بيانات حضرت آيت الله فاضل لنكراني(دامت بركاته) پیرامون شخصيت شهيد مطهري در درس خارج اصول

بسم الله الرحمن الرحيم

از محبّتي كه شما فضلاي ارزشمند فرموديد تشكر مي‌كنم و اميدوارم كه خداي تبارك و تعالي آنچه كه ما به آن اشتغال داريم، از مطالعه كردن، گفتن، نوشتن، شنيدن، همه‌ي اينها را جزء نامه‌ي اعمالمان در قيامت سبب چشم روشني ما قرار بدهد و هر چه بيشتر به ما در اين دنيا اخلاص در عمل عنايت بفرمايد.

يادي كنيم از استاد بزرگ حوزه و دانشگاه مرحوم علامه مطهري(رضوان الله تعالي عليه) كه انصافش این است كه يك شخصيت جامعي بود كه من مي‌توانم بگويم بهترين ويژگي مرحوم مطهري، انسان وقتي كتاب‌هاي او را مي‌بيند و صحبت‌هاي او را مي‌شنود این است كه هر آنچه خوانده بود فهميده بود و مطالب كاملاً در اختيار او بود. او سوار بر مطالب بود، مطالب كاملاً در اختيارش بود و هضم شده بود، چه مطالب فلسفي و چه مطالب فقهي، چه مطالب اجتماعي، چه مطالب تفسيري، عمده‌ي مشكلات حوزه‌ علميه ما يكيش در همين است كه ممكن است كسي بيايد اصول بگويد ولي اصول را نفهميده باشد، ممكن است كسي رسائل بگويد، مكاسب بگويد اما نفهميده باشد، اينها مسئله‌ي مهمي است اما اينكه انسان در يك علمي به عمق آن مطلب رسيده و كُنه آن مطلب براي او مكشوف باشد، آن وقت بخواهد پيرامون آن كنكاش كرده و سخن بگويد، اين خيلي مهم است و الا اگر انسان يك مطلبي را حفظ كند، بين او و بين نوار فرقي وجود ندارد! اما بين حفظ كردن و فهميدن خيلي فرق است.


ويژگي مرحوم آقاي مطهري(رضوان الله عليه) اين بود كه مطالب خصوصاً مطالب فلسفي را خوب فهميده بود، برايش خيلي روشن بود كه موضوع و محمول قضيه چيست؟ نكات اصلي قضيه كدام است؟ لذا همين بايد براي ما درس باشد، اگر مسائل را خوب بفهميم مي‌توانيم رشد كنيم، اما اگر بنا بر اين باشد كه يك مطلبي را حفظ كنيم امتحان بدهيم و مدرك بگيريم و برويم! اين جز آنكه وقت و عمر را ضايع كرده‌ايم چيز ديگري نيست، مثل آنكه كنار سفره‌ي رنگارنگي كه انواع غذاها در آن باشد، انسان يك ليست برداري كند و نگاهي كند و رد شود. اين نگاه كردن كه او را سير نمي‌كند و او را اشباع نمي‌كند. انسان بايد طعم علم را بخشد و حقيقت آن را درك كند.

الآن در حوزه ما دوره خارج اصول پنج تا شش سال است، آيا واقعاً اين پنج شش سال طلبه را مجتهد مي‌كند؟ قطعاً اينطور نيست، اگر درس خارج براي اين است كه انسان مجتهد بشود، و بتواند اين همه مسائل جديدي كه الآن پيش مي‌آيد را در چارچوب همين اجتهادي كه ياد گرفته حل كند، اين بايد عميق كار كند و كنه مطلب را بفهمد.

گاهي اوقات مي‌گوئيم علم اصول تورم پيدا كرده، اين همه بحث‌ لازم نيست. هر چند اين فرمايش براي بعضي از بزرگان و اعاظم از مراجع هم هست ولي بنده موارد بسيار كمي را در اصول پيدا كردم كه انسان بگويد اصلاً نيازي به آن نداريم و بايد حذف شود.

بهر حال اين درس‌هاي عميق و قوي مرحوم بروجردي، مرحوم امام و مرحوم علامه بود كه آقاي مطهري را به جامعه تحويل داد و الا اگر درس‌هاي عميق نباشد نمي‌توانند ملا و مجتهد و فيلسوف و مفسر تحويل بدهند! اكنون در حوزه ما رشته‌هاي تخصصي گذاشته شده، مثل رشته تخصصي تفسير. شايد ده، دوازده دوره هم برگزار شده، مي‌رويم خدمت شان مي‌گوئيم پنج تا مفسر داريد؟ مي‌گويند نداريم، پس اين رشته تخصصي تفسير چي شد؟ رشته تخصصي كلام، چند نفر را شما تحويل داديد كه قدرت برخورد با شبهات جديد را در جامعه‌ي ما داشته باشند، يا نيست و يا خيلي كم است، بعد از گذشت اين همه زمان. بالأخره بايد حوزه‌ي ما در اين سالگرد شهيد مطهري رضوان الله عليه واقعاً بررسي كنند چطور شد حوزه‌ي قبل از انقلاب، مثل مطهري تحويل داد.

مرحوم والد ما(رضوان الله عليه) يك روز در درس مسجد اعظم فرمودند: مرحوم مطهري محصول حوزه‌ي قبل از انقلاب بود و فرمودند ما فكر مي‌كرديم حال كه انقلاب به پيروزي رسيده هر ده سالي صد مطهري از اين حوزه بيرون مي‌آيد، اما ايشان حدود ده سال پيش فرمودند اگر از من سؤال كنيد مي‌گويم ما يك مطهري هم در حوزه نداريم، گرچه بزرگاني هستند كه افتخار حوزه و دنياي شيعه هستند، در اين ترديدي نيست و نمي‌خواهيم بگوئيم كسي را نداريم، اما مطهري را نداريم. مطهري شخصيتي بود كه يك دانش جامع عميق داشت در فقه، فقيه به تمام معنا بود، از زبدگان درس مرحوم آقاي بروجردي و امام بوده، اصولي بود، فيلسوف بود، مفسر بود، اطلاعش بر شبهات زمان بسيار به روز بود، چه شبهاتي كه در داخل درست مي‌شد و چه شبهاتي كه از خارج مي‌آمد.

الآن ما چه كسي را داريم كه با اين همه امكانات اينترنتي كه وجود دارد، بتواند نظير مطهري پاسخگوي شبهات باشد، مطالبي را مرحوم آقاي مطهري آن زمان راجع به اسلام و مقتضيات زمان مطرح كرده كه امام(رضوان الله عليه) در اواخر عمر شريف‌شان بحث زمان و مكان را مطرح كردند و هنوز هم آن نوشته‌هاي اقاي مطهري زنده است و ارزش دارد،‌ البته نمي‌خواهم بگويم قابل نقد نيست، من اين را در بعضي از مصاحبه‌ها گفته‌ام، اين فرمايشي كه مرحوم امام راجع به مرحوم آقاي مطهري فرمودند كه تمام مطالبي كه ايشان دارد درست است، به اين معنا نيست كه قابل نقد نيست، يعني مرحوم مطهري روي اصول حرف زده است، اگر در يك جايي هم اجتهاد كرده روي اجتهاد شخصي خودش و ضوابطش آمده، ولي ممكن است مجتهد ديگري ايشان را تخطئه كند.

بايد مسئولين حوزه بررسي كنند و بايد فكري شود، درس‌ها جزوه‌اي و محدود شده، به قول يكي از مراجع بزرگ ساندويچي شده، ايشان به من مي‌فرمود درسي كه من مي‌گويم ساندويچي مي‌گويم. بعد مي‌فرمود به هيچ كدام از اين پانصد نفري كه پاي درس من مي‌آيند، اميد ندارم، به ايشان عرض كردم كه اين اشكال به كيست؟ اين اشكال به طلبه‌ها نيست بلكه به شماست. در حوزه درس ساندويچي تدريس نفرماييد. درسي بگوئيد كه ده نفر بيايند و روي آنها عميق كار كنند تا خودشان صاحب نظر شوند.

متأسفانه در حوزه سطح درس‌ها هم در سطح و هم خارج خيلي پائين آمده. من يادم است وقتي درس رسائل استاد بزرگوارمان جناب آقاي موسوي تهراني مي‌رفتيم، حاشيه تنكابني، حاشيه آشتياني، حاشيه اوثق در درس مطرح مي‌شد، البته بخش عمده درس را خدمت ايشان خصوصي خوانديم، معالم كه مي‌گفتم كنار معالم مطالب قوانين، فصول، صاحب هداية المسترشدين را ذكر مي‌كرديم. اين همه ثروت هاي علمي‌مان را يكي يكي در گوشه‌هاي كتابخانه‌ها كنار مي‌گذاريم و مي‌گوئيم اينها تورم پيدا كرده، اين طور نيست بلكه دو مرتبه بايد همان روش گذشته‌گان احيا شود.

در سامرا درس فقه مرحوم ميرزا از صبح تا ظهر طول مي‌كشيد. اين چنين بوده كه فحولي مثل مرحوم فشاركي و ديگران از آنجا بيرون آمدند. درس‌ها بايد اينطوري باشد، اصلاً ارزش حوزه به اين است، متأسفانه درس‌هاي خارج خيلي ضعيف البنيه و بي‌مايه شده، بعضي از درس‌ها كه روي متن يك كتابي پيش مي‌ايند و تمام مي‌كنند، اصلاً انگار درس خارج فقط همين كتاب است كه مي‌گويند و تمام مي‌شود، اين كه درس خارج نيست. آنچه كه جاي تأمل و بررسي بيشتر دارد اين رشته‌هاي تخصصي است، البته بنيانگذار رشته هاي تخصصي در حوزه مرحوم والد ما رضوان الله تعالي عليه بود ولي اكنون يك اسمي از آن هست، رشته‌هاي تخصصي به معناي واقعي خودش در حوزه تشكيل نشده و ما بايد اين آسيب‌ها را بررسي كنيم تا ان شاء الله به زودي زود حل شود.

خداوند مرحوم شهيد مطهري را رحمت كند يك جمله‌ي بسيار جالبي از مقام معظم رهبري دامت بركاته ديدم كه فرموده بود مرحوم اقاي مطهري هيچ وقت وظيفه‌ي معلّمي خودش را فراموش نكرد! اين خيلي مهم است، ايشان حقّ بزرگي بر حوزه و دانشگاه، بر مردم و انقلاب و بر علم دارد، آن ثلمه‌اي كه با از دست دادن يك عالم به وجود مي‌آيد این است كه يك عالم در روند رشد علم خيلي دخالت دارد و وقتي از دنيا مي‌رود آن روند رشد متوقف مي‌شود، ما ديگر كجا مرحوم نائيني و مرحوم اصفهاني داريم؟ كجا مرحوم امام و آقاي خوئي و مرحوم آقاي بروجردي داريم؟! نداريم، اينكه در روايت آمده خلل ناشي از فوت يك عالم را هيچ چيز پر نمي‌كند مبالغه نيست، چون حقيقت علم اين چنين است. جاي مرحوم مطهري را هيچ چيزي پر نمي‌كند، او يك فكر، انديشه، استعداد و ظرفيتي بود كه متأسفانه زود از ما گرفتند

خداوند همه‌ي آنها را رحمت كند و ما را نيز موفق كند تا در همان مسيري كه آنها طي كردند به نحو قوي‌تر إن شاء الله حركت كنيم.