«كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ».

با توجه به روایاتی که ما داریم، اگر کسی بگوید همان پیامبر را که خداوند فرستاد، خود آن پیامبر دستوراتی را هم می‌گفت،

در ادامه آیه می‌فرماید: «وَ مَا اخْتَلَفَ فِيهِ إِلَّا الَّذِينَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ بَغْياً بَيْنَهُمْ». مجمع­البیان پیرامون «فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ» می‌گوید: «فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ من الحق قبل إنزال الكتاب‏»[6]، یعنی مردم راجع به حق اختلاف داشتند، یکی می‌گوید خدا هست یکی می‌گوید نیست، یکی می‌گوید واحد است و یکی می‌گوید واحد نیست، یکی می‌گوید مثل ماست و یکی می‌گوید مثل ما نیست، قبل انزال الکتاب در اینکه چه چیز حق است، اختلاف داشتند و انبیاء به وسیله کتاب حکم می‌کردند به اینکه چه چیز حق است؟

این جواب نمی‌تواند دقیق باشد، لذا باید در این «فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ» دقت کنیم ببینیم چه باید معنا کنیم؟ فهم این آیه واقعاً بسیار مشکل است. در اینکه جواب صحیح چیست، در آینده بحث خواهیم کرد. به هر حال از این آیه استفاده می‌شود که حاکم پیامبر است منتهی به وسیله قرآن حکم می‌کند. به وسیله کتاب حکم می‌کند. پیکی از شئون انبیاء حکومت است، نه حکومت به معنای قضاوت صرف! بلکه یعنی حکم نمودن در هر آنچه که محل اختلاف بین مردم است.

اشکال این است که اگر «كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً»؛ «أُمَّةً وَاحِدَةً» را به ضلالت و کفر برگردانیم «فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ» یعنی چه؟ یعنی یک عده‌‌ای بر حق هستند. طبق معنای مجمع البیان اگر ما «كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً» را به کفر زدیم، «فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ» مشکل پیدا می‌کند. و بعد هم یک جواب غیر قانع کننده‌ای مطرح می‌کند که یک عده‌ای کفرشان روی غلو است، یک عده‌ای کفرشان عن تقصیرٍ است. این توجیه است و جواب قانع کننده­ای نیست. اما روی این بیانی که ما عرض می‌کنیم «كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً» که در جلسه گذشته گفتیم مراد همان ضلالت است، خدا مبشرین را فرستاد. کتاب را هم همراهشان فرستاد. این «لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ» عمدتاً غایت برای بعثت انبیاست؛ نبی را برای چه فرستاد؟ نبی را برای مبیّن بودن همین کتاب «فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ» که مصداقش در همین کتاب است، فرستاد. همین قرآن را یک عده می‌گفتند سحر است، یک عده می‌گفتند شعر است، حرفهای مخلتفی می‌زدند، آما آنکه باید از کتاب دفاع کند و جواب بدهد و تبیین کند وجود مبارک پیامبر صلی الله علیه و آله است. اگر اینطور معنا کردیم، چرا در این کتاب اختلاف می‌کردند؟ می‌فرماید: «إِلَّا الَّذِينَ أُوتُوهُ» یعنی آنهایی که کتاب برایشان فرستاده نشده بود که اختلافی نداشتند و در کفر خودشان باقی مانده بودند، آنها در ضلالت خودشان باقی مانده بودند، اما فرض کنید حضرت نوح اگر برای جمعی از مردم زمانه خودش آمده بود، در این کتاب اختلاف نمی‌کردند مگر کسانی که این کتاب به ایشان داده شده بود بعد از «ما جاءَتْهُمُ الْبَيِّناتُ»، یعنی معجزه پیامبر را هم می‌دیدند و علم داشتند که این پیامبر است و علم داشتند که این کتاب خداست، اما باز اختلاف می‌کردند. چرا اختلاف می‌کردند؟ از باب بغی، حسادت، ظلم یا بعضی‌ها به عنوان طلب الریاسه گفته‌اند. اصلاً بغی در اینجا این است که دیدند اگر قرآن را قبول کنند از خیلی از مشتهیات نفسانی باید اعراض کنند، اگر این قرآن را بخواهند قبول کنند باید محدودیت برای خودشان ایجاد کنند؛ منظورم کتاب آسمانی است. بغی را طلباً للدنیا بگوئیم، برای طلب دنیایشان اختلاف می‌کردند، می‌گفتند بله خدا این را گفته ولی منظورش این است که ما می‌گوئیم.