تمام کلمات امام(ره) را ذکر کردیم و در بحث دیروز یک مناقشاتی به عنوان طلبگی به ذهن رسید و آنها را هم بیان کردیم. یک مطلب باقی مانده، و آن این که فرمودند در کتب علامه(ره) ندیدیم که ایشان به این روایت استدلال کرده باشد، فقط آنچه که وجود دارد این است که علامه(ره) از ابن جنید(رض) این روایت را نقل کرده، یعنی استدلال ابن جنید به این روایت را ذکر کرده، اما خود علامه استدلال نکرده است. و حال آنکه ما کتب علامه(ره) را بررسی کردیم، ملاحظه کردیم که ایشان در موارد متعددی از کتاب تذکره الفقهاء به این روایت استدلال کرده، در جلد13، صفحه 193، در مورد ضمان در یک موردی قائل به ضمان می‌شود، بعد می‌فرماید «لقوله(ع) علی الید ما اخذت» .

پس به این حدیث تمسک کرده. باز در همین جلد13، صفحه 259 این عبارت را دارد: «لو مات المستودع» ، اگر آن کسی که ودیعه گیرنده است بمیرد، «لو مات وجب علی وارثه ردّ الودیعه إلی مالکها» ، وارثش باید ودیعه را رد کند، حالا اگر بین مالک و وارث اختلاف شد، مالک گفت این مورّث شما ودیعه من را رد نکرده، وارث ادعا کرد که رد کرده، می‌فرماید «و یقدم قول المالک لقوله(ع) علی الید ما اخذت». پس این دو مورد که مرحوم علامه(ره) تمسک کردند. باز در جلد13، صفحه 259، باز در کتاب تذکره چاپ قدیم، صفحه 214، 217، 318، 374، این چهار مورد دیگر هم مرحوم علامه به حدیث «علی الید» استدلال کرده است. پس ما شش مورد در کتاب تذکره پیدا کردیم، که مرحوم علامه(ره) به این حدیث استدلال کرده‌اند. بعد از علامه(ره)؛ ولد علامه؛ فخر المحققین(ره) در کتاب ایضاح، در جلد2، صفحه 116، 125، 167، 308، 324، 327، 329، یعنی در هفت مورد به این روایت «علی الید» استدلال کرده است. چطور می‌توانیم بگوئیم که فخرالمحقّقینی که مرحوم علامه(ره) به او وصیّت کرد که کتاب مرحوم علامه(ره) را تکمیل کند و به تمام مبانی والد خودش آگاهی داشت، بگوئیم حدیث «علی الید» در نزد علامه مورد قبول نبوده، اما مع ذلک فخر المحققین به آن استدلال کرده؟ این قابل قبول نیست.

جواب این است که اولاً: ما وقتی بحث حجیت خبر واحد را می‌خواندیم، هیچیک از اصولیین نفرمود یکی از شرایط حجیت خبر واحد، وجود روایت در کتب اربعه است؟ بله، اخباریین خودشان را مقید به کتب اربعه کرده‌اند و می‌گویند کتب اربعه برای ما قطعی الصدور است، لذا می‌گویند اگر یک روایت در آن کتب اربعه بود برای ما کافیست اگر نبود قبول نمی‌کنیم، اما خود اصولیین که می‌گویند خبر واحد و خبر ثقه حجیت دارد، هیچگاه نگفته‌اند که یکی از شرایطش؛ وجود این خبر در کتب اربعه است.

ثانیاً: ما وقتی به فقها مراجعه می‌کنیم، خصوصاً فقهای از قدما، به روایاتی که در «عیون أخبار الرضا»، «إکمال الدین» صدوق، «خصال» صدوق آمده، عمل می‌کنند، و هیچیک از اینها جزء کتب أربعه نیست. ما وقتی در سال گذشته می‌خواستیم بحث حجیت خبر واحد را آغاز کنیم، آنجا گفتیم که صاحب کتاب وسائل الشیعه در خاتمه‌ی وسائل می‌گوید روایاتی که من در وسائل آورده‌ام از 80 کتاب حدیثی آوردم، و همه‌اش را هم قبول دارم. بزرگان ما به غیر از کتب أربعه، به کتب حدیثی دیگر هم مراجعه می‌کردند و طبق آنها عمل می‌کردند. ممکن است بگوئید پس چه شد که کتب أربعه مقداری امتیاز پیدا کرده؟ می‌گوییم کتب أربعه چند خصوصیت دارد؛ أولاً: ترتیب خیلی روشنی دارد. ثانیاً: اکثرش مربوط به احکام فقهیه است. غیر از کافی که غیر از روایات فقهی روایات دیگری هم دارد، بقیه کتب اربعه، فقط ممحّض در روایات فقهی است، روایات غیر فقهی ندارد. درون کتب دیگر تشتّت وجود دارد و ترتیب وجود ندارد، لذا این سبب شده که علما خیلی به کتب حدیثی دیگر مراجعه نکنند، اما این بدین معنا نیست که کتب حدیثی دیگر اعتباری ندارد! بنابراین؛ این اشکال هم اشکال واردی نیست.

مطلب دوم اینکه بعضی گفته‌اند این روایت؛ إخبار است و أصلاً انشاء نیست. یعنی اینکه پیامبر(ص) فرمود کسی که مالی را می‌گیرد بالأخره به صاحبش برمی‌گرداند. مثل اینکه من خبر دهم که آنکه ید پیدا کرده، مال را به صاحبش برمی‌گرداند. اگر جمله خبر شد، دیگر به درد استدلال فقهی نمی‌خورد. چهار جواب از این کلام داریم:

جواب اول اینکه می‌گوئیم اگر بخواهیم این روایت را به عنوان خبری معنا کنیم، رکاکت در معنا بوجود می‌آید. یک چیز خیلی ضعیف و رکیک و پستی می‌شود. پیامبر(ص) فرمود یدی که مال را می‌گیرد به دست صاحبش برمی‌گرداند. آیا این أصلاً مطابق با شأن نبوت است؟!!! مثل این که بگوئیم آنچه که در جوی می‌رود آب است. کجای این کلام با شأن پیامبر(ص) سازگاری دارد؟!!!

جواب دوم: در این روایت کلمه «علی» دارد، می‌گوید «علی الید» ، «علی» ظهور در الزام دارد، یعنی یک تکلیفی را بر گردن این شخص قرار می‌دهد. پس در مقام بیان تکلیف است.

جواب سوم : شما چطور در این زمان آمدید احتمال خبری بودن را دادید؟ تمام فقهای اهل سنت و فقهای گذشته ما از شیعه، شیخ طوسی، ابن ادریس، محقق، علامه(رحمهم الله) به این روایت استدلال کرده‌اند و إنشاء فهمیدند، حالا ما بگوئیم که این عنوان اخباری را دارد؟!

جواب چهارم این است که حالا اگر ظاهرش هم خبر باشد، خبر در مقام انشاء است. خواستیم این دو نکته را عرض کنیم که مسلّماً اجماعی در کار نیست، مسلّماً این جمله خبری محض نیست، در مقام انشاء است، حالا بعد از اینکه این دو نکته روشن شد، عرض کردیم شش احتمال وجود دارد. مرحوم شیخ(ره) در مکاسب(سه جلدی، جلد3، صفحه 181)، در اوایل بحث مقبوض به عقد فاسد، روایت «علی الید» را بحث کرده. کتاب منیة الطالب محقق نائینی(ره) جلد1، صفحه 261. حاشیه مکاسب محقق ایروانی(ره) جلد2، صفحه 111، و از همه مهمتر؛ کتاب البیع امام(رض) جلد1، صفحه 377.

و صلی الله علی سیدنا محمد و آله اجمعین.