این یک اجمالی که می‌خواستم یک نتیجه‌گیری کنم که ما در قرآن خلافت تشریعیه را داریم، وَعَدَ اللَّهُ الَّذينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ (نور/55) مسلَّم خلافت تشریعیه است و آنجا خلافت تکوینیه معنا ندارد. ما عرض کردیم در این آیه یک قرینه خیلی صریح وجود دارد که این استخلاف تشریعی است و اصلاً استخلاف تکوینی مراد نیست. آن قرینه هم کلمه‌ی وَعَدَ است، خلافت تکوینیه که وَعَدَ نمی‌خواهد، خلافت تکوینیه در انسان یا محقق شده یا نشده، تمام! می‌فرماید انسان‌هایی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند خدا وعده می‌دهد که بعداً حکومت در زمین را به اینها بدهد «وَ لَقَدْ كَتَبْنا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُها عِبادِيَ الصّالِحُونَ». (انبیاء/ 105)، آن وراثت هم وراثت تشریعیه است، آیات وراثت که خواندیم و خیلی روشن است. «قالَ مُوسى لِقَوْمِهِ اسْتَعِينُوا بِاللّهِ وَ اصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلّهِ يُورِثُها مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ» (اعراف/128)، خلافت تشریعیه من یشاء دارد، خدا خلافت تشریعیه را به هر کسی نمی‌دهد، یعنی إنی جاعلٌ فی الأرض خلیفه من یشاء‌ نیست، همه انسان‌ها، آدم و ذریه او می‌شوند خلیفه تکوینی خدای تبارک و تعالی، «وَ نُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَ». یعنی هنوز موفق نشده، « نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِينَ» (قصص/5) این آیات اگر نگوئیم صریح! ظهور روشنی در خلافت تشریعیه دارد منتهی آنچه ما می‌گوئیم آیات خلافت تشریعیه در مقام این نیست که آیا به نحو استغراقی، به نحو مجموعی، آیا برای یک جمع خاصی است؟ ‌گفتیم «وَعَدَ اللَّهُ الَّذينَ آمَنُوا» (نور/55) می شود یک جمع خاصی، این جمع خاص چه خصوصیتی دارند؟ باید ادله‌ی دیگری بیاید خصوصیت اینها را بیان کند.