خطبه رسول خدا(ص) در آخر ماه شعبان و قبل از فرا رسیدن ماه مبارک رمضان

در خطبه‌اي‌ كه‌ رسول‌ خدا(صلّي‌ الله‌ عليه‌ و آله‌ و سلّم‌) در آخرین جمعه ماه‌ شعبان‌ قرائت‌ فرمودند مردم‌ را اندرز دادند كه‌ اين‌ ماه‌ (رمضان‌) ماه‌ پربركت‌ و رحمت‌ است‌، ماه‌ مغفرت‌ و دعا و اجابت‌ است‌، ماه‌ نماز، ماه‌ قرائت‌ قرآن‌، ماه‌ صدقه‌ و صلۀ رحم‌ و ايثار است‌، ماه‌ اداي‌ فرائض‌ و روزه‌ و انفاق‌، و بهار آمرزش‌ و تخفيف‌ بر زيردست‌ و رحم‌ بر صغير و احترام‌ بزرگسال؛ مفصّلاً بياناتي‌ فرمودند.

مفاد فرمایشات حضرتش‌ آن است كه‌ انسان مؤمن‌ در شهر رمضان‌، نه‌ تنها از آدابي‌ كه‌ فقهاء در كتب‌ عمليّه‌ ذكر مي‌كنند بايد اجتناب‌ ورزد، بلكه‌ در اين‌ ماه‌ رحمت‌، بايد با شراشر وجود خود جلب‌ رحمت‌ كند، خشوع‌ و خضوع‌ داشته‌ باشد، هميشه‌ به‌ ذكر خدا اشتغال‌ ورزد، در هر امري‌ كه‌ او را به‌ خدا نزديك‌ كند سبقت‌ گيرد، و از هرچيزي‌ كه‌ او را از خدا دور كند بگريزد، به‌ آنچه‌ خدا امر كرده‌ عمل‌ كند و از آنچه‌ نهي‌ فرموده‌ اجتناب‌ ورزد، از هر چه‌ ديدنش‌ را حرام‌ فرموده‌ چشم‌ ببندد و به‌ هر چه‌ شنيدنش‌ را ممنوع‌ كرده‌ گوش‌ ندهد.

و اما قسمتی از خطبه پیامبرخدا(ص):

عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(ع) قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللهِ(ص) خَطَبَنَا ذَاتَ يَوْمٍ فَقَالَ:
«أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَيْكُمْ شَهْرُ اللهِ بِالْبَرَكَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَيَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَيَّامِ وَ لَيَالِيهِ أَفْضَلُ اللَّيَالِي وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ هُوَ شَهْرٌ دُعِيتُمْ فِيهِ إِلَى ضِيَافَةِ اللهِ وَ جُعِلْتُمْ فِيهِ مِنْ أَهْلِ كَرَامَةِ اللهِ.
أَنْفَاسُكُمْ فِيهِ تَسْبِيحٌ وَ نَوْمُكُمْ فِيهِ عِبَادَةٌ وَ عَمَلُكُمْ فِيهِ مَقْبُولٌ وَ دُعَاؤُكُمْ فِيهِ مُسْتَجَابٌ فَاسْأَلُوا اللهَ رَبَّكُمْ بِنِيَّاتٍ صَادِقَةٍ وَ قُلُوبٍ طَاهِرَةٍ أَنْ يُوَفِّقَكُمْ لِصِيَامِهِ وَ تِلَاوَةِ كِتَابِهِ.
فَإِنَّ الشَّقِيَّ مَنْ حُرِمَ غُفْرَانَ اللهِ فِي هَذَا الشَّهْرِ الْعَظِيمِ وَ اذْكُرُوا بِجُوعِكُمْ وَ عَطَشِكُمْ فِيهِ جُوعَ يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ عَطَشَهُ وَ تَصَدَّقُوا عَلَى فُقَرَائِكُمْ وَ مَسَاكِينِكُمْ وَ وَقِّرُوا كِبَارَكُمْ وَ ارْحَمُوا صِغَارَكُمْ وَ صِلُوا أَرْحَامَكُمْ وَ احْفَظُوا أَلْسِنَتَكُمْ وَ غُضُّوا عَمَّا لَا يَحِلُّ النَّظَرُ إِلَيْهِ أَبْصَارَكُمْ وَ عَمَّا لَا يَحِلُّ الِاسْتِمَاعُ إِلَيْهِ أَسْمَاعَكُمْ وَ تَحَنَّنُوا عَلَى أَيْتَامِ النَّاسِ يُتَحَنَّنْ عَلَى أَيْتَامِكُمْ
وَ تُوبُوا إِلَى اللهِ مِنْ ذُنُوبِكُمْ وَ ارْفَعُوا إِلَيْهِ أَيْدِيَكُمْ بِالدُّعَاءِ فِي أَوْقَاتِ صَلَاتِكُمْ فَإِنَّهَا أَفْضَلُ السَّاعَاتِ يَنْظُرُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِيهَا بِالرَّحْمَةِ إِلَى عِبَادِهِ يُجِيبُهُمْ إِذَا نَاجَوْهُ وَ يُلَبِّيهِمْ إِذَا نَادَوْهُ وَ يُعْطِيهِمْ إِذَا سَأَلُوهُ وَ يَسْتَجِيبُ لَهُمْ إِذَا دَعَوْهُ
أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَنْفُسَكُمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمَالِكُمْ فَكُفُّوهَا بِاسْتِغْفَارِكُمْ وَ ظُهُورُكُمْ ثَقِيلَةٌ مِنْ أَوْزَارِكُمْ فَخَفِّفُوا عَنْهَا بِطُولِ سُجُودِكُمْ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللهَ تَعَالَى ذِكْرُهُ أَقْسَمَ بِعِزَّتِهِ أَنْ لَا يُعَذِّبَ الْمُصَلِّينَ وَ السَّاجِدِينَ وَ أَنْ لَا يُرَوِّعَهُمْ بِالنَّارِ يَوْمَ يَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمِينَ
أَيُّهَا النَّاسُ مَنْ فَطَّرَ مِنْكُمْ صَائِماً مُؤْمِناً فِي هَذَا الشَّهْرِ كَانَ لَهُ بِذَلِكَ عِنْدَ اللهِ عِتْقُ نَسَمَةٍ وَ مَغْفِرَةٌ لِمَا مَضَى مِنْ ذُنُوبِهِ.
فَقِيلَ يَا رَسُولَ اللهِ وَ لَيْسَ كُلُّنَا يَقْدِرُ عَلَى ذَلِكَ.
فَقَالَ(ص) اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ.
أَيُّهَا النَّاسُ مَنْ حَسَّنَ مِنْكُمْ فِي هَذَا الشَّهْرِ خُلُقَهُ كَانَ لَهُ جَوَازٌ عَلَى الصِّرَاطِ يَوْمَ تَزِلُّ فِيهِ الْأَقْدَامُ وَ مَنْ خَفَّفَ فِي هَذَا الشَّهْرِ عَمَّا مَلَكَتْ يَمِينُهُ خَفَّفَ اللهُ عَلَيْهِ حِسَابَهُ وَ مَنْ كَفَّ فِيهِ شَرَّهُ كَفَّ اللهُ عَنْهُ غَضَبَهُ يَوْمَ يَلْقَاهُ وَ مَنْ أَكْرَمَ فِيهِ يَتِيماً أَكْرَمَهُ اللهُ يَوْمَ يَلْقَاهُ وَ مَنْ وَصَلَ فِيهِ رَحِمَهُ وَصَلَهُ اللهُ بِرَحْمَتِهِ يَوْمَ يَلْقَاهُ وَ مَنْ قَطَعَ فِيهِ رَحِمَهُ قَطَعَ اللهُ عَنْهُ رَحْمَتَهُ يَوْمَ يَلْقَاهُ وَ مَنْ تَطَوَّعَ فِيهِ‏ بِصَلَاةٍ كَتَبَ اللهُ لَهُ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ وَ مَنْ أَدَّى فِيهِ فَرْضاً كَانَ لَهُ ثَوَابُ مَنْ أَدَّى سَبْعِينَ فَرِيضَةً فِيمَا سِوَاهُ مِنَ الشُّهُورِ وَ مَنْ أَكْثَرَ فِيهِ مِنَ الصَّلَوَاتِ عَلَيَّ ثَقَّلَ اللهُ مِيزَانَهُ يَوْمَ تَخِفُّ الْمَوَازِينُ وَ مَنْ تَلَا فِيهِ آيَةً مِنَ الْقُرْآنِ كَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ خَتَمَ الْقُرْآنَ فِي غَيْرِهِ مِنَ الشُّهُورِ
أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَبْوَابَ الْجِنَانِ فِي هَذَا الشَّهْرِ مُفَتَّحَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّكُمْ أَنْ لَا يُغَلِّقَهَا عَلَيْكُمْ وَ أَبْوَابَ النِّيرَانِ مُغَلَّقَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّكُمْ أَنْ لَا يُفَتِّحَهَا عَلَيْكُمْ وَ الشَّيَاطِينَ مَغْلُولَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّكُمْ أَنْ لَا يُسَلِّطَهَا عَلَيْكُمْ
قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(ع) فَقُمْتُ فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللهِ مَا أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِي هَذَا الشَّهْرِ؟
فَقَالَ يَا أَبَا الْحَسَنِ أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِي هَذَا الشَّهْرِ الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَّ بَكَى.
فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللهِ مَا يُبْكِيكَ؟
فَقَالَ يَا عَلِيُّ أَبْكِي لِمَا يُسْتَحَلُّ مِنْكَ فِي هَذَا الشَّهْرِ كَأَنِّي بِكَ وَ أَنْتَ تُصَلِّي لِرَبِّكَ وَ قَدِ انْبَعَثَ أَشْقَى الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ شَقِيقُ عَاقِرِ نَاقَةِ ثَمُودَ فَضَرَبَكَ ضَرْبَةً عَلَى قَرْنِكَ فَخَضَبَ مِنْهَا لِحْيَتَكَ.
قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(ع) قُلْتُ يَا رَسُولَ اللهِ وَ ذَلِكَ فِي سَلَامَةٍ مِنْ دِينِي؟
فَقَالَ فِي سَلَامَةٍ مِنْ دِينِكَ.
ثُمَّ قَالَ(ص) يَا عَلِيُّ مَنْ قَتَلَكَ فَقَدْ قَتَلَنِي وَ مَنْ أَبْغَضَكَ فَقَدْ أَبْغَضَنِي وَ مَنْ سَبَّكَ فَقَدْ سَبَّنِي لِأَنَّكَ مِنِّي كَنَفْسِي رُوحُكَ مِنْ رُوحِي وَ طِينَتُكَ مِنْ طِينَتِي إِنَّ اللهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى خَلَقَنِي وَ إِيَّاكَ وَ اصْطَفَانِي وَ إِيَّاكَ وَ اخْتَارَنِي لِلنُّبُوَّةِ وَ اخْتَارَكَ لِلْإِمَامَةِ فَمَنْ أَنْكَرَ إِمَامَتَكَ فَقَدْ أَنْكَرَ نُبُوَّتِي يَا عَلِيُّ أَنْتَ وَصِيِّي وَ أَبُو وُلْدِي وَ زَوْجُ ابْنَتِي وَ خَلِيفَتِي عَلَى أُمَّتِي فِي حَيَاتِي وَ بَعْدَ مَوْتِي أَمْرُكَ أَمْرِي وَ نَهْيُكَ نَهْيِي أُقْسِمُ بِالَّذِي بَعَثَنِي بِالنُّبُوَّةِ وَ جَعَلَنِي خَيْرَ الْبَرِيَّةِ إِنَّكَ لَحُجَّةُ اللهِ عَلَى خَلْقِهِ وَ أَمِينُهُ عَلَى سِرِّهِ وَ خَلِيفَتُهُ عَلَى عِبَادِه‏»؛
(أمالی الصّدوق : 93)

اميرالمؤمنين حضرت على(ع) فرموده است، پيامبر(ص) روزى براى ما خطبه خواندند و چنين فرمودند:

اى مردم! همانا ماه خدا با بركت و رحمت و مغفرت روى به شما آورده است، ماهى كه در پيشگاه خداوند بهترين ماههاست و روزها و شبهاى آن بهترين روزها و شبهاست و ساعات آن برترين ساعتهاست. در اين ماه شما به ميهمانى خدا فرا خوانده شده‏ايد و از اهل كرامت قرار داده شده‏ايد. نفسهاى شما در آن، ستايش و خوابيدن شما، عبادت است. عمل شما در آن ماه پذيرفته و دعاى شما برآورده است.

با نيت‏هاى راست و دلهاى پاك از پروردگار خود بخواهيد تا شما را به روزه گرفتن آن ماه و تلاوت كتابش موفق بدارد. همانا بدبخت كسى است كه در اين ماه بزرگ از بخشش خداوند محروم گردد.

با تشنگى و گرسنگى خود از تشنگى و گرسنگى روز قيامت ياد كنيد. بر درويشان و بينوايان خود ببخشيد و مال ارزانى داريد.

بزرگان خود را گرامى بداريد و بر كودكان خود مهر ورزيد و پيوند خويشاوندانتان را رعايت كنيد و زبانهاى خويش را نگهداريد و چشم و گوش از آنچه نگريستن و شنيدن آن نارواست فرو بنديد.

بر يتيمان مردم محبت كنيد تا بر يتيمان شما محبت شود.

از گناهان خود به سوى خدا توبه كنيد و به هنگام نمازهايتان دستهاى نياز خود را به سوى او برآوريد كه آن ساعات بهترين ساعتهاست.

خداوند در آن ساعت به چشم رضا و مرحمت بر بندگان خود مى‌‌‏نگرد و چون نيازى از او مى‏‌‌خواهند برآورده مى‏‌‌فرمايد و چون او را ندا دهند پاسخ ايشان را مى‌‌‏دهد و هر چه در آن هنگام از او مسألت دارند بر ايشان مى‏‌‌بخشد.

اى مردم! همانا كه در گرو كردارهاى خود هستيد با آمرزش خواهى آن بند را از خود بگسليد. پشتهاى شما از بار گناهانتان سنگين است، با سجده‌‌‏هاى طولانى خود از سنگينى آن بكاهيد.

و بدانيد كه پروردگار كه يادش بلند مرتبه است به عزت خود سوگند خورده است كه نمازگزاران و سجده‏ كنندگان را عذاب نكند و روز رستاخيز آنان را نترساند و به دوزخ در نياورد.

اى مردم! هر كس از شما در اين ماه روزه دار مؤمنى را افطار دهد در پيشگاه خداوند پاداش آزاد كردن برده‏يى براى او خواهد بود و موجب آمرزش گناهان گذشته‌‌‌‏اش مى‏‌‌شود. گفته شد: اى رسول خدا! همه ما بر اين كار توانا نيستيم.
فرمود: از آتش خود را نگهداريد، هر چند با افطار دادن‏ نيم خرمايى. از آتش خود را نگهداريد، هر چند با افطار دادن يك جرعه آب باشد.

اى مردم! هر كس در اين ماه خلق خود را نيكو كند، در آن روز كه پاها بر صراط مى‏‌‌لغزند به آسانى از آن مى‏‌‌گذرد و هر كس در اين ماه از زحمت خدمتگزاران و بردگان خويش بكاهد، خداوند حسابش را بر او سبك مى‏‌‌كند و هر كس در اين ماه شر خود را باز دارد، خداوند خشم خود را روز ديدار از او باز مى‏‌‌دارد و هر كس يتيمى را گرامى بدارد، خدايش به هنگام ديدار گرامى مى‏‌‌دارد و هر كس پيوند خويشاوندى رعايت كند، خدايش روز ديدار، با رحمت خويش او را رعايت می‌‌فرمايد و هر كس پيوند خويشاوندى را قطع كند، خدايش روز ديدار رحمت خود را از او باز مى‏‌‌دارد.

و هر كس در اين ماه نمازى مستحبى گزارد، خداوند براى او آزادى از دوزخ را مقرر مى‏‌‌فرمايد و هر كس در اين ماه فريضه‏ يى بگزارد، خداوند پاداش هفتاد فريضه كه در ماههاى ديگر انجام شده باشد به او عنايت مى‏‌‌كند

و هر كس در آن ماه بر من درود فراوان بفرستد، خداى ميزان و ترازوى او را در آن روز كه ترازوها سبك است، سنگين مى‏‌‌فرمايد

و هر كس يك آيه قرآن در اين ماه بخواند براى او پاداشى همچون ختم يك قرآن در ماههاى ديگر است.

اى مردم! همانا درهاى بهشت در اين ماه گشاده است و از خداى خويش مسألت كنيد كه آنها را بر شما نبندد. شيطانها در اين ماه به زنجير كشيده شده‏اند، از خداى خود بخواهيد كه آنان را بر شما چيره نفرمايد.

اميرالمؤمنين على(ع) مى‏‌‌گويد: برخاستم و گفتم: اى رسول خدا! برترين كارها در اين ماه چيست؟

پیامبرخدا(ص) فرمودند: پارسايى و خوددارى از ارتكاب محرمات.

سپس پیامبرخدا(ص) گريستند.

گفتم: اى رسول خدا! چه چيز موجب گريستن شماست؟

فرمودند: اى على بر آنچه در اين ماه بر سر تو مى‌‌‏آيد و ريختن خون تو را حلال مى‏‌‌شمرند مى‏‌‌گريم. گويى تو را مى‏‌‌بينم كه در حال نماز گزاردن براى خداى خود هستى كه بدبخت‏ترين گذشتگان و آيندگان و همتاى آن كس كه ناقه ثمود را پى كرد ضربتى بر فرق سرت مى‏‌‌زند و از خون آن ريش تو خضاب مى‏‌شود.

امير المؤمنين مى‏‌‌گويد، گفتم: اى رسول خدا! آيا در آن حال دين من سالم است؟

فرمودند: آرى، در سلامت دين خواهى بود.

آنگاه فرمودند: اى على هر كس تو را بكشد، من را كشته است و هر كس تو را دشمن بدارد، مرا دشمن داشته است و هر كس به تو دشنام دهد مرا دشنام داده است كه تو از منى و همچون خود منى. روح تو از روح من و سرشت تو از سرشت من است. خداوند متعال من و تو را آفريد و برگزيد. مرا براى نبوت انتخاب فرمود و تو را براى امامت‏ و هر كس منكر امامت تو باشد پيامبرى مرا انكار كرده است.

اى على! تو وصى من و پدر فرزندان من و همسر دختر منى و در زندگى و پس از مرگ من، خليفه من بر امتم هستى. فرمان تو، فرمان من است و نهى تو، نهى من است.

به كسى كه مرا به حق مبعوث فرموده است، سوگند مى‌‌‏خورم و به حق آن كس كه مرا بهترين آفريدگان قرار داده است سوگند ياد مى‏‌‌كنم كه تو حجت و امين خداوند بر خلق خدا و راز خدايى و خليفه خدا بر بندگان اويى‏...