اگر بنده‌اي قصد انجام گناهي كند خیلی عجیب است نمی‌گوید اذ ارتکبَ، «قالَ لَهُ رُوحُ الإيمانِ لا تَفعَل»، روح الایمان به او می‌گوید این کار را نكن. ما وقتی فکر یک گناهی می‌کنیم، بالاخره غیر از معصومین این وضع برای همه پيش مي‌آيد منتها گناه صغیره و کبیره و کم و زیادش فرق مي‌كند، گاهی مي‌خواهند كمالات بعضی از آقایانی که به رحمت خدا رفته‌اند را بگویند می‌گویند این آقا از اول تا آخر عمرش فکر گناه هم نکرد! اين حرف صحيحي نيست. بگويند گناهی از او صادر نشد، از کجا می‌دانی فکر گناه نکرده، فکر گناه نکردن مختص ائمه است، يا مي‌توان گفت مکروهی هم از او صادر نشده.

یک معیار براي اين که انسان بفهمد خداوند قصد طهارت قلبش را دارد يا نه اين است كه اگر بخواهد خداي ناكرده مرتكب گناهی شود يا غیبت کسی را کند، چیزی که متأسفانه در خیلی از ماها رایج است، ببينيد چیزی در درونش به او می‌گوید لا تفعل يا نه؟ اگر هست مي‌فهميم روح الایمان در ما هست اما اگر نه احساس كرديم میل داریم آبروی کسی را برده يا موقعيت فرد آبرومندي را پائین بیاوریم يا اعتبارش را از بین ببریم، یک قضیه‌ی خصوصی از او می‌دانم، مي‌خواهم با گفتنش او را ساقط ‌کنم، اگر نفس امّاره كنترل نشود نفوس انسان‌ها تمايل به سوء دارد مي‌خواهد غيبت كند، تهمت بزند، كسي را بي‌ارزش كند.

خيلي بايد مراقب نفس خود باشيم خصوصاً كه ما هر روز با نظرات، استدلال‌ها و حرف‌هاي صاحب‌نظران مواجه هستيم چقدر نفس‌مان مي‌گويد اين حرف را بگو و اين فرد را تخريب كن، شأن علمي‌اش را پائين‌ بياور، يك موقع فكر نكنيم سرگرم درس و بحث هستيم و كاري به كار ديگران نداريم، غيبت كسي را نمي‌كنيم، آبروي كسي را نمي‌بريم، در حالي كه مرتب راجع به افراد! راجع به تقوا و علميت و مواضع سياسي آنها سخن مي‌گوئيم.

بله يك جاهايي بايد انسان حرف بزند، ولي به ما چه ارتباطي دارد كه فلان آقا اينطور هست و اين خصوصيت را دارد يا در يك جلسه‌اي خصوصي حرفي زده، من آن حرف را پيش ديگران نقل كنم؟ تطبيق اين موارد با خودمان است. بايد در مقابل نفس اماره، توجه به نفس لوامه خود كنيم وقتي مي‌خواهيم غيبتي كنيم يا حرفي راجع به ديگري بزنيم ملاحظه كنيم چه قدر اين لا تفعل و لا تقل در درون ما مي‌جوشد.

در بحث «روح الايمان» اين روايت قابل توجه است كه امام(علیه‌‌السلام) مي‌فرمايند: «من أفطر يوما من شهر رمضان خرج روح الايمان من قبله» اگر كسي در ماه رمضان يك روز روزه‌اش را عمداً افطار كند روح ايمان از قلبش خارج مي‌شود، حال اگر القاء خصوصيت از روزه شود مي‌توان گفت «من ترك واجباً من الواجبات» اگر كسي عمل واجبي را عمداً ترك كند هر واجبي كه مي‌خواهد باشد، عبارت «من افطر يوماً من شهر رمضان» موضوعيت ندارد، انسان وقتي مرتكب گناه شود روح الايمان از او خارج مي‌شود چون جايگاه روح الايمان قلب انسان است و در برابر گناه انسان را نهي مي‌كند اگر انسان بي‌توجهي به آن كند مي‌گويند من كاري ندارم و مي‌روم، اين سرآغاز بدبختي انسان مي‌گردد. واجبات، محرمات، همه در اين جهت مشترك هستند و روزه خصوصيتي ندارد.

«قالَ لَهُ رُوحُ الإيمانِ: لا تَفعَلْ، و قالَ لَهُ الشَّيطانُ إفعل»، شیطان امر به ارتكاب گناه مي‌كند و می‌گوید «إفعل».

می‌گوئیم شیطان کیست، در حالي‌كه پيامبر گرامي اسلام(ص) مي‌فرمايد: «أَعْدَى عَدُوِّكَ نَفْسُكَ الَّتِي بَيْنَ جَنْبَيْك‏»، همین که به تو می‌گوید بگو، غیبت کن، آبرویش را ببر، مسخره‌اش کن، اذیتش کن، نفس امّاره توست كه تحت فرمان شيطان قرار گرفته است.

اين حديث نيز درباره قلب زيباست كه امام صادق(علیه‌‌السلام) مي‌فرمايد: [2] «إِعْرَابُ الْقُلُوبِ عَلَى أَرْبَعَةِ أَنْوَاعٍ رَفْعٍ وَ فَتْحٍ وَ خَفْضٍ وَ وَقْفٍ فَرَفْعُ الْقَلْبِ فِي ذِكْرِ اللَّهِ تَعَالَى وَ فَتْحُ الْقَلْبِ فِي الرِّضَا عَنِ اللَّهِ تَعَالَى وَ خَفْضُ الْقَلْبِ فِي الِاشْتِغَالِ بِغَيْرِ اللَّهِ وَ وَقْفُ الْقَلْبِ فِي الْغَفْلَة عَنِ اللَّه‏»، قلب هم مثل حروف اعراب و ضمه و فتحه و کسره و جزم دارد «فرفع القلب اشتغاله بذکر الله» رفع و ضمه قلب وقتی است كه مشغول ذکر خداست.

از چیزهایی که طهارت نفس را آرام آرام در انسان ایجاد می‌کند ذکر خداست که متأسفانه امروز در حوزه‌های ما خیلی كمرنگ شده است. من نمی‌گویم در جلسه‌ی عمومی انسان جلوی دیگران طوری نشان بدهد که مشغول ذکر است، نه! شاید کار درستی هم نباشد اما انسان بايد دائماً به یاد خدا باشد، هنگام درس گفتن و درس شنيدن از خدا استمداد جويد. به وقت خورد و خوراك و انجام همه امورش از پروردگار استمداد کند.

خدا رحمت کند استاد ما مرحوم آیت الله حسن زاده آملي را كه یک وقتی در درس‌ می‌گفتند ببینید اسلام تا کجا به ما دستور داده که حتي هنگام قضاي حاجت در بیت الخلوة بگوید «اَلْحَمْدُ لِلَّهِ اَلَّذِي أَمَاطَ عَنِّي اَلْأَذَى وَ هَنَّأَنِي طَعَامِي وَ شَرَابِي وَ عَافَانِي مِنَ اَلْبَلْوَى» در هيچ‌جا انسان نبايد از ياد خدا غافل باشد! حتي در چنین جایی که به حسب ظاهرِ عقلِ انسان اصلاً هیچ تناسبی با ذکر خدا ندارد.

ذکر خدا را در زندگی‌ بیشتر کنیم، به وقت خواب با ذکر خدا و خواندن آیاتی از قرآن بخوابیم، به هنگام بیداري ببینیم اول چیزی که بر زبانمان جاری است چیست؟ اگر نفس خود را عادت بدهیم، اول چیزی که بر زبان جاری می‌شود ذکر خدا خواهد بود ولی وقتی نفس انسان به ذکر خدا مأنوس نباشد چیزهای دیگری جاری می‌شود.

«وَ فَتْحُ الْقَلْبِ فِي الرِّضَا عَنِ اللهِ» فتح و گشودگي قلب انسان زماني است كه احساس رضايت از تقديرات الهي كند. مشغول شدن به غير خدا قلب انسان را می‌شکند و کسر و انكسار پیدا مي‌کند «وَ خَفْضُ الْقَلْبِ فِي الِاشْتِغَالِ بِغَيْرِ اللهِ وَ وَقْفُ الْقَلْبِ فِي الْغَفْلَة عَنِ الله» و سكون و بي‌تحركي قلب در غفلت از خداوند حاصل مي‌شود.

پس پيرامون طهارت نفس مرحوم آقای طباطبائی مي‌فرمايد اولین عامل و علة العلل آن؛ خدای تبارک و تعالی است و طهارت یعنی زدودن رجس و پليدي از قلب، آن‌گاه می‌گوید قلب دو جهت دارد، «ما یدرک و ما يريد»، يعني عقل نظري و عقل عملی. همین که آقایان می‌گویند طهارت قلب و پاكيزگي نفس انسان در اعتقاد و عمل است.

بسيار عجیب است، فکر ما خیلی محدود است بسیاری از اعتقاداتی که الآن در ما وجود دارد خارج از این عنوان است، نسبت به آن توحیدی که خدا از ما می‌خواهد چند درصدش را بر خورداریم؟ پس ببینید خیلی از ما طهارت نداریم و براي رسيدن به آن باید خیلی تلاش کنیم، من نمی‌گویم مأیوس باشیم و راه بسته است! نه، درد را بفهمیم تا در پي درمان آن باشيم. ما در مسائل اعتقادی چقدر به توحید افعالی معتقدیم؟ حالا نسبت به توحید ذاتی و توحید در صفات ممكن است بگوئيم عقلمان نمی‌رسد، اما در توحید افعالی چه؟ چنانچه حادثه‌ای در زندگی‌ ما اتفاق افتد با همه‌ وجود مضطرب می‌شویم، وقتي كه کرونا پيش می‌آمد، چه تشویشی در جامعه ايجاد شد؟

خدا رحمت کند امام خميني(رضوان الله تعالی علیه) را، مرحوم حاج احمد آقا(رحمة‌الله علیه) فرمود وقتی قضیه شهید بهشتی و 72 تن از یاران ایشان اتفاق افتاد آن هم در زمانی که هر روز انقلاب با یک بحران مواجه بود، ما مانده بودیم چطور این قضیه را به امام بگوئیم. در یک روز 72 نفر از بازوان قوی‌شان از بین رفته بود. وقتی من خدمتشان رسيدم معلوم شد که صبح زود از رادیوی بی‌بی‌سی این خبر را شنیده بود.

بدون آنكه جزع و فزعي كند به من فرمود احمد، تقارب آجال شده‌ و زمان اجل و مرگ افراد چقدر به هم نزديك شده است.

اين نمونه توحید افعالی است. وقتی هم فرزند برومندش حاج آقا مصطفی شهيد شد که واقعاً در قله و اوج فقه و اصول و تفسیر و فلسفه و عرفان و ادبیات قرار داشت. از مرحوم والد ما وقتی در یزد تبعید بود(سال 51 و 52) یک طلبه‌ای پرسید اگر امام به رحمت خدا برود به نظر شما چه کسی به درد مرجعیت می‌خورد؟ ایشان بلافاصله فرمود حاج آقا مصطفی، چون با يكديگر سال‌های زیادی هم بحث بودند.

وقتي یک چنین شخصیتی از دست می‌رود، شخصیتی که در نجف مثل مرحوم آقای خوئی از او مي‌خواستند هفته‌ای یک بار بیا جلسه‌ی خصوصی با هم داشته باشیم و هر وقت هم كه نمی‌رفت پیغام می‌دادند چرا امروز نیامدی؟ مرحوم آقای خوئی گفته بوده در استعداد در این سن کسی را مثل ایشان ندیدم، حال چنين فردي وقتی به شهادت می‌رسد امام چکار می‌کند؟ مي‌فرمايد این از الطاف خفیه‌ی الهی است، والسلام. این معناي طهارت نفس، طهارت در اعتقاد و طهارت در عمل است.

آنچه در این جلسه در درجه اول به خودم و بعد به شما عرض می‌کنم این است که مروري در اعتقادات‌مان کنیم، در اعمال‌مان دقت و مراقبت کنیم و عوامل طهارت نفس را پیدا کنیم، يكي از عوامل طهارت نفس ذکر الله است، ديگري صمت و سکوت است، انسان در آنچه که ارزش ندارد یا فقط ارزش دنیوی دارد نه آخرتي هر چه بيشتر وارد نشود و دخالت نکند طهارت نفس بيشتري پيدا مي‌كند. بايد سعي كنيم موانع طهارت نفس را از بين ببريم. مبادا با دین خدا بازی کنیم! مبادا حکم خدا را به راحتی بخواهیم با یک إن قلت و قلت و اشكالات بي‌اساس بی‌ارزش كرده يا کم‌اهمیت جلوه دهيم، این از صدها جنایت بدتر است و مانع از طهارت نفس است.

البته باب اجتهاد باز است و کسی نمی‌خواهد باب اجتهاد را ببندد، ولی از اول به ما یاد دادند که اجتهاد در ضروریات راه ندارد وجوب حجاب از ضروریات است. حالا یک روحانی چطور به خودش اجازه می‌دهد بگوید نه، من رفتم بررسی کردم چون پیامبر در زمان خودش به کسی نگفته حجابت را رعایت کن، پس چنين چیزی نیست و اين حكم جعل شده است، آنگاه با اين استدلال غلط آیه صریح قرآن را کنار می‌گذارد يا با دو تا مطلب تاریخی بخواهیم آیه را عوض کنیم؟ آيا این اجتهاد است؟ بايد خيلي مراقب باشیم.

از خدا استمداد کنیم ان شاء‌الله به دعای امام زمان(عج) و ائمه معصومین(ع) و به دعای پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) از مصادیق کسانی قرار بگیریم که خدای تبارک و تعالی تطهیر قلوب ما را اراده فرموده است.