واجب تعیینی و تخییری ، جلسه 40
واجب تعیینی و تخییری ، جلسه 39
خلاصهی بحث گذشته
تکملهای بر مسلک تعلّق وجوب به جامع انتزاعی در واجب تخییری
تحریر محل نزاع
تقریر نظریه جامع انتزاعی
مراد از جامع انتزاعی و نحوه تعلّق وجوب
تنظیر به «علم اجمالی» و امکان تعلّق تکلیف به عنوان مبهم
دفع توهّم «ذهنی بودن» جامع انتزاعی
تحلیل «علم اجمالی» بهعنوان نمونهای از تعلّق صفت حقیقی به عنوان مبهم
جمعبندی: نسبت واجب تعیینی و واجب تخییری در کلام محقق خویی
مقایسه تطبیقی مسلک محقق نائینی و مسلک محقق خویی در واجب تخییری
الف) نقطه اشتراک
ب) نقطه افتراق: مصبّ تعلّق اراده
۱. مبنای محقق نائینی: مبهم خارجی
۲. مبنای محقق خویی: جامع انتزاعی (مبهم ذهنی منطبق بر خارج)
نظریه امام خمینی: تماثل ماهوی اراده در واجب تعیینی و تخییری
پاسخ امام: ارادهها و بعثهای متعدّدِ معیّن، با تخلّل «أو»
در نتیجه، در عالم ثبوت:
تفاوت ثبوتی واجب تعیینی و تخییری از منظر امام
بینیازی از تحلیلهای فلسفیِ غرض و قاعده «الواحد»
جمعبندی: تمایز نظریه امام از سایر مسالک
پاورقی
منابع
واجب تعیینی و تخییری ، جلسه 38
خلاصهی بحث گذشته
تنبیه: ثمرات فقهی و اصولیِ بحثِ واجب تخییری
۱. تعیین معیار در باب اطاعت و عصیان
۲. ثمرهی فقهی: کیفیتِ امتثال اطراف واجب تخییری
نظریه محقق نائینی: مسلک «فرد مردد»
تفکیک میان «ارادهی فاعل» و «ارادهی آمر»
تحلیل مبتنی بر تأمین غرض
استشهاد به اوامر عرفی و ابطال نظریه «جامع»
نتیجهگیری: سنخیتِ خاصِ اراده
نظریه آیتالله خویی: مسلک «جامعِ انتزاعیِ احدهما»
ماهیت واجب: عنوان «أحدُهما لا بعینه»
فرآیند تطبیق: طرحی مشابه واجب تعیینی
دفاع از نظریه: پاسخ به اشکال «عدم واقعیتِ عنوان انتزاعی»
طرح اشکال: امتناع تعلق تکلیف به امر ذهنی
پاسخ محقق خویی: قیاس اولویت و شواهد وقوعی
اشکال دوم: چالشِ «فقدان ملاک در عنوان انتزاعی»
طرح اشکال: ضرورت وجود مصلحت در متعلَّق
پاسخ محقق خویی: تحلیل سهوجهی
مناقشه در پاسخ محقق خویی: عدول از مبنای تبعیت احکام از مصالح
پاورقی
منابع
واجب تعیینی و تخییری ، جلسه 37
خلاصهی بحث گذشته
تلخیص نظریهی محقق عراقی و بررسی ثمره در جانب ثواب
مناقشات در نظریهی محقق عراقی
اشکال اول: امتناع «نقص» در ساحت اعتباریات
اشکال دوم: نقد مبنای «تعدد عقاب» و انحصار معیار در مخالفت با خطاب
پاسخ به یک اشکال مقدر
اشکال سوم: استناد سقوط تکلیف به «ترخیص شارع» نه «فعل مکلّف»
نتیجهگیری نهایی
پاورقی
منابع
واجب تعیینی و تخییری ، جلسه 36
خلاصهی بحث گذشته
مختار محقق عراقی: مسلک «وجوب ناقص»
ارکان نظریه
۱. تعدد وجوب و واجب
۲. تحلیل ماهیت حکم: تمایز «وجوب تام» و «وجوب ناقص»
۳. شمول نظریه نسبت به وحدت و تعدد غرض
ثمرهی بحث: صور چهارگانهی غرض و تفصیل در عقاب
صور چهارگانهی تصویر غرض
تفصیل در مسئلهی عقاب (وحدت یا تعدد؟)
مناقشه: اشکالِ «عدم قدرت بر جمع» و پاسخ محقق عراقی
طرح اشکال: استحالهی جمع، رافعِ تعدد عقاب
پاسخ محقق عراقی: اسقاط تکالیف با سوء اختیار
تفکیک دقیق: وجه افتراق «تضاد در اتصاف» و «تضاد در وجود»
طرح اشکال: لزوم تعدد عقاب در صورت چهارم
پاسخ محقق عراقی: معیار عقاب، «ترکِ فعلِ متّصف به مصلحت فعلی»
ضابطهی کلی و جمعبندی نهایی
پاورقی
منابع
واجب تعیینی و تخییری ، جلسه 35
خلاصهی بحث گذشته
اشکال چهارم محقق خوئی بر محور دوم کفایه؛ تفکیکِ تضادّ ترتّبی/مطلق و لوازم آن
صورت اول: تضادّ ترتّبی (لا مطلقاً)
صورت دوم: تضادّ مطلق
بررسی اشکال چهارم سید خوئی بر محور دوم کفایه و قرائت روا از عبارت آخوند
راهحل پیشنهادیِ محقق خوئی: متعلقِ وجوب، «أحدهما لا بعينه» و جامعِ انتزاعی
نقدی بر فرض دوم آخوند؛ «سنخٌ من الوجوب» میان عرف و صناعت
دو اشکالِ مرحوم روحانی بر فرض دومِ کفایه
تحلیل صناعیِ دوراهیِ سقوط/تقیید
راههای محتملِ اصلاح
پاورقی
منابع
واجب تعیینی و تخییری ، جلسه 34
خلاصهی بحث گذشته
ارزیابی اشکال دوم محقق خوئی بر فرض دوم آخوند
اشکال سوم محقق خوئی بر فرض دوم آخوند؛ تعدد عقاب در فرض ترک جمیع
نقد مبنا: مخالفتِ خطابِ منجَّز، معیارِ استحقاق عقاب
تحلیل الزام در بیان آخوند: سنخِ وجوبِ بدلی و وحدت مؤاخذه
قیاس به ترتّب، قیاسٌ مع الفارق
تکمله: ترکِ جمیع، لزوماً تفویتِ دو غرض نیست
نتیجه
پاورقی
منابع
واجب تعیینی و تخییری ، جلسه 33
خلاصهی بحث گذشته
بررسی اشکالاتِ سهگانه محقق خوئی بر صورت نخست آخوند
اشکال دوم: نفیِ دلیل اثباتی بر جامعِ ماهوی میان اطراف
اشکال سوم: عرفیبودنِ متعلقِ تکلیف و ناتمامیِ ارجاع به جامعِ عقلی
نتیجهگیری اشکالات سهگانه محقق خوئی
فرض دوم در نظریه آخوند و اشکالات محقق خوئی
اشکال اول محقق خوئی؛ مخالفت با ظاهر «أو»
پاسخ به اشکال اول
اشکال دوم محقق خوئی؛ جمعِ «تضادّ اغراض» با «قدرت بر جمعِ فعلین»
پاورقی
منابع
واجب تعیینی و تخییری ، جلسه 32
خلاصهی بحث گذشته
نقد صورتِ وحدتِ غرض نزد آخوند؛ عدم کشفِ وحدتِ نوعی از جامعِ واحدِ متعلق
برهان محقق اصفهانی بر قاعده الواحد و دفعِ «تخصص بلا مخصص»
سنخیّت و نفیِ لزومِ جامعِ ماهوی
تحدید جریان سنخیّت و قاعده الواحد؛ انکار عمومیت فلسفی و استناد قرآنی
سنخیّت: محدود به علل طبیعی، نه مطلقِ علیت
استناد قرآنی: نسبت اضداد به جعلِ تکوینیِ الهی
تحدید دایره سنخیّت و نسبت آن با صفاتِ فعلِ الهی
نتیجه نهایی
پاورقی
منابع