تعبير به «غدو» و «عشي»(صبح و شام)،؛ يا اشاره به دوام عذاب است، چنانکه ميگوييم فلان کس، صبح و شب مزاحم ما است، يعني همواره و هميشه. و يا اشاره به انقطاع عذاب برزخي است، که تنها در مواقع صبح و شام که مواقع قدرتنمائي فراعنه، و عيش و نوش آنها بوده، به آن گرفتار ميشوند.
تعبير صبح و شام در قيامت و بهشت نيز به کار گرفته شده است، در آيه 62 مريم درباره بهشتيان ميخوانيم: «و لهم رزقهم فيها بکرة وعشياً؛ هر صبح و شام روزي آنها در بهشت مقرر است.»
از آيات قبل از اين آيه به خوبی استفاده ميشود که اين توصيف درباره بهشت آخرت است که از آن تعبير به «جنات عدن» شده نه بهشت برزخي. حال اين سؤال پيش ميآيد که مطابق آيات ديگر قرآن، بهشتيان هر چه بخواهند از مواهب و روزيها در هر ساعت و هر زمان براي آنها مهيا است. اين چه موهبتي است که هر صبح و شام به آنها اعطا ميشود؟
مسلّماً اين مواهب جديد و تازه مادي و معنوي است که در اين دو وقت به آنها داده ميشود، و طبعاً به مقامات بالاتري سوق داده خواهند شد. در اين زمينه حديث پرمعنايي از پيغمبر اکرم(ص) نقل شده که مطلب را روشن ميسازد، ميفرمايد: «وتاتيهم طرف الهدايا من الله تعالي لمواقيت الصلاه التي کانوا يصلون فيها في الدنيا، تسليم عليهم الملائکة»؛ هداياي نخبه و جالباز سوي خداوند بزرگ در اوقاتي که در دنيا نماز ميخواندند به آنها ميرسد، و فرشتگان به آنها سلام و درود ميفرستد.
بنابراين هرچند در بهشت شب و روزي وجود ندارد؛ ليکن ممکن است گفته شود که بهشت گر چه دائماً کانون نور روز و روشنايي است، ولي اين نور نوسان دارد که با نوسان و کم و زياد شدن آن، بهشتيان روز و شب را تشخيص ميدهند، درست مانند مناطق قطبي که شش ماه متوالي روز است ولي با کم و زياد شدن نور، روز و شب از هم تشخيص داده ميشود. لذا بعيد نيست که صبح و شام بيانگر زمانهاي خاصي در برزخ يا بهشت باشد.
در نتيجه: بعيد نيست که عرضه عذاب بر فرعونيان و اطرافيانش در صبح و شام، کنايه از زمانهاي خاصي باشد که اين عذاب هم روح و هم جسم آنها را گرفتار عذاب ميکند و در قيامت به عذاب دائم جهنم گرفتار کند چنانچه از ظاهر آيه شريفه استفاده ميشود که ميفرمايد: «النار يعرضون عليها غدوا و عشياً و يوم تقوم الساعة ادخلوا آل فرعون أشد العذاب»؛ (عذاب آنها) آتش است که هر صبح و شام بر آن عرضه ميشوند؛ و روزي که قيامت برپا شود (ميفرمايد:) آل فرعون را در سختترين عذابها وارد کنيد.
و ممکن هم هست کنايه از عذاب دائمي باشد و صبح و شام، کنايه از شدت عذاب در اين دو زمان خاص باشد و حقيقت تعبير صبح و شام در آيات، برزخ و قيامت؛ روشن نيست.
منظور از صبج و شب در قيامت
۲۶ تیر ۱۳۹۸ ساعت ۲۰:۰۹
در مورد آيهي 46 سوره غافر که خداوند فرموده بر فرعون، صبح و شام آتش نازل ميشود، خواستم سؤال کنم: آيا براي اينکه براي ما قابل فهم باشد فرموده شده در صبح و شب بر آنها آتش نازل ميشود که ما بفهميم مدام بر آنها آتش نازل ميشود، يا اينکه ميتوان برداشت کرد که آنجا صبح و شب وجود دارد؟
پاسخ :
کلمات کلیدی :
۲,۴۰۴