در مقابل آن مخالفت‌هایی که با حکومت دینی شده هنگامی که شبهات منکران حکومت دینی بررسی می‎گردد به وضوح این نتیجه حاصل می‎شود که اصلاً حکومت دینی در زمان حضور که معصوم علیه‎السلام متولی و متصدی زمامداری بود و نیزبحث تصدی حکومت در زمان غیبت نسبت به جانشین و نوّاب عام، بحثی علمی‌تر است؛ علاوه بر اینکه واجد آن مطلبی است که انسان از آن توقع دارد.

این‎ها عناوینی است که ایشان مطرح کرده است. بخشی از آن مباحث در کلمات جامعه‎شناسان وجود دارد. البته آقای حائری یزدی نظریات جامعه‎شناسان را مطرح نموده و سپس در آن مناقشه می‌کند و در ادامه بحث خود ایشان نظریه‌ی جامعه‎شناسی جدیدی را در باب حکومت مطرح می‎نماید. این مباحث سیر اجمالی این اندیشه است که از نظریه جامعه‎شناسان آغاز می‎شود و در ادامه آن‎ها مورد مناقشه قرار می‌دهد و سپس خودشان یک نظریه را در این باب ابداع می‌کنند.

ایشان چنین بیان می‎نماید که عقل عملی جمیع آحاد انسان‌ها نه مجموع آن‎ها، یعنی عقل عملی هر انسانی مستقلاً به ضرورت يك نظام وضعی و قراردادي که نخستین پايۀ تشريع و راه و رسم قانون‎گذاري است، حکم‎فرمايی يا به زبان فصیح‌تر رهبري می‌کند.

به نظر آقای حائری یزدی از این مرحله به بعد مسئله رقابت در بهزیستی و همزیستی مطرح می‌شود. من خانه دارم، دیگری نیز خانه دارد، سومی نیز خانه دارد. انسان می‌خواهد از این محیط وسیع‌تر استفاده کند و همین امر موجب ایجاد رقابت می‎گردد. رقابت میان همسایگان و بیگانگان، در روابط جغرافیایی درون‎مرزی و برون‎مرزی. سپس می‌افزاید که همه این ضرورت‌ها، عقل عملی انسان را به ضرورت یک حکومت وادار می‌کند. پس حکومت می‌خواهد چه کار کند؟ پاسخ آن است که حکومت درصدد است که رقابت‌های درون مرزی شهروندان و افراد را رهبری نموده و نیز آنان را از دستبرد و آسیب راهزنان برون مرزی حفظ نماید.[13]

به این شخصیت حقوقی از لحاظ وظایفی که می‌خواهد انجام بدهد «حکومت» اطلاق می‎گردد و به اعتبار اینکه در مقابل شخصیت‌های عمومی و حقوقی دیگر قرار می‌گیرد «قدرت» اطلاق می‎شود و به اعتبار مجموع افرادی که زیر چتر این قرارداد هستند «مردم» گفته می‎شود و به اعتبار تک تک افراد مردم «شهروند» محسوب می‎گردند. روسو با این بیان مسئله حکومت را به وسیله یک قرارداد جمعی ایجاد می‎نماید. به نظر روسو حکومت زائیده شده‌ی قرارداد جمعی می‎باشد.

آقای حائری یزدی در مقام پرسش از روسو چنین بیان می‎نماید که سؤال ما ار روسو این است که گذر از رابطه اصلی و حقیقی کلی و فرد -که طبق آن، زید فردی است از کلی انسانیت بود- به رابطه وضعی و قراردادی کل و جزء چگونه است؟ و با چه منطقی قابل قبول است؟ و آیا اساساً چنین گذر و تحولی عقلاً امکان‌ دارد؟ به نظر آقای حائری یزدی مطابق فرایند قرارداد جمعی فرد به جزء و کلی به کل تبدیل می‌شود اما آیا این تحول و تبدل به مجرد یک قرارداد به وجود می‌آید؟ به نظر آقای حائری یزدی این تحول و گذر به معنای حقیقی آن غیر قابل قبول و عقلاً غیرممکن است.[20]

خلاصه آنکه اشکال نظریه قرارداد جمعی که نقش محوری در اندیشه حقوقی و سیاسی غرب دارد این است که چگونه انسان می‌تواند آن شخصیت حقیقی‌اش را به تعبیر آقای حائری یزدی انتحار نموده و به کناری بگذارد و به سراغ قرارداد اجتماعی برود. لذا آقای حائری یزدی بیان نمود که بعضی از جامعه‎شناسان دیگر در مقابل روسو نظریه دیگری دادند که هفته آینده به بررسی آن خواهیم پرداخت.