طبق نظر حضرت استاد، از صحیحه رفاعه، ملاک تکرر ورود فهمیده می‌شود، حتی اگر رفت‌وآمد فرد به دلیل شغل نباشد. از سوی دیگر، علاوه بر این، با توجه به قاعده لا حرج، ممکن است این ترخیص شامل هر نوع ورود مکرر به مکه، حتی در موارد غیرشغلی نیز بشود.

 برخی دیگر از فقها، مانند امام خمینی، از عنوان حطاب و مجتلبه فراتر رفته و این حکم را به افراد دیگری که شغلشان مستلزم تکرر ورود است، تعمیم داده‌اند، اما معیار دقیقی برای میزان تکرر ارائه نکرده‌اند.

در جلسه گذشته بیان شد که اینکه ملاک استثنا شغل باشد، دلیل مشخصی ندارد. هنگامی که از حطاب و مجتلبه الغای خصوصیت می‌کنیم، در واقع عرف، موضوع استثنا را تکرر ورود و خروج به مکه در نظر می‌گیرد. بر این اساس، حکم وجوب احرام برای ورود به مکه شامل همه افراد می‌شود، مگر کسانی که به‌طور مکرر وارد و خارج می‌شوند، خواه این تکرر ناشی از شغل باشد یا نباشد. بنابراین، اگر فردی به دلیل مراقبت از بیمار، عبادت، یا حتی رسیدگی روزانه به باغچه‌اش مرتب به مکه رفت‌وآمد کند، شامل استثنا می‌شود. پس الغای خصوصیت از روایت در نزد عرف، به ملاک تکرر ورود و خروج صورت می گیرد نه صرف داشتن شغل خاص.

اگر الغای خصوصیت صرفاً بر اساس کشف ملاک قطعی معتبر باشد، عرف هیچ‌گاه نمی‌تواند آن را انجام دهد؛ چراکه ملاک را مستقیماً نمی‌توان استنباط کرد. اما دیدگاه مختار ما این است که الغای خصوصیت در دلالت‌های عرفی ریشه دارد و عرف تشخیص می‌دهد که واژه‌های حطاب و مجتلبه خصوصیتی ندارند، بلکه ملاک تکرر ورود است، خواه به دلیل شغل باشد یا نباشد.

اما اگر بپذیریم که عرف الغای خصوصیت می‌کند، در این صورت، عرف به کمک ما می‌آید و نشان می‌دهد که این عناوین، خصوصیتی ندارند. عرف درک می‌کند که موضوع، صرفاً تکرار ورود به مکه است، نه این‌که لزوماً وابسته به شغل باشد. بنابراین، در این فرض، دیگر نیازی به تعیین قدر متیقن نخواهد بود.

ایشان در ادامه تأکید می‌کنند که تکرار ورود و خروج باید به نحو متعارف باشد. به این معنا که اگر فردی مانند یک حطاب به‌صورت متعارف رفت‌وآمد کند، مشمول استثنا خواهد بود. اما اگر تکرار او بسیار کند و غیرمتعارف باشد، دیگر مشمول حکم استثنا نمی‌شود. به‌عنوان مثال، اگر حطاب دو ماه یک بار رفت‌وآمد کند، یا حتی در ماه یک مرتبه وارد شود، این میزان از تکرار کافی نیست و موجب شمول حکم استثنا نمی‌شود.

کاشف اللثام معتقد است که اگر فردی در ماه یک مرتبه رفت‌وآمد کند، برای صدق عنوان «تکرر» کافی است. اما مرحوم حکیم این نظر را نادرست دانسته و بیان می‌دارد؛ آنچه از واژه‌های «حطاب» و «مجتلبه» فهمیده می‌شود، تکرار متعدد در هر ماه است، نه این‌که صرف یک بار ورود و خروج در ماه کفایت کند. به نظر می رسد، حداقل میزان تکرار از نظر مرحوم حکیم به نحو تکرار هفتگی یا نهایتا تکرار سه‌بار در ماه باشد.

پس این‌که گفته شود حطاب و مجتلبه نیازی به تکرار ورود در ماه ندارند، برخلاف مفهوم این دو عنوان است.

حال اگر بپذیریم که قرینه مورد استناد صاحب جواهر فاقد اعتبار است، تکرر مطابق دیدگاه مرحوم آقای حکیم نیز فاقد اعتبار است، از عبارات ایشان برمی‌آید که حداقل سه بار در ماه باید ورود و خروج صورت گیرد. اما ما عرض کردیم که تکرر بسته به نوع فعالیت‌ها متفاوت است و باید به‌گونه‌ای باشد که عرفاً صدق کند. همچنین، بیان کردیم که این حکم نه‌تنها شامل مشاغل خاص، بلکه شامل اغراض شخصی نیز می‌شود و در این مسئله هیچ اشکالی وجود ندارد.

در اینجا، پاسخ آیت‌الله خوئی و مرحوم آیت الله فاضل لنکرانی مطرح می‌شود که اگر فردی ماهی یک‌بار وارد مکه شود و احرام بپوشد، حرجی برای او لازم نمی‌آید، ما در پاسخ عرض می‌کنیم که معیار در تحقق حرج، حرج نوعی است، نه شخصی. برخلاف نظر مشهور، که معتقدند حرج باید شخصی باشد تا موجب رفع تکلیف گردد، ما قائل هستیم که آیه «ما جعل علیکم فی الدین من حرج» شامل مواردی است که حرج نوعی بر گروهی از مکلفین صدق کند، نه صرفاً بر یک فرد خاص.

در آنجا، شواهد دیگری نیز مطرح کردیم و توضیح دادیم که اگرچه حرج شخصی به‌طور مسلم تحت «قاعده لا حرج» قرار می‌گیرد، اما این بدان معنا نیست که ادله «لا حرج» مقید به حرج شخصی باشد. بلکه این قاعده، حرج نوعی را نیز در بر می‌گیرد.

نکته مهمی که باید در تحلیل این مسئله مدنظر داشت، این است که اگر ما اذن شارع در روایت را بر اساس قاعده «لا حرج» تحلیل کنیم، این اذن مبتنی بر حرج نوعی است، نه حرج شخصی. به همین دلیل، استدلال آیت‌الله خوئی که می‌فرمایند اگر یک جوان قوی بتواند هر روز عمره انجام دهد و حرجی بر او نیست، پس نباید «قاعده لا حرج» را اعمال کرد، صحیح نیست. چراکه این مبتنی بر مبنای خاص ایشان است که حرج را فقط در موارد حرج شخصی جاری می‌دانند. درحالی‌که آنچه مورد نظر ماست، این است که قاعده «لا حرج» شامل حرج نوعی نیز می‌شود.

منابع
علاوه بر قرآن.
‏‫حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم - ایران، مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، 1416.
‏‫حکیم، محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم - ایران، دار التفسير، 1374.
‏‫فاضل موحدی لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة (کتاب الحج)، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1418.