بسم الله الرّحمن الرّحيم
الحمدلله رب العالمين و صلي الله علي سيدنا محمد و آله الطاهرين

«وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ حَفْصٍ الْمَرْوَزِيِّ قَالَ: قَالَ الْفَقِيهُ ع التَّقْصِيرُ فِي الصَّلَاةِ بَرِيدَانِ أَوْ بَرِيدٌ ذَاهِباً وَ جَائِياً- وَ الْبَرِيدُ سِتَّةُ أَمْيَالٍ وَ هُوَ فَرْسَخَانِ- وَ التَّقْصِيرُ فِي أَرْبَعَةِ فَرَاسِخَ- فَإِذَا خَرَجَ الرَّجُلُ مِنْ مَنْزِلِهِ- يُرِيدُ اثْنَيْ عَشَرَ مِيلًا وَ ذَلِكَ أَرْبَعَةُ فَرَاسِخَ- ثُمَّ بَلَغَ فَرْسَخَيْنِ وَ نِيَّتُهُ الرُّجُوعُ- أَوْ فَرْسَخَيْنِ آخَرَيْنِ قَصَّرَ- وَ إِنْ رَجَعَ عَمَّا نَوَى عِنْدَ بُلُوغِ فَرْسَخَيْنِ- وَ أَرَادَ الْمُقَامَ فَعَلَيْهِ التَّمَامُ- وَ إِنْ كَانَ قَصَّرَ- ثُمَّ رَجَعَ عَنْ نِيَّتِهِ أَعَادَ الصَّلَاةَ.» (وسائل الشيعة؛ ج‌، ص: 457)

در روایت چهارم از باب دوم از ابواب صلاة المسافر که می‌فرماید «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ حَفْصٍ الْمَرْوَزِيِّ»، ما در سال گذشته سند این روایت را بررسی کردیم و گفتیم روایت از جهت سلیمان اشکال دارد، از جهت سندی. «قالَ: قَالَ الْفَقِيهُ ع»، این فقیه امام هشتم(علیه السلام) است، «التَّقْصِيرُ فِي الصَّلَاةِ بَرِيدَانِ أَوْ بَرِيدٌ ذَاهِباً وَ جَائِياً»، ملاک تقصیر دو برید است یعنی امتدادی. یا یک برید چهار فرسخ برود و چهار فرسخ برگردد منتها دنباله‌اش می‌فرماید «وَ الْبَرِيدُ سِتَّةُ أَمْيَالٍ»، در حالیکه ما تا حالا گفتیم «و البرید اثنی عشر امیال، یا اثنی عشر میلا»، دوازده میل است اما در این روایت برید را شش میل قرار داده، بعد دوباره می‌گوید «و هو فرسخان»، تا حالا در روایات دیگر برید را چهار فرسخ معنا کردیم و ذکر شد، اینجا دارد فرسخان، «و التقصیر فی اربعة فراسخ فإذا خرج الرجل من منزله یرید إثنی عشر میلاً و ذلک أربعة فراسخ ثمّ بلغ فرسخین و نیّته الرجوع أو فرسخین آخرین قصّر». این روایت نکات متعددی دارد، شاهد ما کلام صاحب کتاب وسائل الشیعة است که می‌فرماید «تفسیر البرید بستة امیال و بفرسخین شاذٌ مخالفٌ للنصوص الکثیرة و لعلّ فیه غلطاً من النساخ و اصله و نصف البرید ستة امیال»، صاحب کتاب وسائل الشیعة سه توجیه می‌کند و می‌فرماید: «أَقُولُ: الْإِعَادَةُ مَحْمُولَةٌ عَلَى الِاسْتِحْبَابِ لِمَا يَأْتِي وَ تَفْسِيرُ الْبَرِيدِ بِسِتَّةِ أَمْيَالٍ وَ بِفَرْسَخَيْنِ شَاذٌّ مُخَالِفٌ لِلنُّصُوصِ الْكَثِيرَةِ وَ لَعَلَّ فِيهِ غَلَطاً مِنَ النُّسَّاخِ وَ أَصْلُهُ وَ نِصْفُ الْبَرِيدِ سِتَّةُ أَمْيَالٍ وَ هُوَ فَرْسَخَانِ أَوْ لَعَلَّ الْمُرَادَ بِالْمِيلِ وَ الْفَرْسَخِ اصْطِلَاحٌ آخَرُ فِي الْفَرْسَخِ كَالْخُرَاسَانِيِّ فَهُوَ ضِعْفُ الشَّرْعِيِّ تَقْرِيباً لِأَنَّ الرَّاوِيَ خُرَاسَانِيٌّ بَلْ لَعَلَّ قَوْلَهُ وَ الْبَرِيدُ إِلَى آخِرِهِ مِنْ كَلَامِ الرَّاوِي وَ يَكُونُ غَلِطَ فِيهِ وَ اللهُ أَعْلَمُ.»

دیگر روایت دوازدهم از باب دوم است، «فقال ابو عبدالله سئل عن حدّ الأمیال التی یجب فیها التقصیر»، امیالی که تقصیر در آن واجب و لازم است، «فقال ابو عبدالله إنّ رسول الله ص جعل حدّ الامیال من ظلّ عیر إلی ظل وعیر و هما جبلان بالمدینة»، از سایه کوه عَیر تا سایه کوه وُعَیر، که این دو کوه در مدینه‌اند یکی در جانب مشرق و دیگری در مغرب است، یعنی وقتی خورشید طلوع می‌کند این کوه سایه‌ای دارد، از ابتدای آن سایه تا وُعَیر که وقتی خورشید در طرف مغرب می‌رود این فیئ و سایه‌ای که از کوه وعیر به جانب مشرق می‌آید.

فیئ را می‌گویند ظلّ جدید، چون این برگشت سایه است عرب به فیئ تعبیر می‌کند. آن قضیه‌ای که شخصی سراغ سیبویه را گرفت، دختر سیبویه درب خانه را باز کرد و سائل گفت سیبویه کجاست؟ گفت: «فاء إلی الفیفاء» یعنی بیابان «إذا فاء الفیئ یفی» فیئ به معنای ظلّ حادث غروب است. از این سایه‌ی عیر تا نوک سایه فیئ وعیر، این حدّ امیال است، یعنی به اندازه‌ی چهار فرسخ است. نمی‌گوید در این روایت که این میل واحد است، «سائل سئل عن حدّ الأمیال التی یجب فیه التقصیر»، سؤال از میل نمی‌کند و روایت دیگر را هم می‌خوانیم که روشن‌تر مشخص کرده، «فإذا طلعت الشمس وقع ظلّ عیر إلی ظلّ وعیر و هو المیل الذی وضع رسول الله ص علیه التقصیر».

از جمله کسانی که تصریح به این مطلب کرده‌اند مرحوم محقق حلی(ره) در کتاب شرایع الاسلام است. برخی از فقها میل را به همین مدّ البصر تفسیر کردند یعنی علاوه بر اینکه گفتند همان ذراع است به مدّ البصر هم گفته‌اند. حالا می‌خواهیم ببینیم این مدّ البصر چیست؟

ب. نظریه فاضل نراقی(ره): در روایات، مد البصر وجود ندارد، چون مد البصر مضبوط نیست؛

ثانیاً: نراقی(ره) می‌گوید مد البصر غیر مضبوط است، زیرا به اختلاف مبصر و باصره و الأرض و رقة الهوا و غلظته فرق می‌کند، چهار عامل موجب اختلاف است: کسی که می‌بیند؛ یک کسی هست دور را خوب می‌بیند و شخصی هست که دور را خوب نمی‌بیند. به اختلاف أرض؛ زمین پستی و بلندی دارد، اینطور نیست که همه‌ی زمین‌ها یکی باشد. مبصر؛ آن محلی را که می‌بیند. رقّت هوا و غلظت هوا؛ هوا گاهی اوقات شفاف است و گاهی اوقات غبارآلود است مثل اینکه الآن گاهی اوقات در رؤیت هلال غالباً می‌گویند افق غبارآلود بود و ماه با چشم عادی قابل رؤیت نبود، لذا مرحوم نراقی(ره) می‌گوید این غیر مضبوط است.

ج. نظریه شیخ جعفر کاشف الغطاء؛

دیگران مثل کاشف الغطاء(ره) در کتاب انوار الفقاهه می‌گوید:

و صلّی الله علی محمد و آله الطاهرین