طهارت قلب(6): خشیت؛ گشاینده حکمت

تاکنون بيان شد یکی از عوامل طهارت قلب؛ «خشیت از خدای تبارک و تعالی» است.

انسان هر چه خودش را به این مقام خشیت نزديک‌تر کند طهار قلبش بيشتر و نورانی‌تر می‌شود.

عظمت خدای تبارک و تعالی چنان است که مجرد توجه به آن خشیت می‌آورد. لذا در بعضی از روایات فرموده‌اند کسی که خدا را بشناسد خشیت از خدا پیدا می‌کند، نام خدا که برده می‌شود توجه به خدای تبارک و تعالی خود ملازم با خشیت است.

آنها که بدون توجه فقط درحد زبان اسمی از خدا می‌آورند اما در قلبشان چیزی به نام خدا نیست به خشیت نمی‌رسند، اما مگر می‌شود انسان توجّه به خدا پيدا کند ولو در همان حد اجمالی که خودش می‌فهمد، خدا واجب الوجود بالذات، ذات مستجمع همه‌ی کمالات، قادر مطلق،‌ عالم مطلق، حی مطلق و قیوم و.. است اما براي او خشیت حاصل نشود؟ انسان اگر خودش را در مقابل یک فرد قدرتمند ببيند خوف و خشيت وجودش را فرا مي‌گيرد پس چطور در مقابل خداي تبارک و تعالي که معدن قدرت و عظمت است خشيت پيدا نکند؟

در آیه شریفه 51 سوره مبارکه نور خداي متعال می‌فرماید: «إِنَّما كانَ قَوْلَ الْمُؤْمِنينَ إِذا دُعُوا إِلَى اللهِ وَ رَسُولِهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ أَنْ يَقُولُوا سَمِعْنا وَ أَطَعْنا»، مؤمن آن کسی است که وقتی به سوی خدا و رسول خدا دعوت می‌شود تا در منازعاتشان حکم کنند و بگويند حکم خدا و رسول اين است يا در بيان احکام بگويند اين حلال و آن حرام، اين واجب و آن مستحب است، بدون چون و چرا پاسخ دهد شنيديم و اطاعت مي‌کنيم.

نمی‌گوید چرا خدا اين را واجب يا آن را حرام کرده؟ این چراها برای این است که خدا و رسول خدا را نمی‌شناسد، ما که هستیم در مورد خدا چون و چرا کنیم؟ ما مورد سؤالیم، او «لا يُسْئَلُ عَمّا يَفْعَلُ وَ هُمْ يُسْئَلُونَ» است، کسی نباید از او سؤال کند که چرا این را واجب و آن را حرام کرده؟ بله گاهي يک فقيه يا محققي براساس اين كه احکام ملاک دارد و تابع مصالح و مفاسد است، دنبال پيدا کردن ملاک حکم است از ناحيه او اين سؤال عيبي ندارد، اما غير او بايد بدانند احکام تعبدي است و در فعل خداوند هم سؤال راه ندارد مگر آنکه خودش علت و حکمت آن را بيان فرموده باشد.

لذا نبايد کسي بپرسد چرا خدا این کار را کرده؟ قرآن می‌فرماید: «إِنَّما كانَ قَوْلَ الْمُؤْمِنينَ إِذا دُعُوا إِلَى اللهِ وَ رَسُولِهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ أَنْ يَقُولُوا سَمِعْنا وَ أَطَعْنا»، انسان وقتي حکم خدا را شنيد بايد بگويد سمعاً و طاعتا، چشم، از جميع جهات تسلیم آن هستم و در درونش سر سوزنی دغدغه، ترديد، اضطراب و تزلزلی نباشد، خدا می‌فرماید چنين افرادي مفلح و رستگارند، «أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ‌‍» کساني كه در مقابل خدا و رسول چون و چرا نکنند.

گاهي انسان در تنهایی خود به خدا فکر كرده و خشیت پیدا می‌کند و اشکش جاری می‌شود، اما مرحله بالاتر اين است که دائماً در ریزترین امور زندگی توجّه داشته باشيم که خدا راضی است یا نه، می‌خواهم این حرف را بزنم آیا خدا راضی است یا نه؟ می‌خواهم این معامله را انجام بدهم آیا خدا راضی است یا نه؟ ‌ما در انجام معاملات چقدر فکر مي‌کنيم آیا خدا راضی به آن هست یا نه؟

ما وقتی خدا را در جزء جزء زندگی محور قرار دهیم زندگی ما عوض می‌شود، طهارت قلب اینطور حاصل می‌شود، طهارت قلب به صرف اطاعت خدا و رسول ايجاد نمی‌شود، این آیه بعد از «وَ مَنْ يُطِعِ اللهَ وَ رَسُولَهُ» می‌فرماید «وَ يَخْشَ اللهَ»، انسان باید خشیت از خدا و تقوا پیدا کند. بعضی گفته‌اند خشیت یک عامل درونی و تقوا یک عامل بیرونی است، برخی نيز گفته‌اند خشیت نسبت به محاسبه اعمال گذشته است که انسان محاسبه کند تا به حال چقدر گناه کرده، و تقوا مربوط به آینده است، این فرق‌ها بین خشیت از خدا و تقوا ذکر شده. اما محور مسئله خشیت از خداست.

پس با ملاحظه این روایات که خداوند به انبياء خود مثل موسی و عیسی امر می‌کند سراغ خشیت رويد، به طریق اولی ما مأمور به این تکلیف هستیم. خشیت از خدا موجب نجات انسان می‌شود، این سؤال در ذهن همه ما هست که چه‌کار کنیم در قیامت يا به وقت مُردن نجات پیدا کنیم، راه نجات ما چیست؟

در روایتی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) مي‌فرمايند «ثَلاثٌ مُهُلِکاتٌ وَ ثَلاثٌ مُنْجِیاتٌ»، سه چیز است که انسان را هلاک می‌کند و سه چیز هم هست که راه نجات انسان است، یکی از منجیات «خَشْیَةُ اللهِ عَزَّوَجَلَّ فِی السِرِّ وَ الْعَلانِیَةِ» است، انسان در آشکار و نهان از خدا بترسد، افراد اهل معرفت و معنا خشیت‌شان در سرّ به مراتب بیشتر از خشیت‌شان در آشكار است، در برخورد آشكار با مردم، رفقا، همسر، خانواده، بچه‌ها، به نحوي خشیت از خدا بروز و ظهور دارد اما خشیت از خدا در سرّ و پنهان خیلی باید قوی‌تر باشد، انسان در سرّ و تنهایی خودش مي‌تواند درجه خشیت از خدا را در درونش ببینید؟ یکی از منجیات خشیت از خداست یعنی هر کسی در این دنیا خشیتش از خدا زیادتر باشد روز قیامت هول و ترس و گرفتاری‌اش کمتر است.