مرحوم شيخ عباس قمي در کتاب شريف منازل الآخرة مي‌‌نويسد: يکي از منازل هولناک سفر آخرت قبر است که در هر روز مي‌‌گويد: «أنا بيت الغربة أنا بيت الوحشة أنا بيت الدود»؛ منم خانه غربت، منم خانه وحشت، منم خانه کرم. و اين منزل عقبات بسيار سخت وجاهاي دشوار و هولناکی دارد. سپس به چند عقبه اشاره مي‌‌کند و مي‌‌فرمايد: عقبه اول؛ وحشت قبر است، عقبه دوم؛ ضغطه و فشار قبر است، و عقبه سوم؛ سؤال نکير و منکر در قبر است.

بر اساس روایات، منزل قبر بسيار سخت و دشوار است. البته اگر کسي مؤمن باشد براي او سهل و آسان مي‌‌شود.

در هر صورت تاريکي قبر، وحشت، غربت، فشار قبر و سؤال و جواب‌‌هاي بسيار سخت اعتقادي و رفتاري در قبر وجود دارد.

اميرالمؤمنين علي(عليه السلام) مي‌‌فرمايد: «يا عباد الله ما بعد الموت لمن لا يغفر له أشد من الموت القبر فاحذروا ضيقه و ضنكه و ظلمته و غربته إن القبر يقول كل يوم أنا بيت الغربة أنا بيت التراب أنا بيت الوحشة أنا بيت الدود و الهوام و القبر روضة من رياض الجنة أو حفرة من حفر النار... و إن المعيشة الضنك التي حذر الله منها عدوه عذاب القبر إنه يسلط على الكافر في قبره تسعة و تسعين تنينا فينهشن لحمه و يكسرن عظمه يترددن عليه كذلك إلى يوم يبعث لو أن تنينا منها نفخ في الأرض لم تنبت زرعا يا عباد الله إن أنفسكم الضعيفة و أجسادكم الناعمة الرقيقة التي يكفيها اليسير تضعف عن هذا...»؛ «اي بندگان خدا بعد از مرگ آمرزيده نشدن شديد تر از(خود) مرگ است از قبر و تنگي، تاريکي، و غربت آن برحذر باشيد، همانا قبر در هر روز مي‌گويد: من خانه غربتم، من خانه وحشتم، من خانه کرم هستم. قبر يا باغي از باغهاي بهشت و يا گودالي از گودالهاي آتش است... تا آنجا که فرمود: همانا زندگي و معيشتي سخت که خدا دشمن خودرا از آن ترسانده عذاب قبر است همانا در قبر 99 مار بزرگ بر کافر مسلط مي‌‌شوند، گوشت او را به نيش مي‌‌کشند واستخوانش رامي‌‌شکنند و تا روز رستاخير تکرار مي‌‌کنند. اگر يکي از آن مارها در زمين بدمد زراعتي نخواهد روئيد. اي بندگان خدا براي نفس‌هاي ضعيف و بدن‌‌هاي نرم و نازک شما، کمي از اينها کافي است».(بحار الانوار، ج6، ص 218، باب 8 - أحوال البرزخ والقبر وعذابه)

اما مهم آنست که اولا بدانيم چه چيزی سبب فشار و يا عذاب قبر مي‌‌شود و ثانيا چه اسبابي انسان را از اين فشار و عذاب نجات مي‌‌دهد وثالثا در قبر از چه چيز و با چه کيفيت سؤال مي‌‌شود؟

فشار قبر
در روايتي از امام صادق(ع) نقل شده که هيچ مؤمني نيست مگر آنکه براي او فشار قبر است و در روايت ديگر است که فشار قبر به خاطر کفاره نعمت‌‌هايي است که مؤمن آنها را تضييع کرده است.(بحار،ج 6،ص221، ح 9)

شيخ صدوق از امام صادق(ع) نقل کرده که هر مؤمني که از برادر مؤمن خود حاجتي را بخواهد و او توانايي داشته باشد که آن را برآورده کند و حاجت او را بر نياورد، حقتعالي بر او در قبرش مار عظيمي را به نام شجاع مسلط مي‌‌کند که پيوسته انگشتان او را نيش مي‌‌زند.(بحار، ج 74، ص330)

عوامل فشار قبر

آنچه سبب مي‌‌شود فشار قبر بر انسان وارد شود، عبارتند از:

1- ضايع کردن نعمت‌‌هاي الهي
2- عدم اجتناب از ادرار؛ يعني رعايت نکردن طهارت و نجاست
3- سخن چيني
4- غيبت
5- دوري مرد از اهل خودش
6- بدخلقي و درشت گوئي با خانواده

اسباب نجات از فشار قبر:

1- قرائت سوره نساء در هر جمعه
2- مداومت در قرائت سوره زخرف
3- قرائت سوره قلم در نمازهای واجب و نافله نمازها
4- کسي که ما بين زوال روز پنجشنبه تا زوال روزجمعه بميرد
5- نماز شب
6- گذاشتن دو چوب تر و تازه با ميت(در زير بغل راست و چپ ميت)
7- پاشيدن آب روي قبر بعد از دفن ميت و تر نگهداشتن روي قبر. بر اساس روایات تا زماني که چوب‌‌ها تر باشند و روي قبر تر باشد، خداوند عذاب را بر مي‌‌دارد.
8- ده رکعت نماز در روز اول ماه رجب که در هر کعت يک مرتبه حمد و سه مرتبه توحيد بخواند.(منازل الاخرة)
9- روزه گرفتن 4 روز از ماه رجب
10 - روزه گرفتن 12 روز از ماه شعبان
11- خواندن سوره «تبارک الملک» بالاي قبر ميت
12- بعد از دفن ميت کنار او اين دعا را بخواند «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أَنْ لَا تُعَذِّبَ هَذَا الْمَيِّتَ إِلَّا رَفَعَ اللَّهُ عَنْهُ الْعَذَابَ إِلَى يَوْمِ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ»(ثقة الاسلام حاجي نوري، مستدرک الوسائل ج 2 ص 372 باب 49 باب استحباب الدعاء بالمأثور عند...)، در بعضى روایات نقل شده كه اين دعا سه مرتبه گفته شود.
13- خواندن دو رکعت نماز در شب جمعه؛ از رسول خدا(ص) نقل شده که هر که در شب جمعه دو رکعت نماز بخواند و در هر رکعت يک حمد و پانزده مرتبه سوره «اذا زلزلت الارض» را بخواند، خداوند او را از عذاب قبر و وحشت روز قيامت ايمن گرداند.

سؤال و جواب در قبر

از مسلمات اعتقادي مذهب شيعه اعتقاد به سؤال و جواب در قبر است. از امام صادق(ع) روايت شده که از شيعه ما نيست کسي که 3 چيز را انکار کند: 1- مسئله معراج 2- سؤال در قبر 3- شفاعت.

از روایات بسياري استفاده مي‌‌شود که هنگامي که انساني را در قبر گذاشتند، دو فرشته به نام‌‌هاي نا کر و نکير و يا منکر و نکير، از فرشته‌‌هاي الهي به سراغ او مي‌‌آيند و از اصول و عقايد او، توحيد نبوت و ولايت و حتي طبق بعضي از روایات از چگونگي مصرف کردن در طرق مختلف و طريق کسب اموال و مصرف آنها از او سؤال مي‌‌کنند، چنانچه از مؤمنان راستين باشد به خوبي از عهده جواب برمي‌آيد ومشمول رحمت وعنآيات حق مي‌‌شود واگر از مؤمنان راستين نباشد در پاسخ اين سؤالات در مي‌‌ماند و گرفتار عذاب دردناک برزخي مي‌‌شود.

براساس روایات دوملک نکير و منکر با هيبت هولناک وارد قبر مي‌‌شوند وصداي شان مثل رعد غرنده است وچشهايشان مثل برق خيره کننده است.

جواب دادن در آن لحظه با آن وضعيت بسيار سخت و دشوار است برهمين اسا س مستحب است که ميت را دوبار تلقين نمايد.

در حديثي از امام علي بن الحسين(ع) مي‌‌خوانيم: «در هرجمعه در مسجد پيامبر اکرم(ص) مردم را با اين سخنان موعظه مي‌‌کرد و اندرز مي‌‌داد به گونه‌‌اي که مردم محتواي آن را حفظ کردند و نوشتند، مي‌‌فرمود: «یا أيّها النَّاسُ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّكُمْ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ...» مردم! تقواي الهي را پيشه کنيد وبدانيد به سوي او باز مي‌‌گرديد...،

سپس در بخش ديگري از کلمات شريف و تکان دهنده‌‌اش به ورود دو فرشته منکر و نکير، براي سؤال قبر اشاره کرده مي‌‌فرمايد: «أَلَا وَ إِنَّ أَوَّلَ مَا يَسْأَلَانِكَ عَنْ رَبِّكَ الَّذِي كُنْتَ تَعْبُدُهُ وَ عَنْ نَبِيِّكَ الَّذِي أُرْسِلَ إِلَيْكَ و عَنْ دِينِكَ الَّذِي كُنْتَ تَدِينُ بِهِ وَ عَنْ كِتَابِكَ الَّذِي كُنْتَ تَتْلُوهُ وَ عَنْ إِمَامِكَ الَّذِي كُنْتَ تَتَوَلَّاهُ ثُمَّ عَنْ عُمُرِكَ فِيمَا كُنْتَ أَفْنَيْتَهُ وَ مَالِكَ مِنْ أَيْنَ اكْتَسَبْتَهُ وَ فِيمَا أَنْتَ أَنْفَقْتَهُ فَخُذْ حِذْرَكَ وَ انْظُرْ لِنَفْسِكَ وَ أَعِدَّ الْجَوَابَ قَبْلَ الِامْتِحَانِ وَ الْمُسَائَلَةِ وَ الِاخْتِبَارِ فَإِنْ تَكُ مُؤْمِناً عَارِفاً بِدِينِكَ مُتَّبِعاً لِلصَّادِقِينَ مُوَالِياً لِأَوْلِيَاءِ اللَّهِ لَقَّاكَ اللَّهُ حُجَّتَكَ وَ أَنْطَقَ لِسَانَكَ بِالصَّوَابِ وَ أَحْسَنْتَ الْجَوَابَ وَ بُشِّرْتَ بِالرِّضْوَانِ وَ الْجَنَّةِ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ اسْتَقْبَلَتْكَ الْمَلَائِكَةُ بِالرَّوْحِ وَ الرَّيْحَانِ وَ إِنْ لَمْ تَكُنْ كَذَلِكَ تَلَجْلَجَ لِسَانُكَ وَ دُحِضَتْ حُجَّتُكَ وَ عَيِيتَ عَنِ الْجَوَابِ وَ بُشِّرْتَ بِالنَّارِ وَ اسْتَقْبَلَتْكَ مَلَائِكَةُ»(کليني، الكافي ج 8 ص 72 و محمد باقر مجلسي، بحار الانوار، ج 6 ص 223 حديث 24)/

«بدان نخستين چيزي که آن دو فرشته از تو سؤال مي‌‌کنند: پروردگارت را که مي‌‌پرستيدي، و از پيامبر که به سوي تو فرستاده شده و از ديني که به آن پايبند بودي، و از کتاب که آن را مي‌‌خواندي، واز امامي که ولايتش را پذ‌يرفته بودي، سپس از عمرت سؤال مي‌‌کنند که درکدام راه صرف کردي، واز اموالت که از کجا آوردي و درکجا مصرف کردي؟

جانب احتياط را نگه دار و درباره خود بينديش و قبل از آزمايش و سؤال و امتحان، پاسخ را آماده کن، که اگر با ايمان ومتقي و آگاه به دين و پيرو صادقين و موالي أولیاء الله باشي، خداوند پاسخ لازم را به تو تلقين مي‌کند و زبانت را به حق مي‌‌گشايد، و جواب خواهي داد، و دراين هنگام از سوي خدا بشارت جنّت و رضوان و خيرات فراوان به تو داده مي‌‌شود، و فرشتگان الهي با روح و ريحان از تو استقبال مي‌‌کنند، واگر چنين نباشد زبانت به لکنت مي‌‌افتد و دليلت باطل مي‌‌شود واز دادن پاسخ فرو مي‌‌ماني و نابينا مي‌‌شوي، و بشارت به آتش داده مي‌‌شوي، وفرشتگان عذاب به استقبال تومي آيند...».