اگر بخواهيم بگوييم که در يک جايي بينه مي‌خواهد قائم بشود. مي‌گوييم يک خبر ديگري هم به او ضميمه بشود. ضميمه شدن خبر ديگر نه براي اين است که بگوييم حجيت و اعتبار خبر غير فاسق در موضوع خارجي، مقيد به او هست. يعني خبر العدل حجة مطلقا مطلقا حجيت دارد يعني اعتبار دارد چه خبر ديگر به او ضميمه شود، چه خبر ديگر به او ضميمه نشود. در باب شهادت مي‌گوييم کافي نيست. نمي‌گوييم اعتبار ندارد، مي‌گوييم يک خبر عادل واحد که في نفسه حجت هم هست. مي‌گوييم اين کافي نيست اگر ما در مورد اين آيه گفتيم اصلا اين هيچ في نفسه هم اعتبار ندارد، آن وقت اينجا تقييد درست مي‌شد، در حالي که اين في نفسه خودش حجيت دارد. اعتبار دارد. ادله شهادت مي‌گويد اين يکي کافي نيست بايد يکي ديگر هم باشد. لذا بنظر مي‌رسد اين قياس، قياس مع الفارق باشد. بنابراين، اين تکلفي که حالا ما تعبير به تکلف مي‌کنيم که مرحوم شيخ و مرحوم عراقي دچار او شدند، اين درست نيست. چهار راه را تا حالا بيان کرديم.

آن روز عرض کرديم ما نبايد فريب اين لفظ تجزه و اين چيزها را بخوريم بگوييم هر جا لفظ تجزه بود آنجا قاعده تجاوز مي‌شود، نه اين چنين نيست. ذيل مي‌گويد شک در شيئي که هنوز آن شيء را تمام نکردي به آن شيء اعتنا کن در شيئي که هنوز فارغ از آن شيء نشدي اعتنا به او بکن. اما در شيئي که از آن شيء فارغ شدي که مفهوم ذيل است شک کنيم در صحت کل عمل، وقتي که فارغ از او شديم اگر اين را گفتيم اين ديگر با آن صحيحه زراره هم سازگاري دارد. در صحيحه زراره اينطور بود که مادامي که مشغول در وضو هستيم اگر شک کردي بايد اعاده کني، اگر فارغ از وضو شدي ديگر اعاده لازم ندارد. اينجا اگر ما ذيل را برگردانديم به قاعده فراغ، به قرينه ذيل در صدر هم تصرف کرديم و ضمير در غيره را به وضو برگردانديم روايت يعني موثقه ابن ابي يعفور صدراً و ذيلاً دلالت بر قاعده فراغ پيدا مي‌کند.

ثانياً آن اشکالي که قبلا به خود مرحوم شيخ وارد کرديم. اصلا اين موثقه وقتي از اولش دارد شروع مي‌شود، دارد بيان مي‌کند حکم شک در شيء را بعد از اينکه از آن شيء عبور کرديم و وارد يک شيء ديگري شديم. يعني ظهور در اين من الوضو که ظهور در «من» تبعيضيه دارد. «من» بيانيه خلاف است براي موارد استعمال، اصل اولي در دوران بين تبعيض و بيان هم ظاهراً کثرت استعمال با «من» تبعيضيه باشد شککت في شيء من الوضو در يک جزئي از اجزاء وضو. سياق در اين است که در مقام بيان حکم يک جزء مشکوکي از اجزاء وضو مي‌باشد نه کل وضو را، نه فراغ بعد العمل را. لذا اين جمع هم باز مواجه با اين اشکال است.

اين که بگوييم عمل ما تمام شد حالا شک مي‌کنيم در اول نماز الله اکبر را آورديم يا نه؟ اينجا نمي‌گويند شککت في شيء و دخلت في غيره، ظهور اولي دخلت في غيره يعني به مجرد دخول در غير که محل بعد از او هست. براي شما شک حاصل مي‌شود نه بعدالعمل اين هم خلاف ظاهر است.

اگر مولي بخواهد قاعده فراغ را بگويد اين همه روايات فراغ داريم بعد ما تفرغ من صلاتک (روي کلمه في دقت بفرماييد) انما الشک يعني شک معتبر اذا کنت في شيء، يعني در همان جزئي هستي که هنوز عبور نکردي از آن جزء. في شيء ظرف است، از شما سوال کنيم که متعلق اين ظرف چيست؟ يعني شخص شاک در اين ظرف، يا في شيء در آن زمان است يا شکش در آن زمان است. بين اين دو تا فرق مي‌کند.