واجب تعیینی و تخییری ، جلسه 42
خلاصهی بحث گذشته
امکان یا امتناع تعلّق صفات حقیقی، صفات اعتباری و بعث به «فرد مردّد»
کاربردها و مبانی «فرد مردّد» در اصول و فقه
ثمرات فقهیِ مسأله فرد مردّد
قائلین به امکان فرد مردّد
تقریب مبنای محقق نائینی در تعلّق اراده آمر به «فرد مردّد مصداقی»
مبنای آخوند خراسانی در امکان تعلّق صفات و احکام به «فرد مردّد»
دیدگاه شیخ انصاری در امکان اعتبار «فرد مردّد» در عالم اعتبارات
پاسخ شیخ: تفکیک میان صفات حقیقیه و امور اعتباریه
دلیل نخست محقق اصفهانی بر امتناع وجود «فرد مردّد»
برهان امتناع ذاتی فرد مردّد
دلیل دوم محقق اصفهانی بر امتناع تعلّق حکم و علم به «فرد مردّد»
استحاله اتحادِ امر معیّن با امر مبهم و مردّد
تقریب برهان دوم را میتوان در چند مقدّمه تنظیم کرد
پاورقی
منابع
واجب تعیینی و تخییری ، جلسه 41
مقدّمه: زمینههای طرح بحث شهادت حضرت زهرا(سلاماللهعلیها)
گسترش کمّی و کیفی شعائر فاطمیّه در دوران معاصر
خاستگاه معاصر تشکیک در اصل شهادت
صورت مسئلهی تاریخی و محلّ نزاع
مستندات مظلومیّت حضرت زهرا(سلاماللهعلیها) در منابع اهلسنّت
کیفیت بیعت با امیرالمؤمنین(علیهالسلام)
تهدید به آتشزدن و هجوم به بیت فاطمه(سلاماللهعلیها)
شهادت به سخط حضرت فاطمه(سلاماللهعلیها) نسبت به خلفا
احتجاجات حقضیّهی «دوات و قلم» (رزیّة یوم الخمیس)ضرت زهرا(سلاماللهعلیها) در بستر بیماری
جمعبندی: لزوم تبیین حقایق و پرهیز از سکوت
واکنش به مناظرهی اخیر و تبیین خطای روششناختی
اصرار بر «الهیاتیکردن» مسئلهای تاریخی
جایگاه صبر امیرالمؤمنین(علیهالسلام) و نسبت آن با واقعهی هجوم
نقد جهل به مباحث «خبر واحد» و حجیت آن
آفت غرور علمی و توهین به جامعهی شیعه
آثار مثبت مناظره و تبیین حدود وحدت و گفتوگو
جمع میان وحدت اسلامی و بیان حقایق تاریخی
هویّت فاطمیّه و ضرورت پاسداشت آن
مشروعیّت اصل مناظره در قرآن و سنّت
استحکام مبانی کلامی شیعه و استقبال از گفتوگو
توصیههایی به خطبا، مدّاحان و جوانان شیعه
پرهیز از تعابیر سخیف و تحریکآمیز
استناد به منابع معتبر در منبر و مدّاحی
تقویت روحیهی تحقیق در میان جوانان و دانشگاهیان
پاورقی
منابع
واجب تعیینی و تخییری ، جلسه 40
خلاصهی بحث گذشته
محلّ واقعی نزاع در واجب تخییری از منظر امام خمینی
تفاوت در مقام اثبات، نه در حقیقت ثبوتیِ وجوب و اراده
محور تحقیق در واجب تخییری: وحدت یا تعدّد وجوب و اراده
دیدگاه اوّل: وجوب و اراده واحد، با متعلَّق مبهم
دیدگاه دوم: تعدّد وجوبات و ارادات به تعداد اطراف
دیدگاه صحیح در مساله
تعدّد اراده و وجوب و اختصاص فارقِ واجب تخییری به مقام امتثال
اجنبیبودن بحث اغراض و ملاکات از حقیقت واجب تخییری و حصر فارق در مقام امتثال
ثمرات عملی این تحلیل در مقام امتثال
نقد مبنای تمایز میان اراده آمر و اراده فاعل در نظریه محقق نائینی
نتیجه: تزلزل رکن دوم مبنای نائینی
۱. عدم عرفیتِ تعلّق وجوب به جامع انتزاعی
۲. عدم صلاحیت جامع انتزاعی برای تعلّق تکلیف
۳. اشکال در تصویر ملاکات در مفهوم «أحدهما»
جمعبندی و ترجیح مبنای امام خمینی
پاورقی
منابع
واجب تعیینی و تخییری ، جلسه 39
خلاصهی بحث گذشته
تکملهای بر مسلک تعلّق وجوب به جامع انتزاعی در واجب تخییری
تحریر محل نزاع
تقریر نظریه جامع انتزاعی
مراد از جامع انتزاعی و نحوه تعلّق وجوب
تنظیر به «علم اجمالی» و امکان تعلّق تکلیف به عنوان مبهم
دفع توهّم «ذهنی بودن» جامع انتزاعی
تحلیل «علم اجمالی» بهعنوان نمونهای از تعلّق صفت حقیقی به عنوان مبهم
جمعبندی: نسبت واجب تعیینی و واجب تخییری در کلام محقق خویی
مقایسه تطبیقی مسلک محقق نائینی و مسلک محقق خویی در واجب تخییری
الف) نقطه اشتراک
ب) نقطه افتراق: مصبّ تعلّق اراده
۱. مبنای محقق نائینی: مبهم خارجی
۲. مبنای محقق خویی: جامع انتزاعی (مبهم ذهنی منطبق بر خارج)
نظریه امام خمینی: تماثل ماهوی اراده در واجب تعیینی و تخییری
پاسخ امام: ارادهها و بعثهای متعدّدِ معیّن، با تخلّل «أو»
در نتیجه، در عالم ثبوت:
تفاوت ثبوتی واجب تعیینی و تخییری از منظر امام
بینیازی از تحلیلهای فلسفیِ غرض و قاعده «الواحد»
جمعبندی: تمایز نظریه امام از سایر مسالک
پاورقی
منابع
واجب تعیینی و تخییری ، جلسه 38
خلاصهی بحث گذشته
تنبیه: ثمرات فقهی و اصولیِ بحثِ واجب تخییری
۱. تعیین معیار در باب اطاعت و عصیان
۲. ثمرهی فقهی: کیفیتِ امتثال اطراف واجب تخییری
نظریه محقق نائینی: مسلک «فرد مردد»
تفکیک میان «ارادهی فاعل» و «ارادهی آمر»
تحلیل مبتنی بر تأمین غرض
استشهاد به اوامر عرفی و ابطال نظریه «جامع»
نتیجهگیری: سنخیتِ خاصِ اراده
نظریه آیتالله خویی: مسلک «جامعِ انتزاعیِ احدهما»
ماهیت واجب: عنوان «أحدُهما لا بعینه»
فرآیند تطبیق: طرحی مشابه واجب تعیینی
دفاع از نظریه: پاسخ به اشکال «عدم واقعیتِ عنوان انتزاعی»
طرح اشکال: امتناع تعلق تکلیف به امر ذهنی
پاسخ محقق خویی: قیاس اولویت و شواهد وقوعی
اشکال دوم: چالشِ «فقدان ملاک در عنوان انتزاعی»
طرح اشکال: ضرورت وجود مصلحت در متعلَّق
پاسخ محقق خویی: تحلیل سهوجهی
مناقشه در پاسخ محقق خویی: عدول از مبنای تبعیت احکام از مصالح
پاورقی
منابع
واجب تعیینی و تخییری ، جلسه 37
خلاصهی بحث گذشته
تلخیص نظریهی محقق عراقی و بررسی ثمره در جانب ثواب
مناقشات در نظریهی محقق عراقی
اشکال اول: امتناع «نقص» در ساحت اعتباریات
اشکال دوم: نقد مبنای «تعدد عقاب» و انحصار معیار در مخالفت با خطاب
پاسخ به یک اشکال مقدر
اشکال سوم: استناد سقوط تکلیف به «ترخیص شارع» نه «فعل مکلّف»
نتیجهگیری نهایی
پاورقی
منابع
واجب تعیینی و تخییری ، جلسه 36
خلاصهی بحث گذشته
مختار محقق عراقی: مسلک «وجوب ناقص»
ارکان نظریه
۱. تعدد وجوب و واجب
۲. تحلیل ماهیت حکم: تمایز «وجوب تام» و «وجوب ناقص»
۳. شمول نظریه نسبت به وحدت و تعدد غرض
ثمرهی بحث: صور چهارگانهی غرض و تفصیل در عقاب
صور چهارگانهی تصویر غرض
تفصیل در مسئلهی عقاب (وحدت یا تعدد؟)
مناقشه: اشکالِ «عدم قدرت بر جمع» و پاسخ محقق عراقی
طرح اشکال: استحالهی جمع، رافعِ تعدد عقاب
پاسخ محقق عراقی: اسقاط تکالیف با سوء اختیار
تفکیک دقیق: وجه افتراق «تضاد در اتصاف» و «تضاد در وجود»
طرح اشکال: لزوم تعدد عقاب در صورت چهارم
پاسخ محقق عراقی: معیار عقاب، «ترکِ فعلِ متّصف به مصلحت فعلی»
ضابطهی کلی و جمعبندی نهایی
پاورقی
منابع
واجب تعیینی و تخییری ، جلسه 35
خلاصهی بحث گذشته
اشکال چهارم محقق خوئی بر محور دوم کفایه؛ تفکیکِ تضادّ ترتّبی/مطلق و لوازم آن
صورت اول: تضادّ ترتّبی (لا مطلقاً)
صورت دوم: تضادّ مطلق
بررسی اشکال چهارم سید خوئی بر محور دوم کفایه و قرائت روا از عبارت آخوند
راهحل پیشنهادیِ محقق خوئی: متعلقِ وجوب، «أحدهما لا بعينه» و جامعِ انتزاعی
نقدی بر فرض دوم آخوند؛ «سنخٌ من الوجوب» میان عرف و صناعت
دو اشکالِ مرحوم روحانی بر فرض دومِ کفایه
تحلیل صناعیِ دوراهیِ سقوط/تقیید
راههای محتملِ اصلاح
پاورقی
منابع
واجب تعیینی و تخییری ، جلسه 34
خلاصهی بحث گذشته
ارزیابی اشکال دوم محقق خوئی بر فرض دوم آخوند
اشکال سوم محقق خوئی بر فرض دوم آخوند؛ تعدد عقاب در فرض ترک جمیع
نقد مبنا: مخالفتِ خطابِ منجَّز، معیارِ استحقاق عقاب
تحلیل الزام در بیان آخوند: سنخِ وجوبِ بدلی و وحدت مؤاخذه
قیاس به ترتّب، قیاسٌ مع الفارق
تکمله: ترکِ جمیع، لزوماً تفویتِ دو غرض نیست
نتیجه
پاورقی
منابع