بیان شد که مهدی حائری، حکومت، سیاست و آئین کشورداری را از لحاظ معنای معقول، جزء مفاهیم برتر عقلی -همانند وجود و عدالت- نمی‌داند؛ بلکه آن‎ها را مفاهیمی تجربی و حسی می‌داند که متخذ از نیازهایی می‎باشد که بشر در ابعاد مختلف دارد. مؤلف کتاب حکمت و حکومت در صدد اثبات این مطلب بود که امور متغیر و تغییرپذیر به اختلاف زمان‌ها و شرایط و نیازهای بشر، دستخوش دگرگونی می‎گردد و در نتیجه معقول نیست که چنین اموری با دین که مجموعه‎ای از امور ثابت و لایتغیر است ارتباط داشته باشد. وی مفهوم حکومت و حقیقت حکومت را به گونه‎ای تبیین کرده که بر اساس آن دین نمی‌تواند در مسأله حکومت دخالت کند. گاهی عده‌ای از فقها می‌گویند دین در سیاست و حکومت دخالت نکرده، اما مهدی حائری ادعا دارد که اساسا امکان ندارد که حکومت با دین ارتباط بیابد. به اعتقاد وی وادی دین امور ثابت و لا یتغیر است، اما حقیقت حکومت از امور متغیره است.

تتمه‌ای باقی می‌ماند و آن تتمه این است که اگر کسی به ایشان[1] بگوید شما که سیاست مدُن و حکومت را از شاخه‌های حکمت عملی[2] دانستید، حال با بیان این مطلب که حکومت یک امر تجربی، محسوس و متغیر است چگونه آن را از شاخه‌های حکمت عملی قلمداد می‎نمایید؟ [حائری] در جواب بیان می‎نماید که عقل عملی درک نازل محسوسات و موضوعات عینی است، یعنی حکومت موضوعی محسوس و نازل است و عقل عملی مرتبه‌ای از درک این امور حسی و موضوعات عینی خارجی است. به اعتقاد او معقولات عقل عملی زیر مجموعه معقولات عقل نظری است در حالی که مفاهیم عقل نظری نیز کلی، ثابت و لایتغیر است؛ یعنی درست است که عقل عملی و حکمت عملی مربوط به موضوعات جزئیه، محسوسه و متغیره است اما زیرمجموعه مفاهیم ثابت و لایتغیر عقل نظری[3] است و لذا تأکید می‌کند که سیاست مدُن به طور کلی از مدار تکالیف و احکام کلیه الهیه خارج است.[4]

معقولاتی که از راه تجرید از محسوسات به وجود می‌آید نیز، معقولند منتهی معقول غیراصلی هستند. نویسنده کتاب حکمت و حکومت چنین بیان نموده است که حکومت امری معقول محسوب می‌شود، منتهی معقولی که از محسوسات به دست می‌آید.

بیان شد که به اعتقاد مرحوم علامه حلی اگر مسأله حکومت را به دست خود بشر بدهند تنازع به وجود می‌آید. این تنازع را در همه جای دنیا می‌بینیم. آیا غیر از حکومت خدا می‎توان جایی را پیدا کرد که تنازع به وجود نیاید؟ آیا چنین مصداقی داریم؟ پس اولین اشکال این است که آنچه که نویسنده کتاب حکمت و حکومت به عنوان مقابله درصدد رد نمودن است، با بیانات ایشان مردود نمی‎گردد. شما می‌گوئید حکومتی که در حال حاضر کشورهای مخلتف دارند امری حسی و تجربی بوده که ارتباطی به دین ندارد در حالی که دین هیچگاه نمی‌گوید که باید دو تا گروه دموکرات و جمهوری‎خواه ایجاد گردد که حرفهایی بزنند در حالی که آن حرف‎ها نیز به گونه‎ای است که هر کدام به شکلی فرد را بالا بیاورد زیرا دین هرگز چنین حرفی نمی‌زند! دین معیار را به سمت ملاک‎هایی مانند اعلم، افضل، اتقی، اورع و اشجع سوق می‎دهد. چیزهایی که امروز در دنیا وجود دارد که یک دیوانه را رئیس جمهور کشوری می‌کنند![19]این مطلب روشن است که دین اصلاً به این مباحث ورود پیدا نمی‌کند ولی شما به عنوان نویسنده کتاب حکمت و حکومت دنبال نفی این مطالب هستید که با این بیان نفی کنید.

پس ادعای ما در جواب این قائل این است که مطابق اصطلاح نویسنده، حکومت در ردیف مفاهیم برتر عقلی است. عقل با قطع نظر از امور خارجیه مسأله عدالت و نیز مسأله حکومت از جانب خداوند را درک می‌کند که بر این مطلب آثاری که برایش مترتب می‌شود.