چکيده بحث گذشته و اشکال اول محقق اصفهاني بر مرحوم آخوند

اينجا آن امر و فعل استقبالي که داراي مقدماتي هم است، اين شخص نسبت به مقدمه شوق دارد و نسبت به ذي المقدمه هم شوق دارد، شوق به مقدمه، تابع شوق به ذي المقدمه است، يعني اگر نسبت به ذي المقدمة شوق نداشت، هيچگاه نسبت به مقدمه شوق پيدا نمي‌کرد. اما اراده به مقدمه، تابع اراده به ذي المقدمه نيست.
نتيجه مهمي که مرحوم اصفهاني از اين فرمايش مفصل خود دارند، در اين قسمت خلاصه مي‌شود؛ مي‌فرمايند اگر کسي که يک عمل استقبالي را اراده کرده، و آن عمل استقبالي الان مقدماتي دارد، اگر بگوييم همين حالا، هم اراده نسبت به مقدمه و هم اراده نسبت به ذي المقدمه وجود دارد، مدعاي آخوند ثابت مي‌شود که اراده تکوينيه مي‌تواند به يک امر استقبالي تعلق پيدا کند، در حالي که گفتيم اراده آنجا است که شوق به حد نصاب باعثيت برسد. اگر شوق به اين حد نصاب باعثيت نرسد، اينجا عنوان اراده وجود ندارد.
بعد مي‌فرمايند نسبت به مقدمه در اين مثال، شوق به حد نصاب باعثيت رسيده و شخص نسبت به مقدمات اراده دارد، اما نسبت به ذي المقدمه اراده‌اي ندارد. براي اينکه در ذي المقدمه شوق وجود دارد، اين شخص نسبت به ذي المقدمه شوق دارد، اما شوق به ذي المقدمه چون به حد نصاب باعثيت نرسيده، لذا نمي‌توانيم بگوييم نسبت به ذي المقدمه اراده وجود دارد.

پس اين خلاصه مطلب اول مرحوم اصفهاني که فرمودند شوق به مقدمه، تابع شوق به ذي المقدمه است اما اراده متعلق به مقدمه، تابع اراده ذي المقدمه نيست، بلکه اراده يک ملاکي دارد و آن اين است که شوق بايد به حد نصاب برسد و اين رسيدن شوق به حد نصاب در مقدمه وجود دارد. لذا مي‌گوييم در مقدمه هم شوق است و هم اراده.

سوال:...؟
پاسخ استاد: ايشان مي‌فرمايد شما هر عملي که مي‌خواهيد در آينده انجام دهيد مثلا دو روز ديگر غذايي را بخوريد، نياز به مقدمات دارد الان نمي‌توانيد بگوييد خوردن غذا را اراده کرده‌ام، الان نسبت به مقدمات، شوق است. ايشان مي‌فرمايند شوق بر مقدمه را قبول داريم، تابع شوق در ذي المقدمه است، يعني الان اگر برويد مواد آن غذا را تهيه کنيد اگر از شما سؤال کنند مي‌گوييد چون مي‌خواهم آن غذا را تهيه کنيم، شوق به مقدمه منبعث از شوق به ذي المقدمه است، اما مي‌فرمايند ما براي اراده به شما ملاک داديم، اراده آنجايي است که شوق به يک حد نصابي برسد، اگر شوق به حد نصاب باعثيت رسيد که گفتيم حد نصاب باعثيت آنجايي است که قوه باعثه سبب مي‌شود که قوه عامله، حرکتي در عضلات ايجاد کند، تحريک عضلات کند، اگر اين ملاک باشد اراده هست و اگر نباشد اراده نيست.

مي‌فرمايند در اين جايي که شما يک امر استقبالي را اراده کرده‌ايد، اين ملاک، يعني بلوغ شوق به حد نصاب باعثيت، اين ملاک در مقدمه وجود دارد، لذا مي‌توانيم بگوييم الان اراده شما به مقدمه تعلق پيدا کرده اما نسبت به ذي المقدمه هيچ اراده‌اي وجود ندارد. شوق وقتي به حد نصاب باعثيت نرسد، اراده نيست. اين بيان ايشان است. اين ملاک در مقدمه هست، لذا مي‌گوييم اين شخص نسبت به مقدمه، هم شوق دارد و هم اراده دارد، اما در ذي المقدمه فقط شوق دارد و اسم آن را نبايد اراده بگذاريم، بايد بگوييم شما الان شوق داريد که دو روز ديگر آن غذا را بخوريد، اما نسبت به خوردن آن غذا، الان نمي‌توانيم بگوييم شما اراده‌اي داريد.

در همان مثال انقاذ غريق هم اگر متوقف بر يک مقدماتي باشد اراده و شوق شما اول به مقدمه تعلق پيدا مي‌کند اگر بعدا معلوم شد ديگري آن غريق را نجات داده، معلوم مي‌شود شما نسبت به آن اراده‌اي نداشته‌ايد. طبق فرمايش مرحوم اصفهاني، نه، تحريک عضلات نسبت به مقدمه است نه نسبت به ذي المقدمه. آن روزي که مي‌خواهيد غذا را بخوريد، هنوز زمانش نيامده است. شما نسبت به تهيه مواد آن غذا تحريک عضلات مي‌کنيد. پس اراده نسبت به مقدمات است نه نسبت به ذي المقدمه. اگر هم در ذهن خودتان مي‌گوييد من الان اراده کرده‌ام که دو روز ديگر اين غذا را بخورم، طبق فرمايش مرحوم اصفهاني اين تعبير غلط است، بايد بگوييد من الان شوق نسبت به خوردن آن غذا دارم نه اينکه اراده دارم.

اشکال دوم محقق اصفهاني بر مرحوم آخوند

 تبيين بخش دوم کلام مرحوم آخوند

اشکال محقق اصفهاني بر بخش دوم کلام مرحوم آخوند