نظر محقق خوئي(ره) در مورد واجب معلق

مرحوم آقاي خوئي همين مثال را طوري تبيين فرموده‌‌اند که عنوان واجب مشروط را پيدا کند. به اين بيان که در اينجا سه جهت داريم؛ يک جهت ذات حج است، که خودش فعلي است اختياري و مطلوب براي مولا و مقدور براي مکلف.
دوّم؛ ايقاع حج در يک زمان خاص،‌ اينکه مکلف حج را در يک زمان خاص ايقاع کند، مثلاً زمان خاص يوم عرفه باشد. اين ايقاع حج در زمان خاص، جهت دوّم است و براي مکلف مقدور است. وقتي روز عرفه آمد مکلف مي‌تواند حج را در روز عرفه ايقاع و ايجاد کند.
جهت سوّم، زمان است، خود رسيدن زمان عرفه و روز عرفه است. زمان عرفه از تحت اختيار مکلف خارج است و اصلا متعلق براي تکليف نيست، اينطور نيست که حصول يوم عرفه و تحقق يوم عرفه متعلق براي تکليف باشد.
پس بايد اين سه را از هم تفکيک کرد؛ که يک «حج» داريم و يک «ايقاع الحج في زمان الخاص» داريم و يک «زمان خاص» بنام عرفه داريم. وقتي مولا مي‌فرمايد حج را در روز عرفه انجام دهيد، معلوم مي‌شود آنچه تکليف به آن واقع شده؛ ايقاع حج در زمان خاص است. يعني آن عنوان اوّل کنار مي‌‌رود، عنوان اوّل که مي‌گوييم اصل و ذات حج، متعلَّق براي تکليف مولاست، خارج مي‌شود. وقتي مي‌بينيم مولا حج را بر يوم عرفه معلق کرده، مي‌فهميم که اين «زمان» در ملاک دخالت دارد. مي‌فهميم تمام ملاک در ذات حج نيست، بلکه زمان هم در اين ملاک دخالت دارد، به طوري که اگر اين زمان نباشد، اصلا اين ملاک وجود ندارد.

نتيجه اينکه اگر به اين نقطه رسيديم که «زمان» در ملاک دخالت دارد، به اين معناست که خود وجوب حج، مشروط به اين زمان مي‌شود، منتها به نحو شرط متأخر. يعني آن زمان که انسان مستطيع مي‌شود، حج وجوب پيدا کرده، لکن وجوبي مشروط دارد، به نحو شرط متأخر، که شرط متأخر آن؛ حصول زمان و يوم عرفه است. به طوري که اگر بعداً فرضا کسي مستطيع شد و براي حج رفت، يا روز قبل از روز عرفه اگر قيامت بر پا شد و أجل دنيا تمام شد، يا اينکه اگر اين شخص در روز عرفه بعضي از شرايط تکليف را از دست بدهد، مثلاً جنون پيدا کند، ايشان مي‌فرمايد اين کشف از اين مي‌کند که از اوّل، حج بر او واجب نبوده، چون وقتي مي‌گوييم وجوب حج مشروط به رسيدن زمان و مشروط به تحقق موسم است، نتيجه اين مي‌شود که اگر شرط منتفي شد، مشروط هم منتفي شده و وجوب کنار مي‌رود.
بنابراين مي‌فرمايند به نظر ما واجب معلق، يک قسمي از واجب مشروط است، لکن واجب مشروط نه به نحو شرط مقارن،‌ واجب مشروط به نحو شرط متأخر.
اين تمام بيان ايشان است در تصوير واجب معلق و نتيجه فرمايش ايشان اين مي‌شود که واجب معلق، يک قسم ثالثي نيست، يک قسمي از واجب مشروط است لکن واجب مشروط به نحو شرط متأخر.

نقد و بررسي کلام محقق خوئي

کلامی از محقق عراقی