باید دید که مبنای ما در باب استطاعت چیست (که قبلاً به این اشاره کردیم ولی اینجا باز در تکمیل بحث عرض می‌کنم)؟ آیا استطاعت را استطاعت عرفی می‌دانیم یا استطاعت شرعیه؟

اگر استطاعت عرفیه دانستیم اینجا مسئله روشن است عرف کسی که دین حال مطالب دارد را مستطیع نمی‌داند؛ زیرا دین حال مطالب را عرف مثل خانه، مرکب یا قوت می‌داند و می‌گوید این هم جزء ضروریاتش است و الآن باید دینش را به دائن بپردازد.

بر اساس برخی از روایات ممکن است طهارت حدثی مقدم باشد ولی تزاحم نیست، تزاحم که نباشد آنجا اگر کسی این آب را صرف در طهارت خبثی‌اش کرد معصیت کرده؛ چون آب برای وضو گرفتن طهارت حدثی ندارد و نمی‌تواند نماز بخواند، اما در تزاحم اینطور نیست. حال فوارق بین این که تزاحم باشد یا نباشد در ما نحن فیه را هم عرض می‌کنم، دو سه ثمره مهم دارد که ما بگوییم تزاحم هست یا نیست.

بنابراین همان‌گونه که گفته شد حاکم در باب تزاحم عقل است، درست است عقل می‌گوید: اگر هر کدام اهم از دیگری بود انجام بده؛ چون مرحوم خویی همین جا می‌فرمایند: ادای دین و وجوب حج تزاحم می‌کند و ما می‌رویم سراغ اهم، اهم حقّ الناس است و لذا اداء الدین را مقدم می‌کنند یا می‌گویند آنکه محتمل الاهمیّة هست حق الناس است و دین را مقدم می‌کنند، ولی عرض ما این است که اول شما تزاحم را اثبات کنید بعد به رفع تزاحم بپردازید. در اینجا ممکن است کسی بگوید فقط یکی از این دو تا فعلیت داشته و در اینجا دو اطلاق نداریم، یا وجوب الحج است یا وجوب اداء الدین است، نمی‌شود بگوییم هم وجوب الحج در اینجاست. در اینجا نظیر مثال آب علم داریم که یکی از این دو فعلیت دارد یا شارع برای ما حج را واجب کرده و یا اداء الدین را واجب کرده.

این بحث تزاحم را مرحوم هاشمی شاهرودی در کتاب الحج آورده، البته این نکاتی که گفتم مربوط به خودمان بود، در این کتاب الحج حرف مرحوم خویی را آوردند و به ایشان سه اشکال کرده است. جلد اول کتاب الحج صفحه 357 تا صفحه 370.