امروز که روز اول ما ذی القعده است به عنوان ولادت با سعادت حضرت معصومه(سلام الله علیها) هم مطرح شده است. و لو اینکه یک دلیل روشنی بر اعتبار این مطلب نیست اما همان‌طوری که قبلاً هم عرض کردیم مرحوم والد ما(رضوان الله علیه) می‌فرمودند: بالأخره این بی‌بی یک روز به عنوان ولادت دارد و یک روز هم به عنوان رحلت؛ این درست نیست که در قم که این همه برکات به برکت این قبر مطهر و این بانوی مکرم هست ـ این حوزه‌های علمیه و این درسها و این آثار فراوان، همه به محوریت این بانوی مکرمه-، هم قم و هم کشور و هم حوزه بی‌تفاوت باشد.

لذا باید یک روزی را که در بعضی از منابع آمده، به عنوان ولادت قرار داد و یک روز هم به عنوان رحلت. و انصاف این است که از همان زمانی که مرحوم والد ما این را مرقوم فرمودند و آستانه مقدسه اهتمام به این امر ورزید، اصلاً توجه خود قمی‌ها، توجه مردم ایران، توجه شیعیان خارج از ایران، توجه مسلمان‌های دنیا به این قبر و صاحب این قبر هزاران برابر شده؛ نمی‌گویم دو چندان شده بلکه هزاران برابر شده است. در فایده‌ی این عمل همین مطلب که قلوب زیادی متوجه این قبر و صاحب این قبر شده و انس با این قبر پیدا می کنند و از این طریق تقرب به خدای تبارک و تعالی پیدا می‌کنند.

ما معتقدیم که زیارت امام معصوم(علیه السلام) یکی از مهم‌ترین راه‌ها و واسطه برای تقرب به خداست.

شما ببینید در هر زیارتی از زیارت‌های ائمه‌ی معصومین علیهم السلام می‌گوئیم: «أَتَقَرَّبُ‏ بِكُمْ‏ إِلَى‏ اللَّه»‏،^[1] ما به وسیله اینها تقرب به خدا پیدا می‌کنیم، زیارت موجب تقویت توحید انسان است. اگر یک زیارتی را انسان رفت و در آن تقویت توحید نشد این زیارت اصلاً محقق نشده، زیارت امام معصوم علیه السلام یا نبی اکرم صلی الله علیه و آله یا فاطمه معصومه سلام الله علیها یا حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها -با اینکه قبرشان مجهول است- اما می‌شود زیارت کرد. این زیارت باید موجب تقویت توحید بشود و می‌شود.

آن وقت زیارت فاطمه معصومه سلام الله علیها هم همینطور، به همان وزانی که زیارت امام علیه السلام هست بر همان وزان است. یعنی این‌طور نیست که فقط بگوئیم امام هشتم توصیه فرموده،^[2] امام نهم علیه السلام توصیه فرموده،^[3] امام صادق علیه‌السلام توصیه فرموده که این قبر را زیارت کنید؛ «مَنْ زَارَهَا وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّة»،^[4] این سر جای خودش هست، در استحقاق بهشت تردیدی نیست؛«عَارِفاً بِحَقِّهَا». اما آنچه بالاتر از استحقاق بهشت است این است که همان نکته‌ای که در زیارت ائمه علیهم السلام وجود دارد اینجا وجود دارد، ما با زیارت فاطمه معصومه سلام الله علیها تقرب به خدا پیدا می‌کنیم و این خودش خیلی مهم است.

باید به این توجه داشت وقتی امام هشتم علیه السلام بر طبق این زیارتی که از خود امام هشتم برای حضرت معصومه سلام الله علیها رسیده و لذا زیارت حضرت معصومه از زیارات مأثوره است. این تعبیر « فَإِنَّ لَكِ‏ عِنْدَ اللَّهِ‏ شَأْناً مِنَ الشَّأْنِ »،^[5] این خیلی نکته‌ی مهمی است یعنی تو یک مقام و یک عظمت و شأنی در نزد خدا داری که به برکت آن مقام و شأن ما به وسیله‌ی تو به خدا تقرب پیدا می‌کنیم.

لذا این جهت هست و ما باید از این فرصت استفاده کنیم هر روز بر هر کسی که در قم هست لااقل یک سلامی نسبت به حضرت عرض کند و حضرت را واسطه قرار بدهد برای تقرب بین خودش و خدا؛ و هر چه معرفت به اینها بیشتر بشود و هر چه باورمان بیشتر باشد باور داشته باشیم که اینها یک موجودات استثنایی هستند؛ ائمه ما و این گونه امامزاده‌ها یک افراد استثنایی هستند و یک شأن خاصی در نزد خدای تبارک و تعالی دارند؛ این برای خود ما خیلی خوب است. برای رشد ما و اعتلای روحی ما بسیار خوب است.

غیر از اینکه بزرگان ما برای حل معضلات علمی‌شان از این بی‌بی استمداد کردند و آن معضلات حل شده که مکرر شنیدید و خود من هم عرض کردم مرحوم والد ما(رضوان الله تعالی علیه) می‌فرمود ما مدتها بود آیه تطهیر را مورد بحث قرار داده بودیم «إِنَّما يُريدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهيراً».^[6] می‌فرمودند: برای من سؤالات و ابهاماتی بود. یک روز مشرف شدم حرم حضرت معصومه سلام الله علیها و عرض کردم امروز که تشرف پیدا کردم هیچ حاجت دنیوی ندارم؛ هیچ تقاضای دنیوی ندارم؛ این آیه معضلات و مبهماتی برای من دارد و شما عنایت کنید تا برایم حل شود. فرمودند: از حرم که بیرون آمدم و به سمت منزل می‌رفتم پشت سر هم جواب این سؤالات برایم روشن می‌شد به طوری که با صدیق بزرگوارشان مرحوم آیت الله اشراقی داماد امام رضوان الله تعالی علیه که داشتند کتابی راجع به این آیه می‌نوشتند، ایشان می‌فرمودند: در بحث نکات جدیدی را گفتم و آقای اشراقی گفتند: شما جایی را مطالعه کردید؟ به منبعی دست پیدا کردید؟ گفتم: نه، این را از حضرت معصومه سلام ‌الله‌ علیها استمداد کردم.

این قضیه را هم عرض کنم ولو اینکه قبلاً در بعضی از مصاحبه‌ها گفتم؛ اما یک قضیه‌ای است که واقع شده و خود من هم شاهد قضیه بودم. در زمان مرحوم والدمان یک روز بعد از نماز ظهر و عصر که از دفتر می‌خواستم به منزل بروم، دیدم یک آقایی که یک ساک کوچکی دستش بود تا من را در کوچه دید، گفت من با شما یک کاری دارم. من گفتم: امروز صبح تا ظهر دفتر بودم، خسته هستم منزل می‌روم شما استراحت کنید تا عصر برگردم. گفت: خیلی مسئله ضرورت دارد. گفتم: بفرمائید. رفتیم داخل دفتر. گفت: من مسیحی هستم و شغل من این است که پمپ‌های چاه‌های عمیق را نصب می‌کنم.

آن زمان گفت الآن در کرج 15 چاه قرارداد بستم و الآن آنجا هستم که باید اینها را نصب کنم. گفت: یک شبی  دیدم یک خانمی خیلی نورانی صورت پوشیده و غیر مکشوف به من گفت صلوات بفرست. عرض کردم خانم من مسیحی هستم صلوات شعار مسلمان‌هاست. تا این را می‌گفتم آن خانم، محو می‌شد و می‌رفت. شب دوم باز دوباره همان خانم آمد منتهی گفت شب اول نفهمیدم این خانم چه کسی است، اما شب دوم فهمیدم؛ این خانم همین بی‌بی بزرگواری است که در قم مدفون است. دو مرتبه همین قضیه شد و به من فرمود: صلوات بفرست.

باز من عرض کردم مسیحی هستم و صلوات مال مسلمان‌هاست و محو می‌شد. شب سوم امام رضوان الله تعالی علیه به خوابم آمد با یک تندی به من فرمودند: می‌خواهند هدایتت کنند، نمی‌فهمی؟ عرض کردم پس باید چکار کنم؟ فرمودند برو قم و آنجا مسلمان بشو و به اسلام داخل شو. این آقا می‌گفت: من در همان عالم رؤیا به قم آمدم و پیش خود شما (به من اشاره می‌کرد) شهادتین را در عالم رؤیا  گفتم و الآن هم آمدم هر وظیفه‌ای که شما باید بگوئید انجام بدهم؛ که شهادتین را همان جا گفت و مسلمان شد. شیعه شد و گفت وضع مالی‌ام بسیار خوب است.

البته من از او یک سؤالی کردم گفتم تو در زندگی‌ات چه کردی که مورد عنایت حضرت معصومه سلام الله علیها قرار گرفتی؟‌ یک فکری کرد و گفت: من کاری نکردم سرم به کار خودم بوده. کسی را اذیت نکردم. آزار به کسی نرساندم و مشغول کار خودم هستم. گفتم: یک چیزی غیر از اینها باید باشد. گفت: من روزهای یکشنبه و دوشنبه عقب ماشینم را پر از مواد غذایی می‌کنم و به اطراف تهران می‌روم و این حلبی نشین‌ها و کارتن‌خوابها غذا می‌دهم و تا حالا حتی به خانواده‌ام این مطلب را نگفتم.

گفتم همین است تو دست گیری کردی و اینها هم دارند از تو دست گیری می‌کنند! تو توجه کردی و اینها هم به تو توجه کردند. ببینید واقعاً چقدر این دستگاه حساب و کتاب دارد، ما هم هر چه بیشتر توجه‌مان را زیادتر کنیم و واقعاً حیف است، ما که سر سفره اینها هستیم باید بیشتر توجه و عنایت داشته باشیم. ان شاء الله همه ما مورد شفاعت خاص حضرت معصومه(سلام الله علیها) قرار بگیریم ان شاء الله.

3) ذیل این آیه [64] –یعنی آیه 65- دارد؛ «... فَلا وَ رَبِّكَ لا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فيما شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لا يَجِدُوا في‏ أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَيْتَ وَ يُسَلِّمُوا تَسْليماً». خدای تبارک و تعالی قسم می‌خورد «لا يُؤْمِنُونَ» ایمان نمی‌آورند، «حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فيما شَجَرَ بَيْنَهُمْ»، این «حَتَّى يُحَكِّمُوكَ» یعنی یجعلونک حکماً یا یجعلونک حاکماً فیما شجر بینهم. این فقط اختصاص به موارد نزاع ندارد.آنطور که مجمع البیان دارد؛ «أي حتى يجعلوك حكما أو حاكما «فِيما شَجَرَ بَيْنَهُمْ» أي فيما وقع بينهم من الخصومة و التبس عليهم من أحكام الشريعة».^[9]

[بنابراین کلام ایشان صحیح نیست] یعنی ممکن است یک موردی خصومت هم نباشد، سؤال درباره یک حکم شرعی باشد [با این حال باز هم] «فَلا وَ رَبِّكَ لا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ» [قابل تطبیق است]. حالا ببینید این یحکموک به این معنا نیست که اگر مردم تو را حکم قرار ندادند تو حکم نیستی، اگر مردم تو را حاکم قرار ندادند تو حاکم نیستی! اولاً این تأیید این است که اگر مردم حکم قرار دادند تو صلاحیت حکومت و حاکمیت را داری و ثانیاً «يُحَكِّمُوكَ» قبول الحاکم است نه جعل الحاکم تا بگوئیم مردم تو را به عنوان حاکم نصب کنند. ولو در کلام مجمع البیان دارد حتی یجعلوک ... این جعل به معنای نصب نیست.

سه. به معنای ضیق است، یعنی وقتی پیامبر یک حکمی کرد بالاخره این قضاوت به نفع یکی می‌شود و به ضرر دیگری، به ضرر کسی که می‌شود در درونش یک ناخرسندی (نه شک و نه گناه مراد است) یک گرفتگی در درونش ایجاد می‌شود که ظاهر آیه این است. منتهی اینجا اشکالی وجود دارد و آن اینکه امور قلبیه در اختیار انسان نیست. بالاخره وقتی یک کسی به آدم اهانت می‌کند، انسان در درونش ناراحت می‌شود. اینکه خدای تبارک و تعالی می‌فرماید: «لا يَجِدُوا في‏ أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً» یعنی فی قلوبهم حرجاً مما قضیت.

با این اشکال عقلی که امور قلبیه از اختیار مکلف خارج است؛ [بنابراین] چطور خدای تبارک و تعالی می‌فرماید: در درونش هم حرجی نباشد؟ جوابش این است اینکه امور قلبیه مطلقا از اختیار انسان خارج است حرف غلطی است.

امور قلبیه بر دو قسم است، یک امور قلبیه داریم مثل ترس، مثل حبّ به یک غذا؛ این از اختیار انسان خارج است. اما یک امور قلبیه داریم که اختیارش دست انسان است و انسان اگر پیامبر را باور کند و بداند آنچه که او می‌گوید حق همان است، حرجی در او به وجود نمی‌آید. اگر حرج به وجود بیاید منشأش این است که ضعف ایمان دارد؛ مقدماتش لااقل در اختیار خود این انسان است که اعتقادش را به پیامبر زیاد کند.

«ثُمَّ لا يَجِدُوا في‏ أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَيْتَ وَ يُسَلِّمُوا تَسْليماً»، استفاده‌ای که از این آیه که در ادامه‌ی آیه 64 است می‌کنیم؛ درست است اولاً مسئله یک مقدار ظهور در قضاوت دارد؛«فيما شَجَرَ بَيْنَهُمْ» [لکن] گفتیم ما التبس عندهم در احکام را هم شامل می‌شود ولی به ملاک اولویت یعنی وقتی در باب قضا که یک نزاع شخصی بین طرفین است، دو نفر با هم اختلاف دارند، اگر پیامبر یک چیزی فرمود باید فصل الختام باشد و طرفین بپذیرند در امور اجتماعی به طریق اولی است، وقتی جایی که دو نفر هست و خدا قسم یاد می‌کند، واقعاً آدم گاهی اوقات این آیات را می‌بیند، برخی از این افراد که دین را طوری معنا می‌کنند که دین نه سیاستی دارد و نه حکومتی دارد، این آیات را چکار می‌کنند؟ خدا قسم یاد کرده «فَلا وَ رَبِّكَ لا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ»، اینها اصلاً ایمان ندارند مگر اینکه « ثُمَّ لا يَجِدُوا في‏ أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَيْتَ وَ يُسَلِّمُوا تَسْليماً» باشد، یعنی پذیرش منصب قضا برای پیامبر شرط الایمان است.

جواب. انصافش این است که باید عین عبارت امام را بیاوریم قضاوت یکی از شئون حکومت است، یک وقتی ما می‌گوئیم نمی‌شود خدای تبارک و تعالی پیامبر را قاضی قرار بدهد و حاکم قرار ندهد! یک وقت هم ملازمه‌ی قهری دارد که این یک بیان است. شاید امام خواستند ملازمه قهری را بگویند؛ مثل اینکه کسی که در یک جایی مسئولیت تامی دادند آن مسئولیت مهمه را وقتی اشاره کردید اشاره به مسئولیت تامش هم دارد.

قضا مهم‌ترین شأن از شئون حکومت است اگر این بود ملازمه‌ی عرفی، عادی و قهری دارد و عیبی ندارد ولی این بیان به نظرم بیان دقیق‌تر است که از راه اولویت قطعیه وارد شویم، وقتی نزاع بین دو نفر این چنین خدا می‌فرماید «فَلا وَ رَبِّكَ لا يُؤْمِنُونَ» امروز پیامبر فرمود در جنگ احزاب به یکی امر کرد تو برو در مقابل این کافر یا این منافق یا این مشرک مقابله کن، اطاعت واجب است ولو بداند کشته می‌شود!  پس هم اولویت قطعیه را می‌گویم و ملازمه هم قبول داریم، ملازمه قهریه را.

نکته مهم این است که این «حَتَّى يُحَكِّمُوكَ» [در این] آیه موضوعیت ندارد، «فَلا وَ رَبِّكَ لا يُؤْمِنُونَ» یعنی لا یؤمنون در اینکه اگر پیامبر چیزی فرمود و شما حرجی در انفس‌تان آمد چه برسد به اینکه خدای ناکرده بخواهید مخالفت عملی کنید. در کتاب کافی شریف^[10] این روایت آمده «لَوْ أَنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَه»، اگر یک قومی خدا را عبادت کند «وَ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَ آتَوُا الزَّكَاةَ وَ حَجُّوا الْبَيْتَ وَ صَامُوا شَهْرَ رَمَضَانَ» و حجّ بیت را انجام بدهند، « ثُمَّ قَالُوا لِشَيْ‏ءٍ صَنَعَهُ اللَّهُ أَوْ صَنَعَهُ‏ رَسُولُ‏ اللَّهِ‏ صلی الله علیه و آله أَلَّا صَنَعَ خِلَافَ الَّذِي صَنَعَ أَوْ وَجَدُوا ذَلِكَ فِي قُلُوبِهِمْ لَكَانُوا بِذَلِكَ مُشْرِكِينَ ».

حتی این گونه تعابیر که الحمدلله خیلی نادر است؛ ولی حتی به صورت مزاح هم نباید کسی اینها را تفوح کند. یک گوینده‌ی نادانی گفته بود بی‌خود پیامبر اموال خدیجه را صرف کرد! اینها مشمول این آیه می‌شود. اینجا هم امام صادق(علیه‌السلام) می‌فرماید: اگر کسی یا قومی عبادت خدا، نماز، روزه، زکات،[را اتیان کند اما نسبت به یک امری نظر مخالف داشته باشد] یعنی بگویند نباید این کار را انجام می‌داد پیامبر نباید در فلان جنگ فلانی را فرمانده قرار می‌داد، نباید این جنگ را انجام می‌داد، کارهایی که پیامبر انجام داده أَلَّا صَنَعَ خِلَافَ الَّذِي صَنَعَ أَوْ وَجَدُوا ذَلِكَ فِي قُلُوبِهِمْ لَكَانُوا بِذَلِكَ مُشْرِكِينَ» در دلش می‌گوید کاش پیامبر این کار را انجام نمی‌داد، لَكَانُوا بِذَلِكَ مُشْرِكِينَ خیلی عجیب است، امام می‌فرماید این مشرک است و از دین خارج می‌شود، «ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآيَةَ- فَلا وَ رَبِّكَ‏ لا يُؤْمِنُونَ‏ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ‏ فِيما شَجَرَ بَيْنَهُمْ‏».

اینجا بحث قضاوت نیست. من واقعاً قبل از اینکه این روایت را ببینم دیدم این آیه یک ملاک مهمی دارد و به خوبی می‌شود از آن حکومت پیامبر را استفاده کرد مع قطع النظر عن القضاوه اما این روایت را که دیدم خیالم راحت‌تر شد،‌در این روایت اصلاً بحث قضاوت نیست، یک کاری پیامبر 1400 سال قبل انجام داده امروز اگر کسی بنشیند بگوید نباید و یا بهتر بود این را نمی‌گفت، این کار را نمی‌کرد، این لکانوا مشرکین و به همین آیه فلا و ربک لا یؤمنون این اختصاص به همان افرادی که در زمان حضور پیامبر است ندارد، آیه قرآن است بگوئیم آیه را منحصر کنیم به قضاوت، آنها که با هم دعوا داشتند و پیش پیامبر رفتند! همه که با هم دعوا نداشتند،‌ شأن نزول آیه زبیر پسرعمه پیامبر بوده با یکی از انصار، یک مهاجر و یک انصار با هم سر آب اختلاف داشتند که اول کدام نخلستانشان را سیراب کنند. آیه را بگوئیم مربوط به همین جاست. آنها که اختلاف داشتند و نرفتند، بگوئیم این آیه مربوط به همین افراد در زمان پیامبر است و هم مربوط به بعد و تا قیامت هم هست، اگر کسی یک عمل اجتماعی را که پیامبر انجام داده حرجی در ذهنش بیاید در ایمانش تردید و تزلزل به وجود می‌آید.