براي پاسخ به اين سؤالات، ابتدا لازم است به چند نكته اشاره كنيم:

1- ملاک برتری زن و مرد بر همديگر -طبق تصريح قرآن- تقوي و پاکدامني است و معصيت کار؛ ناقص العقل است و لو مرد باشد، و پاکدامن؛ کامل العقل است و لو زن باشد.

2- در روایات، «نقص عقل» صفت ويژه انحصاري براي زنان نيست، بلكه همين وصف به مردان و نوع انساني هم نسبت داده شده است. مثلاً امام علي(ع) مي‌‌فرمايند: «إعجاب المرء بنفسه دليل علي ضعف عقله»؛ «خودبيني شخص، نشانه ضعف (كمي و نقصان) خرد اوست». در اين سخن، عُجب و خودمحوري، عامل نقص عقل شمرده شده است.

در روايت ديگر، پيروي از اميال و هواهاي نفساني، عاملي براي نابودي عقل شمرده شده است.

بنابراين، شايد حديث رسيده در باب نقص عقل زن، از همين دست احاديث باشد كه منظور از آن، بيان حالتي است كه عارض انسان مي‌‌گردد، و كساني كه داراي صفت عجب، خودبيني، خودمحوري و... هستند، از كارآيي عقلشان كاسته مي‌شود، و آنان را دچار كم خردي مي‌‌سازد، و هنگامي كه اين صفت ها با تربيت و تهذيب نفس از درون زدوده شد، موانع كارآيي و روشنگري‌‌هاي عقل كنار مي‌‌رود و دوباره عقل طبيعي انسان بارور مي‌‌گردد.

از طرف ديگر، فهم ما نسبت به درك معاني و منظور بعضي از احاديث، كوتاه است.

مثلاً در حديثي، امام(ع)، زن را به دنده كج تشبيه نموده و مي‌‌فرمايد: «مَثَل زن، مَثَل دنده كجي است كه اگر به همين صورت بماند موجب سود و منفعت است اما اگر راست شود،(يعني كجي را برطرف كني) مي‌‌شكند». كه غرض؛ كجي (به معناي ظاهري آن) نيست، زيرا دنده هيچ گاه راست نيست، بلكه اشاره به جايگاه دنده در بدن است، كه حافظ اسرار بوده و خون ساز است و...، زن نيز حافظ اسرار خانواده است، خون در رگهاي خانواده جاري مي‌‌كند و باعث چرخش حيات جامعه است و...، دنده تا زماني كارآيي دارد كه وضع خود را داشته باشد و گرنه اگر كسي بخواهد آن را راست كند، ديگر حافظ اسرار نيست و خون سازي ندارد.(كارآيي خود را از دست مي‌‌دهد).

اينك با توجه به مطالب گذشته در پاسخ سؤال شما عرض مي‌‌کنيم که:

اولا: عقلي كه در نهج البلاغه از امام علي(ع) درباره زنان نقل شده، ممکن است به معناي عقل تجربي و يا ابزاري باشد. يعني: عقلى كه در اينجا مورد نظر است؛ «عقل ابزارى» است كه در تدبير امور مادى و دنيايى به كار مى‌‌آيد و هيچ ربطى به «عقل كمالى» ندارد. آنچه كه ملاك انسانيت انسان است و به واسطه آن، شخص به خداوند تقرب يافته و به كمال و سعادت دست مى‌‌يابد، در زن و مرد يكسان است. كمتر بودن «عقل ابزارى» در زن، ارتباط دقيق با مسئوليتى دارد كه به طور طبيعى و تكوينى بر دوش او نهاده شده است.

به عبارت ديگر؛ زندگى انسان لوازم و نيازهاى گوناگونى دارد كه هر يك از آنها ابزارهاى ويژه‌‌اى مى‌‌طلبد. خداوند متعال در نظام زيباى هستى، هر يك از دو جنس زن و مرد را به گونه‌‌ی خاصى و با ويژگى‌‌هاى ذاتى متمايزى آفريده و هر يك را با ابزارهاى ويژه‌‌اى مجهز ساخته است. در اين راستا زن را كانون مهر و عطوفت و دلربايى قرار داده و مرد را مظهر قدرت و تدبير.

بنابراين زن از جهاتى بر مرد برترى دارد و مرد در جهاتى ديگر و هر يك به تناسب اين ويژگیها رسالتى ويژه بر دوش دارند. آن گاه هر دو را مكمل يكديگر و زندگى را براساس آن كانونى از مهر و صفا و تدبير و فعاليت قرار داده است.

ثانيا: بايد کلامي که از هر کسي صادر مي‌‌شود در محتواي آن خوب فکر کنيم، استدلالي که حضرت فرموده‌‌اند و در ادامه روايت آمده است توجيه بسيار خوبي براي گفتار آن بزرگوار است، امّا اينکه فرموده‌‌اند نقصان در ايمان دارند به آن معنایی که به ذهن ما می‌‌آید نيست، زيرا خداوند در قرآن مثال مي‌‌زند براي مردمان مؤمن و برای آنها الگو معرفي مي‌‌کند و مي‌‌فرمايد: «خداوند براي مؤمنين زن فرعون را (به عنوان الگو) مثال زده است»، و قطعاً قرآن ناطق يعني اميرالمؤمنين(ع) از همه به قرآن آشناتر بوده‌‌اند.

اين خطبه بعد از جنگ جمل که عايشه آن را برپا کرده بود ايراد شده و آن حضرت شمّه‌‌اي از خصوصيات زنها را بيان کرده‌‌اند، اما نقص ايمان آنها را فرموده‌‌اند: مدتي در هر ماه از عبادت خدا محرومند، نه آنکه در آن زمان يعني آيام حيض ايمان ندارند، بلکه از اين قرينه که بيان کرده‌‌اند معلوم مي‌‌شود که مقصود آن حضرت از نقص ايمان، نقص در عبادات است که اين به واسطه ارفاق بر زنها تشريع شده است. دوّم نقص عقل آنها در مقايسه با احساسات آنهاست که عواطف و احساسات خانم ها که لازمه مادري و عطوفت است، بايد بيشتر از مردان باشد و لذا گاهي تصميم‌‌هاي نادرستي مي‌‌گيرند. همانطور که عايشه د رجنگ جمل اين کار را کرد. امّا نقص حظ آنها از ارث، به جهت آن است که خرج سنگين زندگي غالباً برعهده مرد است، از اين جهت در دنيا مديريت خانواده ها در هر مکتب و مذهبي برعهده مردان است و اين هم به جهت تفاوت جسمي و د رنتيجه سنگين تر بودن مسئوليت مردان از زنان است.

شما حتي در جوامع غربي که نسخه تساوي زن و مرد را مي‌‌دهند نمي‌‌بينيد که آنها را در تصميم گيريهاي مهم شريک کنند، مگر مواردي کم که اکثر همان موارد هم، با تبعات بد همراه است و اين به جهت تفاوت خلقت زن و مرد است که هر کسی را از بهر کاري ساختند.

همين طور مسأله قضاوت و شهادت دو زن در برابر يک مرد، به جهت غليان و جوشش احساسات آنهاست که حاضر نيستند حتي شخص مجرم به سزاي اعمال خود برسد و ازجهت شدت عواطف و براي ترحم به فردي، ممکن است اگر يکي باشند شهادت برخلاف بدهند.

خلاصه از ديدگاه قرآن و پيامبر اکرم و اوصياي آن حضرت، از نظر ارزش انساني فرقي بين زن و مرد نيست و آنچه از کلام اميرالمؤمنين(ع) استفاده مي‌‌شود، با روان شناسي دقيق اين قشر از جامعه تطابق دارد، علاوه بر آنکه در آن موقع مي‌‌خواستند مردمي را که به دنبال زني افتادند و فتنه عظيمي در اسلام برپا کردند متنبه کنند، و بر آيندگان نيز تذکر دهند که زن براي ميدان‌‌هایي مثل مادري، همسري، محور خانواده بودن، منبع حيا وعفت، کانون عطوفت و مهرباني و مربي و تربيت کننده آفريده شده و در عين حال در مواردي يا به طور طبيعي و خدادادي و يا به اختيار خود، از مردان ضعيفتر است و اين لازمه‌ی نظام احسن الهي است. از اين جهت بايد درجائي که لازم است باشد و جايگاه خود راترک نکند.

امّا در عين حال اين را از معارف قرآن و پيامبر و اميرالمؤمنين و اولاد معصوم آن حضرت ياد گرفته‌‌ايم که زن و مرد در رسيدن به کمالات، در پيشگاه خداوند فرقي ندارند و هرکدام مي‌‌توانند به عنوان الگویی براي انسان خداپرست و مؤمن معرفي شود، همانطور که زن فرعون در قرآن به عنوان الگوي مؤمنان معرفي شده است.

در پايان ذکر اين نکته تأکيدا لازم است که: احساساتي بودن خانم ها و يا ساير خصوصياتي که درخانمهاست، دليل بر کاستن از ارزش انساني و ايماني آنها نيست و مرد و زن از نظر اسلام در ارزش انسانيت هيچ تفاوت با هم ندارند، منتها مرد و زن از نظر خلقت با خصوصيات متفاوت از هم خلق شده‌‌اند و اين به جهت وظايف خاصي است که هرکدام در دستگاه خلقت دارند. و إلا از نظر کرامت انساني با هم برابر هستند و چه بسا خانم‌‌هایي که با تمام مردهاي عالم برابری مي‌‌کنند؛ مانند حضرت فاطمه زهرا، حضرت مريم، آسيه و.. که اينها زنهایي هستند که جزو معصومين هستند، و بر تمام مردان عالم برتري دارند.

در مورد ازدواج حضرت علی(ع) بعد از فاطمه زهرا(س)، طبق وصيتي که فاطمه زهرا(س) نموده بود که بايد حضرت فورا ازدواج کند تا امور زندگي حضرت بدون سر وسامان نماند، حضرت ازدواج نمود.

هم چنين يکي از معانی فاطمه؛ بریدن و پاکي از آلودگي‌‌هاي زنانه است و چون فاطمه(سلام الله عليها) به عنوان زن نمونه در تاريخ بشريت در روي زمين و فلسفه اصلي خلقت کائنات حساب مي‌‌شود، خداوند او را از آلودگي‌هاي زنانه پاک قرار داده است.

«دين اسلام»؛ دين رأفت، رحمت، مودّت و دوستي است و پيامبر اسلام(ص) به عنوان رحمت براي عالميان از جانب خداوند مبعوث به رسالت شده است، قوانين و کتابي که اسلام براي هدايت بشر دارد، منطبق بر عقل و منطبق مي‌‌باشد.

به طور کلي، دين اسلام بر اساس عقل و منطق، همراه با محبت و دوستي پايه‌‌گذاري شده و در اصل اولي، دين اسلام از خشونت و برخورد خشن بيزار و متنفر مي‌‌باشد.

براي اثبات اين مطلب، آيات قرآن و کتاب آسماني مسلمانان و سيره عملي خود پيامبر اسلام(ص) و هم چنين دستور العمل‌‌ها و بيانات پيامبر اسلام بايد ملاحظه گردد.

الف) قرآن کريم خطاب به پيامبر اسلام مي‌‌فرمايد: «وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلاَّ رَحْمَةً لِلْعالَمِينَ»(انبیاء: 107)؛ ما تو را نفرستاديم مگر به عنوان رحمت براي جهانيان.

ديني که پيامبرش را به عنوان رحمت براي مردم معرفي مي‌‌کند، مسلما نمي‌‌تواند دين خشونت باشد.

در آيه ديگر به پيامبر اسلام دستور به تواضع و فرتني در مقابل مؤمنين را بيان مي‌‌کند و مي‌‌فرمايد: «وَ اخْفِضْ جَناحَكَ لِلْمُؤْمِنِينَ»(حجر: 88)؛ «بال خويش را براى مؤمنان فرو گستر».

و نيز در جاي ديگر، خداوند به پيامبرش فرمان عفو و گذشت و مدارا را صادر مي‌‌کند. «خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِينَ»(اعراف: 199)؛ «گذشت پيشه كن و به [كار] پسنديده فرمان ده و از نادانان رخ برتاب».

تمام اين آيات، بيان گر و نشانه رحمت پيامبر اسلام و ملايم و با مودت بودن و مطابق منطق بودن دين اسلام مي‌‌باشد؛ زيرا اگر اسلام دين محبت، الفت، صميمت و دوستي نمي‌‌بود، اين همه تأکيد به عفو، گذشت، محبت، اخلاق نيک و امثال اين امور معنا نداشت. دینی که تأکيد مي‌‌کند پيامبر با عفو، گذشت، مهرباني و محبت و اخلاق نيک با ديگران رفتار کنيد و در برابر مؤمنين متواضع باشد.

ب) رفتار و سيره عملي اسلام:

1- پيامبر اسلام بسيار نسبت به ديگران دلسوز و مهربان بوده است. لذا اگر افراد از روي عناد به خداوند يکتا ايمان نمي‌‌آوردند، غم و غصه‌‌ی گمراهي ديگران، بر پيامبر سنگيني مي‌‌کرد تا جايي که قرآن مي‌‌فرمايد: «لَعَلَّكَ باخِعٌ نَفْسَكَ أَلاَّ يَكُونُوا مُؤْمِنينَ»(شعراء:3)؛ [گويى مى‏خواهى جان خود را از شدّت اندوه از دست بدهى بخاطر اينكه آنها ايمان نمى‏آورند]، اين کلام خدا، مهرباني و دلسوزي خالصانه پیامبر را نشان مي‌‌دهد.

2- اخلاق نيک؛ به شهادت تاريخ، پيامبر اسلام(ص) بهترين و نيکوترين اخلاق را داشته است. رفتار و گفتار خود پيامبر اسلام، هم از نظر قرآن و هم از نظر تاريخ، نشان مي‌‌دهد که حضرت نيکوترين اخلاق و بهترين گفتار، حتي با دشمنان خود را داشته است.

پيامبر اسلام آنقدر با مهرباني و نيکوئي با مردم رفتار نمود که قرآن او را به عنوان نمونه اخلاق عظيم معرفي مي‌کند «إِنَّكَ لَعَلى‏ خُلُقٍ عَظيمٍ»(قلم:4).

پيامبر اسلام، در تمام مسائل با صبر، شيکيبائي، عفو وگذشت رفتار مي‌‌نمود و در برخورد با همگان با چهره باز و بشاش برخورد مي‌‌نمود. همسايه يهودي حضرت هر روز با خاکستر از آن حضرت استقبال مي‌‌کرد و پيامبر(ص) بدون هيچ واکنشي، پس از تکان دادن لباس‌ها و مرتب کردن وضع ظاهري اش به راه خود ادامه مي‌‌داد، و روز بعد، با آنکه مي‌‌دانست همان برنامه تکرار مي‌گردد، تغيير مسير نمي‌‌داد. يک روز از آنجا مي‌‌گذشت، با کمال تعجب از خاکستر خبری نشد. حضرت با لبخند بزرگوارانه‌‌اي گفت: رفيق ما امروز به سراغ ما نيامد! گفتند: بيمار است. فرمود: بايد به عيادتش برويم. بيمار يهودي، وقتي پيامبر اسلام را بالاي سرش تماشا نمود، در چهره آن حضرت صميميت و محبت صادقانه‌‌اي احساس کرد که گويي سالها است با وي سابقه دوستي و آشنايي دارد و تمام کينه‌‌هاي مرد يهودي نسبت به حضرت به مهر و صفا تبديل گرديد.

آيا ديني که رهبرش حتي با دشمنانش اينگونه برخورد می‌‌کند، ديني خشن و بي رحم است يا دين با صفا و محبت و اخلاق و مهر و عاطفه؟!!

اگر تاريخ صدر اسلام را مطالعه کنيد پي مي‌‌بريد که در اثر برخورد نيک واخلاق حميده پيامبر اسلام و مهر و عطوفتی که در دين اسلام وجود داشت، اقوام و ملل مختلف از اطراف و اکناف مدينه به اسلام مي‌‌پيوستند و شعاع خورشيد اسلام هر روز قلمرو بيشتري را فرا مي‌‌گرفت.

در نخستين فتوحات اسلامي و رفتار مهربانانه پيامبر اسلام و مسلمانان، مسيحيان شبيه جزيرة العرب و شامات و غيره شيفته اسلام شدند و از صميم دل آن را پذيرفتند.

البته يهود و مشرکان مکه موضع منفي گرفتند و دليل آن هم اين بود که علماء يهود به خاطر دنيا پرستي و رياست طلبي، حقيقت را که از تورات درباره پيامبر اسلام خبر داشتند انکار کردند و عوام يهود را فريب دادند و به آنها گفتند پيامبر موعود اين شخص نمي‌‌باشد. همچنين سران شرک و بت پرستي، منافع مادي خود را با وجود اسلام در خطر مي‌‌ديدند، لذا عليه اسلام قيام کردند و يهود با تمام قدرت، تبليغات سوء و منفي عليه اسلام را آغاز نمود که تا امروز اين تبليغات ادامه دارد و يکي از اتهامات و تبليغات آنها، اتهام خشن بودن اسلام مي‌‌باشد.

لذا قرآن کريم (مائده: آيه 82و83)، موضع مشرکان و يهود را نسبت به مسلمانان بسيار خشن و بي رحمانه و موضع مسيحيان را نرم و ملايم توصيف مي‌‌کند.

بر همين اساس، علما و مبلغان مسيحي نجران با آمدن نزد پيامبر و ديدن تواضع، اخلاق و حقانيت پيامبر(ص)، از مباهله با حضرت دست کشيدند و در واقع تسليم پيامبر اسلام شدند.

قرآن کريم نتيجه اخلاق و رفتار پيامبر را در گسترش قلمرو اسلام و توسعه مسلمانان چنين مي‌‌فرمايد: «فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِي الأَْمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ»(آل عمران: 159)؛

پس به [بركت] رحمت الهى با آنان نرمخو [و پرمهر] شدى و اگر تندخو و سختدل بودى قطعا از پيرامون تو پراكنده مى‏شدند پس از آنان درگذر و برايشان آمرزش بخواه و در كار[ها] با آنان مشورت كن و چون تصميم گرفتى بر خدا توكل كن زيرا خداوند توكل‏كنندگان را دوست مى‏دارد.

حال شما فکر کنيد، ديني که دستور العمل اصلي اش سفارش به اخلاق و تواضع و عفو وگذشت باشد و رهبرش اين گونه با توضع و اخلاق رفتار کند، آيا با خشونت سازگاري پيدا مي‌‌کند؟

3- دلسوزي پيامبر اسلام؛ وظيفه پيامبر اسلام، راهنمائي مردم به دين الهي و يکتا پرستي بوده است و دراين جهت بسیار دلسوزانه عمل مي‌‌کرد و از هدايت نشدن عده‌‌اي از گم گشته‌‌گان وادي ضلالت، غم و غصه فراوان خانه دل او را فرا مي‌‌گرفت. اين دلسوزي و مهرباني پيامبر نسبت به هدايت امت به حدّي بوده که قرآن کريم او را دلداري مي‌‌دهد: «فَلَعَلَّكَ باخِعٌ نَفْسَكَ عَلى‏ آثارِهِمْ إِنْ لَمْ يُؤْمِنُوا بِهذَا الْحَديثِ أَسَفاً»؛(کهف:6) گويا مي‌‌خواهي خود را از غم واندوه به خاطر عدم ايمان آنها به اين قرآن هلاک کني...

به خاطر اخلاق و رفتار نيک و خداپسند و عقل پسند پيامبر اسلام(ص)، قرآن کريم او را به عنوان الگویي از انسانيت، مهر، عاطفه، صفا و صميميت، اخلاق و الگویی از همه خوبيها معرفی مي‌‌کند.

ج- روایات؛ اگر به روایاتي که از معصومين(عليهم السلام) به ما رسيده توجه کنیم [با توجه به ارتباطات آنها با منبع وحي] در بخش اخلاق و رفتار، دستور العمل‌‌هایي را بيان نموده است، آنگاه به حقيقت اسلام از نظر عطوفت مهربانی و صلح و صفا پي مي‌‌بريم.

البته نامه گنجايش ذکر روایات را ندارد ولي اين مقدار عرض مي‌‌کنيم که در روایات ما بهترين دستور العمل در رفتار و اخلاق انسان در تمام ابعاد؛ خانوادگي اجتماعي سياسي، اقتصاي، فرهنگي و... بيان شده است و در تمام روایاتي که به عنوان دستور العمل زندگي بيان شده‌‌اند، غير از خدمت به ديگران، مهرباني کردن و رفتار دوستانه و با محبت و با اخلاق نسبت به انسان‌‌هاي ديگري، کوچکترين مسئله خشنونت آميز، ديده نمي‌‌شود.

خلاصه اينکه قرآن کريم و روایات به صورت کلي براي همه مؤمنين دستور اکيد به تواضع، فروتني، برخورد نيک با ديگران، عفو و گذشت از خطاهاي ديگران، دوست داشتن مؤمنين و امثال اين امور مي‌‌دهد و از تکبر، خود خواهي، ظلم و ستم بر ديگران و امثال آنها شديدا منع مي‌‌کند.

آيا ديني که چنين پيامبری دارد و آنگونه دستور العمل‌‌هاي اخلاقي را بيان مي‌‌کند، مي‌‌تواند دين خشونت باشد. پيامبر و ديني که خدا ارسال نموده است، هرگز نمي‌‌تواند جز مهرباني و رحمت چيزي ديگري باشد.

شايد دشمنان اسلام به بعضی از آيات قرآن تمسک کنند، مثل آياتی که دستور قتل و جهاد با دشمنان را صادر مي‌‌کند. 

لکن باید به اين نکته توجه داشت که اصل اولي در اسلام؛ رحمت، رأفت و مهرباني است و لکن اگر کساني باشند که وجود آنها مخل به حال عموم باشد و امنيت و رفاه عمومي را به خطر بيندازد و با منطق و برهان گفتگو کنار نيايند، در اينجا قرآن و اسلام با آنها به شدت برخورد مي‌‌کند.

درست مانند اين مسئله که خداوند با آنکه مهربان‌‌ترين مهربان‌‌ها است و انسان ها را خلق نموده و بهشت را هم خلق نموده و در حقيقت بهشت را براي بندگانش خلق نموده است،  و لکن جهنم را نيز در کنار بهشت خلق نموده است، اما جهنم براي افراد سرکش و طاغي  است که با ظلم و ستم به بندگان خدا و معصيت در برابر خداوند، زمينه رحمت الهي را در خود نابود کرده‌‌اند و جايگاه آنها جهنم الهي مي‌‌باشد. اين مسئله به رحمت و مهرباني خداوند ضرر نمي‌‌زند.

اسلام نيز چنين است و حقا که دين رحمت، رأفت، مودت و مهرباني است.