بحث در فرمایش محقّق بروجردی است. خلاصه‌ی کلام ایشان این است که اگر امر نبی و معصومین (علیهم السلام) مولوی باشد، در این صورت اطاعت از آن واجب است، ولی اگر تبلیغی باشد، در این صورت اوامر آنها ارشاد به حکم الله و تابع مرشدٌ إلیه خواهند بود. اکثر اوامر و نواهی صادره از آنها از قسم دوم است. در این قسم از اوامر، اوّلاً اطاعت و مخالفت با امر نبی دیگر عقاب و ثواب مستقل ندارد؛ زیرا این اوامر به عنوان اینکه مولی هستند از آنها صادر نشده است. ثانیاً در ظهور این اوامر در وجوب و ندب باید به همان مرشدٌ إلیه مراجعه کرد. مرحوم آیت اللّه فاضل لنکرانی معتقد است اگر جوابی از این اشکال محقّق بروجردی داده نشود، سدّی در ابواب فقه و ظهورات کلام معصومین (علیهم السلام) ایجاد خواهد شد. لذا ایشان از اشکال استادشان جوابی داده‌اند و بعضی از بزرگان نجف نیز جواب دیگری را مطرح کرده‌اند. به نظر می‌رسد روح این دو جواب به یک مطلب برمی‌گردد. جواب مرحوم آیت اللّه فاضل این است که اوامر و نواهی صادره از معصومین مولوی بالتبع هستند. لکن به نظر می‌رسد این جواب، اشکال را مرتفع نمی‌کند.

معصومین (علیهم السلام) نیابت در تکلّم دارند، یعنی به جای اینکه خداوند با بشر به صورت مستقیم سخن بگوید ایشان همان سخن خدا را بر زبان جاری می‌کنند. پس این کلام ایشان همان انعکاس نفس خداست. اگر این انعکاس را انکار کنیم، در این صورت اصل تبلیغ انکار شده است. آقای سیستانی در ادامه شواهدی به نفع مدعای خود اقامه می‌کند. بیان ایشان یک بیان صناعی و خوبی است.

لکن همانطور که گفته شد، روح این جواب با کلام مرحوم آیت اللّه فاضل لنکرانی یکی است و لذا همان اشکال آقای بروجردی برمی‌گردد؛ چرا که وقتی خدا مستقیماً به پیامبر می‌فرماید «إقرأ»، این ظهور در وجوب دارد، لکن وقتی پیامبر امر خدا را حکایت می‌کند و می‌فرماید «أقیموا»، از آنجا که ایشان واسطه‌ی کلام الهی هستند و خودشان مولویتی ندارند پس برای کشف ظهور و استحباب باید به واقع و مرشدٌ إلیه مراجعه کرد. لذا با این بیان، اشکال اصلی آقای بروجردی باقی می‌ماند که اطاعت و معصیت نسبت به معصومین در اینگونه اوامر معنایی ندارد و از این رو اوامرشان ظهور در وجوب هم نخواهد داشت، همانطور که اگر فقیهی فتوا  دهد، او من حیث أنّه فقیهٌ دیگر وجوب اطاعت ندارد. اگر فقیهی گفت «صلّ صلاة الجمعة» و مکلّف اتیان نکرد و در قیامت معلوم شد که در زمان غیبت نماز جمعه واجب نبوده است، در این صورت آیا او را به خاطر مخالفت با فقیه عقاب می‌کنند؟ روشن است که جواب منفی است. آقای بروجردی می‌فرماید درست همین نسبتی که بین فقیه و مکلّف برقرار است، غالب اوامر و نواهی صادره از معصومین هم همین نسبت را دارند. کلام خدا عین واقع است و نقل کلام او حکایت از واقع است، پس برای کشف ظهور باید به سراغ همان واقع رفت.

لکن به نظر می‌رسد راهی برای تصحیح آنچه مرحوم امام در اینجا به عنوان استدراک بیان کرده‌اند وجود دارد. ممکن است بگوییم «نعم» در این عبارت به مرشدٌ إلیه بازمی‌گردد، به این معنا که اگر در مرشدٌ إلیه قرینه‌ای بر ندب وجود نداشت، می‌توان امر مولوی وجوبی را استفاده کرد. بنا بر این بیان، عبارت امام استحکام پیدا می‌کند و دیگر اشکالی به آن وارد نخواهد بود.

در جواب از اشکال ایشان باید از دو طریق وارد شد؛ زیرا مبنای مشهور این است که نبیّ و امام به عنوان مبیّن احکام هستند، یعنی تمام احکام در لوح محفوظ موجود است و ایشان احکام را به تدریج برای مکلّفین بیان می‌کنند. اما مبنای مختار این است که یکی از مناصب معصومین این است که تشریع به آنها تفویض شده است. بنا بر هر دو مبنا از اشکال محقّق بروجردی پاسخ خواهیم گفت.

در لوح محفوظ آنچه موجود است واقعِ این احکام است و لوح محفوظ حقیقت این احکام را به نحو اجمال در خود دارد. همانطور که درباره‌ی امور دیگر عالم مثل آجال انسانها نیز همینطور است که حقیقت آنها به نحو اجمال و بسیط موجود است و بعد به تفصیل موجود شده‌اند. این مانند تعبیر قرآن نسبت به آیات الهی است که می‌فرماید: «وَكُلَّ شَيْءٍ فَصَّلْنَاهُ تَفْصِيلًا».[7] حقیقت قرآن نیز در لوح محفوظ موجود است و بعداً به صورتی تفصیلی به تدریج نازل شده است، همچنانکه خداوند متعال می‌فرماید: «كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَكِيمٍ خَبِيرٍ».[8] بنابراین، بنا بر مبنای مشهور که نبیّ و امام مبیّن احکام هستند جواب از اشکال آقای بروجردی این است که تا این احکام به لسان نبیّ جاری نشود اصلاً حکم انشائی وجود ندارد و به طریق اَولی حکم فعلی هم نیست و تنجزی هم در کار نخواهد بود. انشاء احکام به دست معصوم است و اینطور نیست که نبیّ و امام تنها اخبار از حکمی انشائی و فعلی مسبَق کرده باشند تا اخبار آنها ارشادی شود، بلکه اصلاً حکم مسبَقی و انشائی نبوده است.