن و معمولاً می‌گویند اگر امر دائر شد بین نقل کلینی و دیگران، چون کلینی اضبط است نقل او مقدم مي‌شود. مرحوم کلینی در روایت باب موالید الائمه هشت روایت نقل کرده آنجا می‌گوید «حَجَجْنَا مَعَ أَبِي عَبْدِ اللهِ فِي السَّنَةِ الَّتِي وُلِدَ فِيهَا ابْنُهُ مُوسَى(ع) فَلَمَّا نَزَلَ الْأَبْوَاءَ» ما حج به جا آوردیم و خارج شديم یعنی هیچ درنگی بين اتمام حج و خروج از مکه نبوده است.
تا اینجا مشخص شد که ولادت موسی بن جعفر(سلام الله علیه) بعد از ایام حج بوده این یک نکته.
نکته دیگر اینکه ولادت موسی بن جعفر(ع) در ابواء اتفاق افتاده است.
حالا چرا روز بیستم را در تقویم‌ها نوشتند؟ البته چهاردهم نوشته بودند و بعضی از دوستان ما رفتند گفتند چهاردهم معنا ندارد و تبدیل به بیستم شد.
أبواء از نظر مکانی در کدام منطقه واقع شده و کجاست؟ اینجا که الآن جحفه است و میقات مردم اهل شام و مصر و مغرب زمین مي‌باشد، 56 کیلومتر تا مکه فاصله دارد. غدیر حدود ده کیلومتر با جحفه فاصله دارد، پس جحفه تقريبا در همان منطقه غدیر است. کوچ وجود مقدس پیامبر اکرم(ص) از منی به سمت مدینه روز دوازدهم بوده، پنج روز هم طول کشید تا به غدیر رسیدند.
اما ابواء کجاست؟ اربلی در حاشيه کتاب کشف الغمة می‌گوید «ابواء» اسم قریه‌ای نزديک به مدينه است و مادر پیامبر در آنجا دفن شده و 23 ميل با غدير فاصله دارد، يعني 23 میل از غدیر به طرف مدینه عبور کنيد به ابواء می‌رسید. ظاهراً هر میل، دو کیلومتر است، یعنی ابواء حدود هشت فرسخ بعد از غدیر است. هشت فرسخ مسافت، دو روز راه است، چون قافله‌ها معمولاً روزی چهار فرسخ راه می‌رفتند.
پس با احتساب اينکه پيامبر هجدهم ذيحجه به غدير رسيدند و دو روز هم از غدير تا ابواء فاصله است به این نتیجه رسیدیم طبق روایت ابی بصیر حضرت کاظم(سلام الله علیه) روز بیستم ماه ذی الحجه در ابواء متولد شده‌اند.
این نتیجه تحقیقاتی است که انجام شده و به اینجا منتهی گرديده است.
طریق سند کلینی، محمد بن سلیمان بود و سند این کتاب از طریق دیگر به ابی بصیر رسیده، معلوم می‌شود روایت را راويان متعدد نقل کرده‌اند. از اين رو ما به این نتیجه رسیدیم که ولادت آقا موسی بن جعفر(سلام الله علیه) روز بیستم ماه ذی الحجه است نه هفتم ماه صفر.
خداوند به کسانی که براي تصحيح اين تقويم تلاش کردند، إن شاء‌الله جزای خیر بدهد و امیدواریم إن شاء الله سال آینده همه تقویم‌ها بیستم ماه ذی الحجه را به عنوان روز ولادت حضرت موسی بن جعفر(عليه‌‌السلام) ثبت کنند و این در تاريخ بماند.
ممکن است کسي بپرسد شما که این مدارک را داشتید چطور شد که تاکنون هفتم ماه صفر به عنوان ولادت موسی بن جعفر(عليه السلام) در تقويم‌ها نوشته شده است؟
پاسخ اين است در اسنادی که از وزارت امور خارجه به دست آمده، روز هفتم صفر در زمان قاجار، روز ولادت ناصر الدین شاه بوده و اینها می‌خواستند آن روز را جشن بگیرند، مشکل آنها همین شهادت امام حسن مجتبی(علیه السلام) بوده، لذا مجبور شدند ولادت حضرت کاظم(ع) را که یک قول ضعيف داشته إحیاء کنند تا بتوانند آن روز را جشن بگیرند.
ما اینطور مشکلاتي را از گذشته داشته‌ايم که باقی مانده است.
إن شاء الله بیستم ماه ذی الحجه را به‌عنوان ولادت موسی بن جعفر جشن بگیریم و دو ماه محرم و صفر را إحياء کنيم همان‌طور که حضرت امام خميني(رضوان الله تعالی علیه) فرمودند ماه محرم عزاداری امام حسین(سلام الله علیه) است که علت مبقیه‌ی دین است. در ماه ذی الحجه مردم هر چه می‌خواهند شادی کنند، این دهه هم دهه ولایت است و تا بیست و پنجم این ماه مناسبت‌های خیلی خوبی هست، مثل خاتم بخشی اميرالمؤمنين(عليه السلام)، نزول سوره مبارکه هل أتی، نزول آیه مباهله و چیزهای دیگری مثل بستن و سد ابواب مسجد پيامبر(ص) جز درب خانه امیرالمؤمنین و... اینها را عید می‌گیریم.
اما روضه امروز ما:
در غدیر، آقا امیرالمؤمنین دستش در دست رسول خدا بود که آن را بالا گرفتند.
علی را در غدیر خم، نبی بگرفت روی دست *** ولی من روی دست خود علی اصغر آوردم
امام حسین هم روز عاشورا یک علی را روی دست گرفت.اي یگانه کودک یکتا پرست وی به طفلی مست صهبای الست
غم مخور ای بهترین همراز من غم مخور ای آخرین سرباز من
غم مخور ای کودک خاموش من قتله‌گاهت می‌شود آغوش من
غم مخور ای اصغر نیکو بشر من خودم تیر از گلویت می‌کشم
همینطور که روی دست ابی عبدالله بود نگاه کرد دید ذبح الطفل من الاذن إلی الاذن و من الورید إلی الورید.غم مخور ای بهترین همراز من غم مخور ای آخرین سرباز من
غم مخور ای کودک خاموش من قتله‌گاهت می‌شود آغوش من
غم مخور ای اصغر نیکو بشر من خودم تیر از گلویت می‌کشم
السَّلَامُ عَلَى الطِّفْلِ الرَّضِيعِ وَ الْمَرْمِيِّ الصَّرِيعِ، الْمَذْبُوحِ بِالسَّهْمِ فِي حَجْرِ أَبِيهِ لَعَنَ اللهُ رَامِيَهُ حَرْمَلَةَ بْنَ كَاهِلٍ الْأَسَدِيَّ. لا حول و لا قوة إلا بالله العلی العظیم.
والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته