از نظر شيعه؛ آنچه معتبر و واجب است اين است كه بر خاك يا سنگ يا چوب و هر چيزى كه از زمين است (غير ازمعدنيات و خوردنى ها و نوشيدنى ها و پوشيدنى ها) مي‌‌توان سجده كرد. بنابراين، اگر كسى در بيابان نماز مي‌‌خواند، هنگام سجده پيشانى را بر خاك بگذارد، نمازش صحيح است.
اهل سنت و شيعه در موارد زيادي از احكام سجده با هم اتفاق نظر دارند، زيرا هر دو گروه، سجده بر خاك، سنگ، چوب و ديگر روييدنيهاي غير خوردني و غير پوشيدني را جايز مي‌‌دانند، اما شيعه معتقد است سجده بر غير اين موارد صحيح نيست و واجب است که سجده بر خاک يا يکي از موارد فوق باشد.
علت اين مطلب؛ روایاتي است كه وارد شده است:
امام صادق(ع) فرمود: «لَا تَسْجُدْ إِلَّا عَلَى الْأَرْضِ أَوْ مَا أَنْبَتَتْهُ الْأَرْضُ إِلَّا الْقُطْنَ وَ الْكَتَّان»؛ سجده نكن مگر بر زمين يا بر آنچه از زمين مي‌‌رويد مگر پنبه و كتان.(1)
زراره از امام باقر(ع) سؤال كرد كه آيا مي‌‌توان بر قير سجده كرد؟ حضرت فرمود: «نه. بر لباس و پشم و ميوه‌‌هاي خوردني و معدني‌‌ها و بر أجزاي حيوان و بر پر پرندگان نيز سجده كردن جائز نيست».(2)
علي بن جعفر از برادرش حضرت موسي بن جعفر سؤال كرد: آيا انسان مي‌‌تواند از فرش حرير و سجاده حرير، همين طور از فرش ديباج و سجاده ديباج استفاده كند؟ روي آن ها بخوابد، تكيه دهد، بايستد، نماز بخواند؟ امام(ع) فرمود: خوابيدن، نشستن و ساير استفاده‌‌ها از آنها اشكالي ندارد، اما نمي‌‌تواند روي آنها سجده كند.(3)
شيخ طوسي(ره) نقل مي‌‌كند: اجماع فقهاي شيعه؛ سجده كردن بر زمين است. احتياط نيز همين است كه بر زمين سجده شود، ولي اهل سنت سجده بر پنبه و كتان و مو و پشم را اجازه مي‌‌دهند، ولي نظر آنان بر خلاف احتياط و مخالف روایاتي است كه از طريق اهل بيت(ع) و پيامبر(ص) وارد شده است.
در كتاب الفقه علي المذاهب الاربعة آمده است:
سجده بر هر چيز جايز است حتي دستار دور سر، به شرطي كه پاك باشد. اما پيروان ابوحنيفه سجده بر دستار را در صورت ناچاري مكروه دانستهاند، ولي اماميه ميگويد سجده جايز نيست مگر روي زمين يا آن چه زمين آن را رويانیده باشد. نيز بايد از آن چه خوردني و پوشيدني و معدني است نباشد.(4)
بنابراين اهل سنت؛ فرش و قالي و موكت را زمين مي‌‌دانند، ولي نمي‌‌توان پذيرفت قالي و موكت، زمين است. در ضمن اين کار خلاف احتياط است.
سجده بر خاک(زمين) در زمان پيامبر(ص) وجود داشته است. رافع بن ابي رافع از پيامبر(ص) نقل مي‌‌كند كه حضرت فرمود: «نمازتان كامل و صحيح نمي‌‌شود مگر اين كه در سجده، پيشاني را بر زمين بنهيد».(5)
در روايت ديگر فرمود: «جعل لي الارض مسجداً و طهوراً»(6) يا در تعبير ديگر فرمود: «جعلت لي الارض طهوراً و مسجداً»؛(7) زمين براي من محل سجده و موجب طهارت(تيمم) قرار داده شده است. أم سلمه از پيامبر(ص) نقل مي‌‌كند كه خطاب به شخصي فرمود: «يا أفلح! ترّب وجهك»؛(8) اي افلح! صورتت را به خاك بمال.
باز از أم سلمه نقل شده كه پيامبر(ص) فرمود: «يا رباح! ترّب وجهك».(9)
از سلمان نيز نقل شده: «تمسّحوا بالأرض فإنها بكم برّه»؛(10) پيشاني خود را به زمين مماسّ كن، چون زمين مانند مادر توست و تو را دوست دارد.
از زمان رسول خدا(ص) برخى اصحاب بر سنگ سجده مى‌‌كردند. جابربن عبداللَّه انصارى(11) و مسروق بن اجدع(12) اين كار را مى‌‌كردند؛ چه در وطن بودند و چه به هنگام مسافرت.
و نيز مسلمانان قطعهاى از سنگهاى كوه مروه را مى‌‌گرفتند و بر آن سجده مى‌‌كردند.
اين سخن روشن، بيپايگي گفتار كساني را كه همراه داشتن قطعه‌‌اي از خاك و تربت را شرك و بدعت ميپندارند، اثبات مي‌‌كند و معلوم ميگردد كه پيشتازان تاريخ اسلام بدين كار مبادرت ميورزيدند.(13)
از نظر تاريخي نيز وقتي رسول خدا(ص) به مدينه منوره تشريف آوردند و دستور ساختن مسجدالنبي را دادند، در آن زمان مسجد فرش نداشت و پيامبر روي همان زمين مسجد، روي همان خاك‌‌هاي مسجد سجده مي‌‌كردند. در زمان ابوبكر و عثمان و عمر و حضرت علي نيز روي زمين مسجد سجده مي‌‌نمودند.
بنابراين تمام نمازهاي پيامبر روي زمين بود و سجده‌‌هاي پيامبر و مسلمانان صدر اسلام، روي خاك بود. پس قطعاً سجده بر خاك صحيح است و شيعيان كه روي خاك سجده ميكنند، به واسطه پيروي و متابعت از رسول خداست؛
اين كه فعلاً مرسوم شده است كه شيعيان بر مهر سجده ميكنند،
اولاً: به جهت اين است كه چون سجده بر خاك در مساجد و در خانه ها با مشكلاتى همراه است، خاك را به صورت مهر در آورده‌‌اند كه سهل الوصول باشد و مشكلى از نظر نظافت و ريخت و پاش نداشته باشد.
دوم: در روایات، سجده بر تربت حضرت سيد الشهدا(ع) تمجيد و تشويق شده است.
سوم: از طرف ديگر چون شرط است كه محل سجده بايد از هر نجاستي پاك باشد و سجده بر زمين نجس جايز نيست، بدين جهت شيعيان قطعه‌‌اي از خاك پاك(مهر) را به همراه خود دارند،تا هر وقت خواستند نماز بخوانند،بر آن خاك پاك سجده كنند. زيرا نمي‌‌دانند خاك و زميني كه بر آن مي‌‌خواهند سجده كنند، پاك است يا نه، بدين جهت يك قطعه خاك پاك را كه يقين به طهارتش دارند، انتخاب ميكنند و بر آن سجده ميكنند.
علاوه بر اين، چون سجده عنوان خضوع و خشوع در مقابل عظمت پروردگار را دارد و نمازگزار بايد بهترين اعضاي بدن را كه پيشاني است، بر زمين بگذارد، پس سر بر خاك گذاشتن در حالت عبوديت و بندگي، بيشتر دلالت بر خضوع و خشوع در پيشگاه پروردگار دارد.
پي‌نوشت‌ها:
1. شيخ طوسي، الخلاف، مسئلة 112 و 113.
2. همان.
3. فقه تطبيقي، ص 94.
4. الفقه علي المذاهب الاربع , ج 1 ص 232 چ بيروت , دارالفكر.
5. الخلاف، مسئلة 112 و 113.
6. بحارالأنوار، ج 16، ص 316.6
7. همان، ص 308
8. كنزالعمال، ج7، ص460، حديث‌‌هاي 19776 و 19777 و 19778.
9. همان.
10. همان.
11. سنن بيهقى، ج 1، ص 439.
12. طبقات الكبرى، ج 6، ص 79.
13. سيد رضا حسيني نسب، شيعه پاسخ ميدهد، ص 108.
دلیل سجده شیعه بر مهر
۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۱ ساعت ۱۷:۳۱
چرا بر مهر نماز مي‌‌گذاريم؟
پاسخ :
اهل سنت و شيعه در موارد زيادي از احكام سجده با هم اتفاق نظر دارند، زيرا هر دو گروه، سجده بر خاك، سنگ، چوب و ديگر روييدنيهاي غير خوردني و غير پوشيدني را جايز مي‌‌دانند، اما شيعه معتقد است سجده بر غير اين موارد صحيح نيست و واجب است که سجده بر خاک يا يکي از موارد فوق باشد.
علت اين مطلب؛ روایاتي است كه وارد شده است:
امام صادق(ع) فرمود: «لَا تَسْجُدْ إِلَّا عَلَى الْأَرْضِ أَوْ مَا أَنْبَتَتْهُ الْأَرْضُ إِلَّا الْقُطْنَ وَ الْكَتَّان»؛ سجده نكن مگر بر زمين يا بر آنچه از زمين مي‌‌رويد مگر پنبه و كتان.(1)
زراره از امام باقر(ع) سؤال كرد كه آيا مي‌‌توان بر قير سجده كرد؟ حضرت فرمود: «نه. بر لباس و پشم و ميوه‌‌هاي خوردني و معدني‌‌ها و بر أجزاي حيوان و بر پر پرندگان نيز سجده كردن جائز نيست».(2)
علي بن جعفر از برادرش حضرت موسي بن جعفر سؤال كرد: آيا انسان مي‌‌تواند از فرش حرير و سجاده حرير، همين طور از فرش ديباج و سجاده ديباج استفاده كند؟ روي آن ها بخوابد، تكيه دهد، بايستد، نماز بخواند؟ امام(ع) فرمود: خوابيدن، نشستن و ساير استفاده‌‌ها از آنها اشكالي ندارد، اما نمي‌‌تواند روي آنها سجده كند.(3)
شيخ طوسي(ره) نقل مي‌‌كند: اجماع فقهاي شيعه؛ سجده كردن بر زمين است. احتياط نيز همين است كه بر زمين سجده شود، ولي اهل سنت سجده بر پنبه و كتان و مو و پشم را اجازه مي‌‌دهند، ولي نظر آنان بر خلاف احتياط و مخالف روایاتي است كه از طريق اهل بيت(ع) و پيامبر(ص) وارد شده است.
در كتاب الفقه علي المذاهب الاربعة آمده است:
سجده بر هر چيز جايز است حتي دستار دور سر، به شرطي كه پاك باشد. اما پيروان ابوحنيفه سجده بر دستار را در صورت ناچاري مكروه دانستهاند، ولي اماميه ميگويد سجده جايز نيست مگر روي زمين يا آن چه زمين آن را رويانیده باشد. نيز بايد از آن چه خوردني و پوشيدني و معدني است نباشد.(4)
بنابراين اهل سنت؛ فرش و قالي و موكت را زمين مي‌‌دانند، ولي نمي‌‌توان پذيرفت قالي و موكت، زمين است. در ضمن اين کار خلاف احتياط است.
سجده بر خاک(زمين) در زمان پيامبر(ص) وجود داشته است. رافع بن ابي رافع از پيامبر(ص) نقل مي‌‌كند كه حضرت فرمود: «نمازتان كامل و صحيح نمي‌‌شود مگر اين كه در سجده، پيشاني را بر زمين بنهيد».(5)
در روايت ديگر فرمود: «جعل لي الارض مسجداً و طهوراً»(6) يا در تعبير ديگر فرمود: «جعلت لي الارض طهوراً و مسجداً»؛(7) زمين براي من محل سجده و موجب طهارت(تيمم) قرار داده شده است. أم سلمه از پيامبر(ص) نقل مي‌‌كند كه خطاب به شخصي فرمود: «يا أفلح! ترّب وجهك»؛(8) اي افلح! صورتت را به خاك بمال.
باز از أم سلمه نقل شده كه پيامبر(ص) فرمود: «يا رباح! ترّب وجهك».(9)
از سلمان نيز نقل شده: «تمسّحوا بالأرض فإنها بكم برّه»؛(10) پيشاني خود را به زمين مماسّ كن، چون زمين مانند مادر توست و تو را دوست دارد.
از زمان رسول خدا(ص) برخى اصحاب بر سنگ سجده مى‌‌كردند. جابربن عبداللَّه انصارى(11) و مسروق بن اجدع(12) اين كار را مى‌‌كردند؛ چه در وطن بودند و چه به هنگام مسافرت.
و نيز مسلمانان قطعهاى از سنگهاى كوه مروه را مى‌‌گرفتند و بر آن سجده مى‌‌كردند.
اين سخن روشن، بيپايگي گفتار كساني را كه همراه داشتن قطعه‌‌اي از خاك و تربت را شرك و بدعت ميپندارند، اثبات مي‌‌كند و معلوم ميگردد كه پيشتازان تاريخ اسلام بدين كار مبادرت ميورزيدند.(13)
از نظر تاريخي نيز وقتي رسول خدا(ص) به مدينه منوره تشريف آوردند و دستور ساختن مسجدالنبي را دادند، در آن زمان مسجد فرش نداشت و پيامبر روي همان زمين مسجد، روي همان خاك‌‌هاي مسجد سجده مي‌‌كردند. در زمان ابوبكر و عثمان و عمر و حضرت علي نيز روي زمين مسجد سجده مي‌‌نمودند.
بنابراين تمام نمازهاي پيامبر روي زمين بود و سجده‌‌هاي پيامبر و مسلمانان صدر اسلام، روي خاك بود. پس قطعاً سجده بر خاك صحيح است و شيعيان كه روي خاك سجده ميكنند، به واسطه پيروي و متابعت از رسول خداست؛
اين كه فعلاً مرسوم شده است كه شيعيان بر مهر سجده ميكنند،
اولاً: به جهت اين است كه چون سجده بر خاك در مساجد و در خانه ها با مشكلاتى همراه است، خاك را به صورت مهر در آورده‌‌اند كه سهل الوصول باشد و مشكلى از نظر نظافت و ريخت و پاش نداشته باشد.
دوم: در روایات، سجده بر تربت حضرت سيد الشهدا(ع) تمجيد و تشويق شده است.
سوم: از طرف ديگر چون شرط است كه محل سجده بايد از هر نجاستي پاك باشد و سجده بر زمين نجس جايز نيست، بدين جهت شيعيان قطعه‌‌اي از خاك پاك(مهر) را به همراه خود دارند،تا هر وقت خواستند نماز بخوانند،بر آن خاك پاك سجده كنند. زيرا نمي‌‌دانند خاك و زميني كه بر آن مي‌‌خواهند سجده كنند، پاك است يا نه، بدين جهت يك قطعه خاك پاك را كه يقين به طهارتش دارند، انتخاب ميكنند و بر آن سجده ميكنند.
علاوه بر اين، چون سجده عنوان خضوع و خشوع در مقابل عظمت پروردگار را دارد و نمازگزار بايد بهترين اعضاي بدن را كه پيشاني است، بر زمين بگذارد، پس سر بر خاك گذاشتن در حالت عبوديت و بندگي، بيشتر دلالت بر خضوع و خشوع در پيشگاه پروردگار دارد.
پي‌نوشت‌ها:
1. شيخ طوسي، الخلاف، مسئلة 112 و 113.
2. همان.
3. فقه تطبيقي، ص 94.
4. الفقه علي المذاهب الاربع , ج 1 ص 232 چ بيروت , دارالفكر.
5. الخلاف، مسئلة 112 و 113.
6. بحارالأنوار، ج 16، ص 316.6
7. همان، ص 308
8. كنزالعمال، ج7، ص460، حديث‌‌هاي 19776 و 19777 و 19778.
9. همان.
10. همان.
11. سنن بيهقى، ج 1، ص 439.
12. طبقات الكبرى، ج 6، ص 79.
13. سيد رضا حسيني نسب، شيعه پاسخ ميدهد، ص 108.
کلمات کلیدی :
۷,۲۳۳