حضور در انتخابات، هم وظيفه شرعی است و هم حق شهروندی

لازم ديدم به مناسبت انتخابات مجلس شوراي اسلامي كه در پيش رو داريم و بسيار هم با اهميت است نكات فقهي اين موضوع را مورد توجه قرار بدهم.

اينجا يك دليل بسيار بسيار روشن فقهي همان توقيع شريف از حضرت حجت (عجّل الله تعالي فرجه الشريف) است كه فرموده‌اند: «أمّا الحوادث الواقعة فارجعوا فيها الي رواة احاديثنا» سؤال اين است كه آيا انتخابات جزء حوادث واقعه هست يا نه؟ مسلّم جزء حوادث واقعه است.

منظور از حوادث واقعه فقط این نيست كه اگر حکم یک موضوع جزئي خارجي را بلد نبوديد از روات احاديث ما بپرسید. امام (عجّل الله تعالي فرجه الشريف) می‌فرماید: در همه حوادث واقعه سراغ فقها بروید، که انتخابات يكي از حوادث واقعه است، جهاد يكي از حوادث واقعه، دفاع يكي از حوادث واقعه، حرمت استعمال تنباكو در آن مقطع خاص زمانی و حتی خود تنباكو يكي از حوادث واقعه بود. اينها همه در يك وزان واحد است. مرحوم آقای خوئی می‌فرمایند مسأله هلال قطعاً از حوادث واقعه است اینکه امروز اول ماه رمضان یا اول ماه شوال است یا نه؟ با وجود آنکه گفته می‌شود این تشخیص موضوع است و مقلد خودش باید ببیند که هلال ماه رمضان واقع شده یا نه؟ بنابراین مساله انتخابات مسلما یکی از مصادیق مهم حوادث واقعه است.

مرحوم شيخ انصاري اعلي الله مقامه الشريف در كتاب مكاسب می فرماید «فإن المراد بالحوادث ظاهراً مطلق الامور التی لابدّ فیها عرفاً أو شرعاً أو عقلاً إلی الرئیس،» تمام اموری که از نظر عرف و شرع و عقل موکول به نظر رئیس است که او چه می‌گوید مشمول حوادث واقعه است. ایشان دایره بسیار وسیعی را مطرح کرده و می فرماید هر کاری که محتاج کسب نظر رئیس است. در حیطه بحث فقیه و دایره اختیارات او قرار می گیرد. كسي خيال نكند كه اين «أمّا الحوادث الواقعة» فقط در بيان احكام شرعي است؛ حتي اينكه كجا و چه كسي والي باشد و چه كسي نباشد. هم جزء حوادث واقعه است. آیا در مورد منطقه‌ای که حاکم ندارد يا در مثال خيلي ضعيفش موقوفه‌اي که متولي ندارد نبايد به فقيه مراجعه كرد؟

در فقه ما ولایت افراد بی سرپرست و اموال کسانی که بلوغ و رشد عقلی در تصرف اموال خود را ندارند یا افرادی که نام و نشانی از آنها نیست  و به اصطلاح غیّب و قصّر هستند، با فقیه است. فقیه ولی من لا ولیّ له است با این اوصاف آیا می توان گفت فقیه در یک امر مهم اجتماعی که سرنوشت یک جامعه را هم از نظر دینی و هم از نظر دنیوی مشخص می کند مثل انتخابات مجلس یا انتخابات ریاست جمهوری یا انتخابات خبرگان حق دخالت ندارد.

فکر می کنم برای اولین بار رهبری معظم انقلاب فرمودند این هم تکلیف است و هم حق. ممکن است برای شما طلبه‌ها یا اهل نظر این سؤال پیش آید چطور می‌شود یک چیزی هم تکلیف باشد و هم حق؟ در حالی که حق در مقابل حکم است، و حکم هم  قسیم حق است، جواب این است اینکه یک چیزی هم تکلیف است و هم حق به دو عنوان است، به این عنوان که اصل حضور واجب است تکلیف است، حق نیست.

حالا آیا این ترک واجب مستلزم آن است که بگوییم مرتکب کبیره شده؟ بله در بعضی از موارد اگر موجب وهن و تضعیف نظام اسلامی و سوء استفاده دشمنان بشود کبیره است، اگر نه، چنانچه شرکت نکردن کسی موجب وهن نظام نمی‌شود حالا 60 الی 70 درصد مردم شرکت می‌کنند و به همین مقدار اعتبار نظام اسلامی محفوظ می‌ماند باز گناه است و ترک واجب اما کبیره نیست. بنابراین شرکت در انتخابات از جهت اصل حضور تکلیف است اما از جهت اینکه به چه کسی رأی داده شود حق است. خود مردم باید با اختیار کسی را که واجد شرایط می یابند انتخاب کنند و هیچ کس حق تحمیل بر مردم را ندارد. البته مردم غالباً به یک روحانی اعتماد می‌کنند و از او می پرسند به چه کسی رأی ‌دهیم؟ می‌خواهیم در قیامت خیالمان راحت باشد.  مشورت مانعی ندارد اما اگر حتی در یک خانواده پدر به فرزند یا شوهر به همسر بگوید چون من می گویم باید به فلان فرد رأی بدهی این جایز نیست پدر و همسر چنین ولایتی ندارند.

 حوزه‌ها یادشان نرود مهم‌ترین یادگار امام برای ما ولایت فقیه است، ما با ولایت فقیه حکومت اسلامی را تاسیس کردیم، مهم‌ترین نظریه امام در مسائل فقهی و اصولی‌اش بحث ولایت فقیه است، حالا بحث خطابات قانونیه سر جای خودش، امام بحمدالله ابتکارات فقهی و اصولی فراوانی داشته ولی مهم‌تر از همه این بود که فقه را احیا کرد، فقیه را احیا کرد.

یک نکته مهم این است که مراد از فقیه چه کسی است؟ شرایط فقیه را خود امام(علیه السلام) در این توقیع بیان فرموده اند،  مرحوم والد ما(رضوان الله تعالی علیه) در مجلس درس می‌فرمود در این عبارت «أما من کان من الفقها صائناً لنفسه و حافظاً لدینه مخالفاً لهواه مطیعاً لامر مولاه»  مخالفاً لهواه از مشکل‌ترین شرایط است حتی از اجتهاد هم مشکل‌تر است، یعنی حتی در مباحات اگر یک چیزی مطابق با میل نفسانی‌ فقیه بود خودش را اسیر آن نکند و از آن اجتناب ورزد و این خیلی کار مشکلی است این طور نیست که یک فرد همین که مجتهد شد بتواند همه امور را دست بگیرد، این همه شرایط برای فقیه وجود دارد.

وصلی الله علی محمد و آله الطاهرین

14. بنابراین شرکت در انتخابات از جهت اصل حضور تکلیف است اما از جهت اینکه به چه کسی رأی داده شود حق است.